کتاب‌های انرژی‌زا

منابع انرژی بشر، محدود هستند و بسیاری از این منابع، هم‌اکنون نیز به رو پایان اند. در ماه‌های اخیر، کمبود آب در کشور، بار دیگر زنگ خطر را به صدا درآورده است. اما در بسیاری از گفته‌ها و نوشته‌ها، تاکید روی فرهنگ‌سازی است، و فرهنگ‌سازی نیز همیشه از کودکی و سنین پایین جواب مناسب می‌دهد. آشنایی با منابع انرژی، اولین گام برای شناخت این مهم است؛ کاری که انتشارات کانون به تازگی در مسیرش حرکت کرده است

کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در ادامه تولیدات فرهنگی مجموعه‌ای 6 جلدی را برای نوجوانان آماده کرده که درباره‌ی منابع مختلف انرژی و همه‌ی چند و چون آن‌هاست. «گفت‌وگو درباره‌ی انرژی» مجموعه‌ای نوآورانه است که به بررسی موضوع‌ها و فن‌آوری‌های مرتبط با بهره‌برداری از منابع انرژی تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر برای برآوردن نیازهای جهانیان به الکتریسته می‌پردازد. هریک از کتاب‌های این مجموعه ویژه‌ی گروه سنی «د» و با قیمت 3 هزار تومان منتشر شده است. با هم این مجموعه را مرور می‌کنیم.
انرژی سوخت فسیلی
نویسندگان: ریچارد و لوییس اسپیلزبوری
مترجم: سلیمان فرهادیان
این جلد از کتاب‌های «گفت‌وگو درباره‌ی انرژی»، می‌خواهد نوعی از انرژی را به خواننده‌ی نوجوان معرفی کند که از قضا تجدیدناپذیر است. حتما برای نوجوانان جالب است که بدانند منبع اصلی تولید الکتریسیته، سوخت فسیلی است. اما این چرخه، متاسفانه منجر به گرمایش هوا و البته آلودگی آن می‌شود. ضمن آن‌که حفر چاه و معدن و جابه‌جایی سوخت‌های فسیلی به محیط زیست آسیب می‌رساند. هرچند که در حال حاضر ارگان‌های زیادی به دنبال پیدا کردن راهی برای کاهش پیامدهای زیان‌بار مصرف سوخت‌های فسیلی هستند و از فن‌آوری‌های مختلف کمک می‌گیرند تا آسیب کم‌تری به کره‌ی زمین وارد کنند، اما سوالی که مطرح می‌شود این است که سوخت‌های فسیلی چه چیزهایی را شامل می‌شود؟ یکی از رایج‌ترین آن‌ها زغال سنگ است که در 50 کشور وجود دارد. در این کتاب انواع و نحوه‌ی پیدایش این ماده توضیح داده شده و در ادامه بحث استخراج آن از معدن‌های روباز یا زیرزمینی مطرح شده است. یکی دیگر از سوخت‌های فسیلی که اتفاقا ما ایرانیان با آن بسیار آشنا هستیم، نفت و گاز اند. شاید برایتان پیش آمده باشد که با خودتان فکر کنید گاز نسبت به نفت انرژی بهتری محسوب می‌شود یا خیر! در این کتاب تمام مزایا و معایب این دو منبع توضیح داده شده است. به عنوان مثال بررسی مفصلی درباره‌ی نقش نفت در ترابری انجام شده و گزارش یک بررسی درباره‌ی خودروهای چینی آورده شده است. یکی از راه‌های انتقال نفت از راه دریاست که به دلیل نشت کم‌تر مورد توجه است اما می‌تواند پرهزینه بوده و حتی هدف خراب‌کاری دزدان دریایی قرار گیرد. همان‌طور که گفته شد بدترین اثر این نوع سوخت در گرمایش جهانی است که از نظر تولید دی‌اکسید کربن بیش‌تر و افزایش گرما، بیش‌تر از سوخت‌های دیگر اثر داشته و به طور کلی سوزاندن سوخت‌های فسیلی در نیروگاه‌ها نسبت به دیگر فن‌آوری‌ها تولید انرژی، اثر بیش‌تری بر اتمسفر دارد. علاوه بر تاثیرات جوی، این سوخت بر سلامت افراد نیز اثر دارد. ایجاد آلودگی هوا و از بین بردن لایه‌ی ازن و در نتیجه آسیب پرتوهای زیان‌بار خورشید و همچنین خطرات معدن‌کاوی و حفر چاه بر افراد، از جمله آسیب‌هایی است که تامین این انرژی می‌تواند به همراه داشته باشد. نکته‌ی مهم این است که این سوخت رو به اتمام است و تنها تا صد سال آینده زغال سنگ باقی مانده است. بنابراین دانشمندان به دنبال یافتن منابع بیش‌تر هستند. مثلا این‌که نفت خام تنها منبع نفت نیست و نوعی سنگ نرم و قیر ماسه را می‌توان از معدن برداشت و بعد از خرد کردن و گرما دادن نفت آن را استخراج کرد. جالب این‌جاست که از این منابع می‌توان 4 تریلیون بشکه‌نفت به دست آورد که با میزان مصرف کنونی 160 سال دوام می‌آورد. این کتاب ضمن ارایه‌ی راهکارهایی برای کاهش گازهای زیان‌بار و البته کاهش مصرف سوخت فسیلی، دورنمایی از این انرژی و تقاضاهایی که در آینده ممکن است این انرژی را تحت تاثیر قرار دهد، پیش روی خوانندگان نوجوان می‌گذارد. نکته‌ی جالب این کتاب آن است که در پایان نوجوانان با داشتن برخی مواد می‌توانند دست به کار شوند و خودشان ژنراتور بسازند و الکتریسیته تولید کنند.
انرژی آب
نویسندگان: ریچاد و لوییس اسپیلزبوری
مترجم: مجید عمیق
یکی از جایگزین‌های بی‌چون و چرای سوخت‌های فسیلی، آب است که منبعی تجدیدپذیر محسوب می‌شود. از آن‌جاکه استفاده‌ی ما از نیروی الکتریسیته هر روز افزایش پیدا می‌کند، انرژی آب حدود یک پنجم نیروی الکتریسیته‌ی جهان را تامین می‌کند. از نیروی آب به طور معمول در تاسیسات برق‌-آبی استفاده می‌شود که برای این کار از انرژی جنبشی آب‌های جاری رودها یا مخازن سدها استفاده می‌شود. این کتاب درباره‌ی برتری‌ها و کاستی‌های استفاده از نیروی آب در حال حاضر و این‌که چگونه انرژی آب می‌تواند نیاز انرژی جهان آینده را تامین کند، بحث می‌کند. یکی از منابع تامین مخزن‌های برق-آبی، سدها هستند. این‌که سد کجا باید نصب شود و درون یک سد چه‌طور تعبیه شده و چگونه کار می‌کند، به طور مشروح در کتاب آمده است. حتی گزارش یک بررسی درباره‌ی استفاده از دو مخزن در سدی در انگلیس آمده که در آن نوشته شده این سدها در ساعت‌های خاصی از روز که میزان مصرف برق بیش از آن اندازه‌ای است که سایر نیروگاه‌ها بتوانند تولید کنند، استفاده می‌شود. در ادامه‌ی کتاب مشخص می‌شود که احداث سدهای برق-آبی تاثیرات نامطلوب متعددی در شرایط زیست محیطی رودخانه‌ها، اراضی اطراف سد و جو به وجود می‌آورد. ضمن آن‌که دردسرهایی را هم برای اهالی و ساکنان محلی ایجاد می‌کند؛ چون زمین‌هایی که برای تشکیل دریاچه‌ی سد باید زیر آب بروند ممکن است زمین‌های کشاورزی زیادی باشند و با زیر آب رفتن آن‌ها این ساکنان مجبور به کوچ شوند. بحثی که در این کتاب به خوبی به آن پرداخته شده مشخص کردن نیروگاه‌های برق-آبی بدون سد است که برای تولید مقدار اندکی نیروی الکتریسیته در مناطق دورافتاده به کار می‌رود. این اتفاق در آلاسکا افتاده و گزارش بررسی آن در کتاب آمده است. اما اگر فکر می‌کنید کتاب همین‌جا تمام می‌شود، اشتباه کرده‌اید، چون در ادامه توضیح داده شده که انرژی جزر و مد دریاها هم می‌تواند نیروی الکتریسیته تولید کند. سدهای جزر و مدی، سدهای عریض و کم‌ارتفاعی هستند که در عرض دهانه‌ی رودخانه‌ها یا خلیج‌های کم‌عمق احداث می‌شوند. در بخش «انرژی جزر و مد» به طور کامل توضیح داده شده که چه‌طور این پدیده‌ی دریایی می‌تواند به یک منبع تولید انرژی تبدیل شود. تازه این فقط جزر و مد نیست که می‌تواند الکتریسیته تولید کند، بل‌که انرژی موج هم همین توانایی را دارد. برای این کار فن‌آوری‌های مختلفی به کار می‌رود که یکی از آن‌ها استفاده از شناورهایی است که بر اثر حرکت موج، بالا و پایین می‌روند. ماشین‌هایی که درون این شناورها تعبیه شده‌اند انرژی نوسانی موج‌ها را دریافت و آن را به نیروی الکتریسیته تبدیل می‌کنند. علاوه بر شناور، با احداث نیروگاه موجی هم می‌توان به این نوع انرژی دست یافت اما هردوی این انرژی‌هایی که از دریا تامین می‌شوند مشکلاتی دارند؛ مثلا با وجود آن‌که انرژی موج به طور معمول یک منبع انرژی به مراتب قوی‌تر از انرژی جزر و مدی است، اما انرژی موج‌ها متغیر است و مهار کردن آن‌ها هم بسیار هزینه‌بر. حال این‌که این نیرو آیا توانسته تناسب عرضه و تقاضا را نگه‌دارد و چه‌قدر دولت‌ها در استفاده از انرژی آب توانسته‌اند تاثیر بگذارند، مباحثی است که در ادامه‌ی کتاب می‌آید. به هر حال برای استفاده از چنین منبعی مدام باید فن‌آوری‌های جدید اضافه کرد تا بتوان دورنمایی از تامین این انرژی و تاثیر آن بر زندگی افراد به تصویر کشید. آزمایش انتهای این کتاب ترسیم فشار آبی است که در عمق زیاد ایجاد شده و بر چرخاندن سریع توربین اثر می‌گذارد.
انرژی باد
نویسندگان: ریچارد و لوییس اسپیلزبوری
مترجم: حسن سالاری
وقتی برای تفریح به همراه خانواده به سمت شمال راهی می‌شوید حتما توربین‌های بادی منجیل نظرتان را جلب کرده است. بله، درست حدس می‌زنید؛ باد هم یکی از منابع اتفاقا تجدیدپذیر است که می‌توان برای تامین انرژی از آن استفاده کرد. این کتاب هم درباره‌ی چگونگی بهره‌برداری از انرژی باد برای تولید الکتریسیته بحث می‌کند. این‌که چه‌طور می‌توان انرژی باد را به دام انداخت، خود داستان مفصلی است که در صفحات ابتدایی کتاب آمده است. اما مهم‌ترین وسیله برای این کار توربین بادی است که انواع عمودی و افقی دارد که هریک مزایا و معایبی را به همراه دارند. بدون شک از نظر زیست‌محیطی، انرژی باد بسیار سودمندتر از سوخت فسیلی است اما این را هم باید بدانید که باد کم‌تر مساوی است با الکتریسیته‌ی کم‌تر. ضمن آن‌که فضای بیش‌تری برای تولید الکتریسیته نیاز است. اما در کشوری مانند سریلانکا، سازمان ویژه‌ای وجود دارد که به مردم آموزش می‌دهد با ساختن توربین‌های بادی بتوانند باتری‌های خودشان را شارژ کنند و آن‌ها هم خیلی راحت این کار را انجام می‌دهند و حالا با روشنایی لامپ، هم درس می‌خوانند و هم بازی می‌کنند. در این کتاب مشخص شده است که مزرعه‌های بادی که مجموعه‌ای از توربین‌های بزرگ است در خشکی و دریا احداث می‌شود. حتما می‌دانید که توربین‌ها برای نصب به فضای گسترده‌ای نیاز دارند و اگر نزدیک به هم باشند هر کدام به تنهایی نمی‌تواند درست عمل کند که خب از این نظر آسیب زیادی به چشم‌اندازها وارد می‌شود. اما بسیاری از مردم معتقدند که تغییر در چشم‌اندازها بهای پذیرفتنی‌ای برای به دست آوردن هوای پاک است. بد نیست بدانید که بزرگ‌ترین مزرعه‌های بادی در اروپا قرار دارد. این کتاب درباره‌ی تاثیر مزرعه‌های بادی بر سلامت نیز بحث کرده است. شاید جالب باشد بدانید که مردم کانادا به خاطر صدایی که این توربین‌ها تولید می‌کنند نمی‌توانند درست بخوابند و در تلاش هستند تا از دولت بخواهند توربین‌ها را دست‌کم دو کیلومتر دورتر از خانه‌ها نصب کند. در مجموع مردم کم‌تری از توربین‌های بادی آسیب می‌بینند درحالی‌که با تولید الکتریسیته از منابع فسیلی به تعداد بیش‌تری از مردم آسیب می‌رسد. همان‌طور که گفته شد در بخشی از کتاب، توربین‌های بادی که در دریا نصب شده، مورد بررسی قرار گرفته است؛ چون در ساحل باد زیادی می‌وزد و مانعی در سر راه توربین برای تبدیل انرژی باد به الکتریسیته وجود ندارد، اما خب این کار هزینه‌ی بسیار زیادی دارد، ضمن آن‌که قایق‌ها و کشتی‌های زیادی در رفت‌وآمد هستند. اگر با خودتان فکر کرده‌اید که این پره‌های توربین ممکن است برای پرنده‌ها خطرناک باشد، درست فکر کرده‌اید. پره‌های توربین بسیار سنگین و برنده است و سرعتش در باد 200 کیلومتر در ساعت است که می‌تواند برای پرندگان خطرآفرین باشد. هر سال این پره‌ها تعداد زیادی از درناها، لک‌لک‌ها، لاشخورها و عقاب‌ها را می‌کشند. با وجود آن‌که به نظر می‌رسد توربین‌ها بر زندگی برخی جانوران و گیاهان اثر می‌گذارد اما با نقشی که در کاهش گرمایش جهانی دارد زندگی تعداد کم‌تری از جانداران را به خطر می‌اندازد. ضمن آن‌که تاکید زیادی بر ایمنی توربین‌ها می‌شود. چند صفحه‌ی پایانی کتاب به میزان عرضه و تقاضای انرژی بادی می‌پردازد و بر این موضوع تاکید دارد که گرمایش زمین می‌تواند الگوی وزش بادها را تغییر داده و برای مزرعه‌های بادی مشکل‌ساز باشد. به همین دلیل کشوری مانند آلمان انرژی باد را به نحوی جالب در غارها ذخیره می‌کند. اما به طور کلی تولید انرژی از این منبع هزینه‌ی زیادی دارد و به همین دلیل کارشناسان به دنبال یافتن روش‌هایی برای کاهش هزینه و تولید توربین‌هایی با فن‌آوری بهتر هستند. آزمایش این کتاب ساختن یک توربین کاری است که تقریبا شبیه فرفره‌هایی است که همگی داشتنش را تجربه کرده‌ایم.
انرژی خورشیدی
نویسندگان: ریچارد و لوییس اسپیلزبوری
مترجم: حسن سالاری
دیدن هرروزه‌ی خورشید این اطمینان را به ما می‌دهد که زمین هیچ‌وقت قرار نیست سرد شود و این منبع تابان همیشه وجود دارد. اما اگر هزاران سال پیش مردم برای گرما و روشنایی از انرژی خورشید استفاده می‌کردند امروزه می‌توان برای تولید الکتریسیته نیز از آن‌ها کمک گرفت. در دنیا کم‌تر از یک درصد از کل الکتریسیته از انرژی خورشیدی به دست می‌آید. در این کتاب برتری‌ها و کاستی‌های بهره‌گیری از انرژی خورشیدی برای برآوردن تقاضای فزاینده‌ی ما به الکتریسیته در زمان حال و آینده بررسی می‌شود. از انرژی نهفته در تابش خورشید به روش‌های گوناگون می‌توان استفاده کرد. آسان‌ترین روش استفاده از آن برای گرمایش خانه است. خیلی از خانه‌های ما پنجره‌های رو به خورشید دارند تا تابش گرمایی از شیشه‌های بگذرد و هوای درون خانه را گرم کند. اما نیروگاه‌های خورشیدی‌ای وجود دارد که این منبع انرژی را هدفمند تولید می‌کند. خوش‌بختانه در زمینه‌ی استفاده از این نیرو فن‌آوری‌های زیادی به کار گرفته شده است از جمله برج‌های خورشیدی و آخورها و بشقاب‌هایی که این کار را انجام می‌دهند. شاید برایتان سوال باشد که بدانید سلول‌های خورشیدی چه‌طور کار می‌کنند! این کتاب با تصاویری مشخص و واضح آن را توضیح داده است. همین سلول‌های خورشیدی هستند که وقتی کنار هم قرار می‌گیرند صفحه‌ی خورشیدی را ایجاد می‌کنند. سلول‌های خورشیدی برای نیازهای متفاوتی به کار می‌روند و در جاهای مختلف از یک ماشین حساب گرفته تا ایستگاه فضایی نصب می‌شوند. بدون شک نیروگاه خورشیدی بهتر از سوخت‌های فسیلی عمل می‌کند چون تجدیدپذیر بوده و گرمایش جهانی ایجاد نمی‌کند اما مشکلی که وجود دارد این است که در برخی مناطق آفتابی وجود ندارد که بتوان از آن برای تولید نیرو استفاده کرد. فقط روزها انرژی خورشیدی داریم و مقدار انرژی خورشیدی در روزهای مختلف از فصلی به فصل دیگر و در جاهای مختلف جهان متفاوت است. اما ظاهرا می‌توان آن را برای مدت کوتاهی ذخیره کرد. وجود زمین‌های بایر باعث شده خیلی از کارشناسان به فکر استفاده از آن‌ها به عنوان مزرعه‌های خورشیدی بیفتند. این مزرعه‌ها برای تولید الکتریسیته به سوخت نیاز ندارند و شیوه‌ی کارامدی برای استفاده از زمین‌های بایرند؛ از طرفی شرکت‌های نیروگاهی می‌کوشند از زیستگاه‌های آسیب‌پذیر محافظت کنند. اما انرژی خورشیدی هم می‌تواند آلودگی ایجاد کند که یکی از مهم‌ترین آن‌ها آزادسازی گازهای گل‌خانه‌ای است، ولی خب میزان تولید آلودگی آن کم‌تر از زغال سنگ است. با این‌که یک پنجم تابش خورشید به الکتریسیته تبدیل می‌شود و چهار پنجم آن هدر می‌رود، ما به منبع بی‌پایانی از تابش خورشید دسترسی داریم و بنابراین هدر رفتن آن گران نیست. هزینه‌ی اصلی تولید الکتریسیته از انرژی خورشیدی ساختن نیروگاه خورشیدی یا صفحه‌های خورشیدی است. بعد از تولید این‌ها هزینه‌ی بهره‌برداری و مراقبت بسیار اندک است. اما الکتریسیته‌ی خورشیدی گران‌تر از دیگر منابع تجدیدپذیر است. با کاهش هزینه‌های فن‌آوری‌های خورشیدی هزینه‌ی تولید الکتریسیته خورشیدی به دیگر منابع تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر نزدیک‌تر خواهد شد. به همین دلیل نمایندگان دولت‌های سراسر جهان در راستای مقابله با گرمایش جهانی به استفاده از این منبع انرژی روی آورده‌اند و با تولید مثلا درختان مصنوعی یا الکتریسیته‌ی خورشیدی در فضا، تلاش می‌کنند فن‌آوری را در خدمت استفاده از این منبع درخشان قرار دهند. آزمایش این انرژی بسیار جالب است و نوجوانان باید یک خوراک‌پز خورشیدی تهیه کنند که بتوانند یک کباب خوشمزه روی آن درست کنند.
انرژی زیست توده
نویسندگان: ریچارد و لوییس اسپیلزبوری
مترجم: مجید عمیق
اگر از خیلی‌ها بپرسید که انرژی زیست‌توده چیست؟ شاید نتوانید جواب درستی بگیرید، اما مجموعه‌ی کتاب «گفت‌وگو درباره‌ی انرژی» یکی از کتاب‌هایش را اختصاص به این منبع انرژی داده است. بهتر است بدانید که چوب، نمونه‌ای از یک زیست توده است. نوعی سوخت که طی فرایندهایی از موجودات زنده و بقایای آن‌ها عمل‌آوری و بهره‌برداری می‌شود. زیست توده، قابل کشت و برداشت است و در سرتاسر جهان هم تولید می‌شود. برخلاف سایر انرژی‌های تجدیدپذیر، زیست توده را می‌توان سوزاند و آن را در بیش‌تر نیروگاه‌ها و وسایل نقلیه‌ای که در حال حاضر از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌کنند، مصرف کرد. با این‌که انرژی‌های تجدیدپذیر به طور معمول گازهای سمی و زیان‌آور آزاد نمی‌کنند اما سوزاندن زیست توده موجب انتشار چنین گازهایی می‌شود. این کتاب ضمن پرداختن به طیف گسترده‌ی انواع منابع زیست توده‌ی اختیاری در دسترس، برتری‌ها و کاستی‌های استفاده از آن را در مقایسه با سایر انواع منابع انرژی موجود و سال‌های آتی بررسی می‌کند. همان‌طور که گفته شد یکی از فراوان‌ترین انواع زیست توده درختان یا سایر انواع گیاهانی است که از نوع چوبی هستند. زیست توده را می‌توان مستقیم سوزاند یا طی فرایندهایی عمل‌آوری و از آن سوخت تهیه کرد و سوزاند. باز هم در مقایسه با سوخت فسیلی به نظر می‌رسد که زیست توده به عنوان یک منبع انرژی تجدیدپذیر و با توجه به این‌که همه‌جا در دسترس است، مناسب‌تر از استفاده از زغال سنگ است. این کتاب انواع درختان و تاثیری که می‌توانند به عنوان سوخت داشته باشند را بررسی می‌کند و مثلا گزارش یک بررسی در مورد استفاده از درختان بید در سوئد آمده است. حال این سوال پیش می‌آید که اگر نیروگاه‌هایی برای این نوع انرژی ایجاد شود چه‌طور کار می‌کنند؟ جالب است بدانید که شیوه‌ی کار یک نیروگاه با سوخت زیست توده درست مثل نیروگاهی است که با سوختی فسیلی کار می‌کند. انرژی شیمیایی ذخیره شده در سوخت زیستی به انرژی گرمایی تبدیل می‌شود و پس از تبدیل به انرژی حرکتی، سرانجام به صورت انرژی الکتریکی درمی‌آید. نکته این‌جاست که علاوه بر چوب زایداتی که توسط صنایع و فعالیت‌های کشاورزی تولید می‌شوند و منشا آلی دارند، یک منبع انرژی هستند که می‌توان به عنوان زیست توده از آن‌ها در امور گرمایشی و تولید نیروی برق استفاده کرد. این کتاب راه‌های مختلف استفاده از این مواد زاید را در تولید گاز از زباله یا تولید مستقیم نیروی الکتریسیته از مواد زاید شرح داده است. بحثی که در ادامه‌ی کتاب ایجاد می‌شود استفاده از زباله به عنوان یک منبع زیست توده‌ای مناسب است که از نظر رهایی از شر کوه زباله و داشتن سوخت رایگان مناسب بوده اما به دلیل تولید دود خطرناک و جلوگیری آن از بازیافت، می‌تواند قابل تامل باشد. این انرژی بر محیط زیست هم اثر دارد و می‌توان گفت تخریب جنگل‌های بارانی را موجب می‌شود. اما این میزان تخریب در مقایسه با تخریبی که شرکت‌های تولید الوار انجام می‌دهند هنوز ناچیز است. علاوه بر محیط زیست، جو زمین نیز از تولید این انرژی متاثر می‌شود. محصولات زیست توده ضمن رشد، دی‌اکسید کربن جو زمین را جذب می‌کنند اما از سوی دیگر تولید و مصرف آن موجب انتشار گازهایی می‌شود که در جو زمین تاثیر منفی می‌گذراند که آلودگی هوا و گرم شدن دمای کره‌ی زمین از جمله‌ی آن‌ها هستند. اما همچنان در مقایسه با سوخت‌های فسیلی سوخت مناسب‌تری محسوب می‌شود. ضمن آن‌که در مقایسه با هزینه‌ی تولید آن می‌توان جزو انرژی‌های ارزان‌قیمت ارزیابی کرد. این انرژی هم برای تولید به فن‌آوری‌های جدید متوسل شده و در حال حاضر می‌تواند از جلبک نوعی روغن تهیه کند یا از فضولات دام به عنوان سوخت وسایل نقلیه بهره ببرد. حالا در پایان کتاب قرار است خواننده از بادام زمینی سوخت زیستی تهیه و تجربه‌ی منحصر به فردی کند.
انرژی هسته‌ای
نویسندگان: ریچارد و لوییس اسپیلزبوری
مترجم: سلیمان فرهادیان
نام انرژی هسته‌ای را ما ایرانی‌ها زیاد شنیده‌ایم اما شاید نوجوانان ما چندان با عمل‌کرد این انرژی آشنایی نداشته باشند. در سال‌های آینده کشورها ناچارند بیش‌تر الکتریسیته‌ی مورد نیاز خود را بدون مصرف سوخت‌های فسیلی تولید کنند. دلیلش این است که بیش‌تر کشورها می‌خواهند از روند گرمایش جهان بکاهند و دلیل دیگر این‌که آن‌ها می‌خواهند هنگامی که نفت پایان یافت یا به دلیل مشکلات سیاسی بین کشورها و جنگ‌ها در دسترس نبود، همچنان نیاز الکتریسیته‌ی مردم را فراهم کنند. اکنون انرژی‌های تجدیدپذیر نتوانسته اند با سرعت کافی رشد و نیازها را برآورده کنند، بنابراین ممکن است بهترین گزینه‌ی موجود، انرژی هسته‌ای باشد. این کتاب نشان می‌دهد که نیروگاه‌های هسته‌ای چگونه کار می‌کنند. افزون بر این برتری‌ها و کاستی‌های آن را در مقایسه با دیگر منابع انرژی که امروزه یا در آینده در دسترس است، بررسی می‌کند. واقعیت این است که همه چیزهای جهان از اتم ساخته شده است. هسته‌ی برخی اتم‌های خاص مثل اورانیوم را می‌توان در اثر فرایندی به نام شکافت هسته‌ای به دو اتم تقسیم کرد. هنگامی که جریانی از نوترون‌های در حال حرکت به اتم‌های اورانیوم برخورد می‌کند شکافت هسته‌ای روی می‌دهد. در این حالت انرژی هسته‌ای به صورت گرما تولید می‌شود. هنگامی که یک هسته شکافته می‌شود نوترون‌های دیگری تولید می‌کند که می‌تواند هسته‌های دیگر را بشکافد و به همین ترتیب ادامه یابد. این نوع واکنش‌ها که بارها ادامه پیدا می‌کنند واکنش زنجیره‌ای نام دارد. واکنش زنجیره‌ای هسته‌ای مقدار زیادی گرما تولید می‌کند. این کتاب در این باره بحث می‌کند که آیا اورانیوم در مقایسه با زغال سنگ منبع بهتری برای انرژی است یا نه و در نهایت به این نتیجه می‌رسد که مقدار انرژی حاصل از سوخت‌های هسته‌ای بیش‌تر است و اگر بتوانیم پسماندهای خطرناک را به روش درستی دفع کنیم بهره‌برداری از سوخت‌های هسته‌ای بهتر از مصرف سوخت‌های فسیلی است. اما این‌که اورانیوم چه‌طور استخراج می‌شود و راه طولانی تبدیل اورانیوم به سوخت چه‌طور طی می‌شود و اصلا نیروگاه هسته‌ای چه‌طور کار می‌کند در این کتاب به خوبی شرح داده شده و به عنوان مثال، تجربه‌ی کشور نیجریه و هند در تولید سوخت و ایجاد رآکتورهای جدید تشریح شده است. نکته این‌جاست که به هر حال تولید هر نوع انرژی یک هدررفتی دارد و در این مورد پسماندهای پرتوزا هستند که می‌توانند خطرناک باشند. اما در مقایسه با سوخت فسیلی، نیروگاه‌های هسته‌ای پسماند بسیار کم‌تری تولید می‌کنند ولی خطر پسماندهای هسته‌ای تا مدت بسیار زیادی باقی می‌ماند. هنگامی که پرتوزایی پسماندهای هسته‌ای کاهش یافت آن را برای مدتی انبار می‌کنند، اما ممکن است آن را بازفرآوری کنند تا بار دیگر از آن سوخت هسته‌ای به دست بیاید. در هر دو حالت باید با احتیاط و دقت بسیار با پسماند هسته‌ای کار کرد تا هیچ تابشی از این زباله‌ها به محیط زیست نرسد. اکنون بیش‌تر پسماندهای هسته‌ای را با دقت بسیار انبار می‌کنند اما اگر تغییر وضعیتی در انبار پسماندها ایجاد شود، ممکن است مواد پرتوزا تابش‌هایی را به محیط پیرامون منتشر کنند. به همین دلیل حوادث هسته‌ای نیز ممکن است ایجاد شود. نمونه‌ی یکی از این حوادث در ژاپن اتفاق افتاد که طی آن 70 کارگر در معرض مقدار کمی تابش قرار گرفتند و دو نفر هم جان باختند. نیروگاه‌های هسته‌ای پیامدهای دیگری هم دارند از جمله آلودگی هوا و آب و تهدید حیات وحش. به طور کلی هزینه‌ی الکتریستیه هسته‌ای از الکتریسیتیه زغال سنگی ارزان‌تر است چون هزینه‌ی جلوگیری از گرمایش جهانی بیش از هزینه‌ی دور ریختن پسماندهای هسته‌ای و عملیات ایمنی نیروگاه‌های هسته‌ای است. در پایان این کتاب و در قسمت آزمایش قرار است شما نمایش واکنش زنجیره‌ای را داشته باشید تا با اثر دومینو آشنا شوید.
گزارش از نسرین خسروشاهی منتشر شده در خبرنامه آذر و دی 93