کنار بروید؛ خلاقیت کودکان هوای تازه می‌خواهد

دخالت والدین و بزرگ‌ترها در جریان بازی‌های کودکان مانع بروز خلاقیت ‌آن‌ها می‌شود.

تعدادی از صاحب‌نظران عرصه تعلیم و تربیت و مسایل شهری در میزگردی آموزشی با عنوان بازی و خلاقیت (شهر پر بازی) به طرح دیدگاه‌های خود در زمینه‌ی اهمیت بازی در پرورش خلاقیت‌های کودکان پرداختند.
این میزگرد در حاشیه‌ی پنجمین نمایشگاه بازی، سرگرمی و آموزش کودک در بوستان گفت‌و‌گوی تهران برگزار شد و در آن دکتر محمد‌علی شامانی استاد دانشگاه و مشاور عالی مدیرعامل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ابتدا با طرح این سوال از حاضران در نشست که «آخرین بار چه زمانی به بازی کردن پرداخته‌اید و بازی تا چه حد برای شما جدی است؟» به طرح این موضوع پرداخت که جریان زندگی از بازی‌های ساده تشکیل شده است و باید آن را جدی بگیریم.
وی با بیان این‌که بازی‌های ساده، دریچه‌هایی را به روی زندگی زیبا باز می‌کند به صراحت از این واژه‌ها استفاده کرد که پدر و مادر و بزرگترها باید خود را از بازی‌های کودکان دور نگاه دارند و به کناری بروند تا خلاقیت‌های فرزندان‌شان هوایی بخورد.
شامانی تصریح کرد که اغلب اسباب‌بازی‌هایی که ما برای فرزندان‌مان تهیه می‌کنیم بازی نیست و سفارشی است در حالی که باید اجازه دهیم بچه‌ها خودشان باشند و با وسایل و ابزاری ساده به بازی کردن بپردازند.
 این مدرس دانشگاه در ادامه یادآور شد که حرکت در یک خط مشخص به خلاقیت منتهی نمی‌شود و خلاقیت در کودکان درست از نقطه‌ای آغاز می‌شود که هیچ مانعی بر سر راه بازی بچه‌ها قرار ندهیم.
وی گفت که اگر شهردار می‌شد به دنبال بازی‌های سخت و پیچیده نمی‌رفت بلکه سطل‌هایی را حاوی «سنگ‌ریزه‌های کنار دریا» در گوشه‌ی بوستان‌ها قرار می‌داد تا بچه‌ها بازی «یک‌قل،دوقل» را تجربه کنند، و امکانی را فراهم می‌آورد تا کودکان با خاک و چوب و زمین بازی کنند.
شامانی در این زمینه معتقد است که بازی‌های ساده و کم هزینه مانند هفت‌سنگ و ... باعث می‌شود که فشارهای روانی روی کودکان در محیط شهری کاهش یابد و آن‌ها دست‌ورزی را در محیط‌های طبیعی تجربه کنند مساله‌ای که کودکان شهری کمتر با آن روبرو می‌شوند.
مشاورعالی مدیرعامل کانون همچنین تصریح کرد که مبلمان شهری در شهرهای بزرگ کشور هیچ نسبتی با کودکان ندارد و مکان‌های مناسبی برای لم‌دادن بچه‌ها، کتاب‌خوانی آنان و قصه‌گویی برای آن‌ها تعبیه نشده است.
این صاحب‌نظر در عرصه‌ی تعلیم و تربیت پیشنهادهای جالبی هم ارایه کرد و گفت که شهرداری‌ها می‌توانند نقاشی بر روی دیوارهای شهر را به کودکان بسپارند و این آثار را به خوبی نگهداری کنند بعدها که بچه‌ها به مدارج عالی تحصیلی می‌رسند به این نقاشی‌ها مباهات می‌کنند و خاطره‌ای شیرین در ذهن آن‌ها ثبت می‌شود.
پیشنهاد دیگر شامانی بحث درخت‌کاری و ثبتِ نام بچه‌ها بر روی این نهال‌ها بود و او توصیه کرد که پدر و مادرها هنگام تولد فرزندان‌شان یک درخت به نام او بکارند و در کنار آن چاله‌ای را برای کاشت درخت توسط فرزندشان در سال‌های آینده تعبیه کنند.
او در پایان با اشاره به توانایی‌های کودکان امروز در استفاده از فن‌آوری‌های نوین به کنایه گفت که ما به «هکر» نیازمند نیستیم بلکه به انسان‌هایی نیاز داریم که برای زندگی آماده شده، انسان باشند و به زندگی لبخند بزنند.
در ادامه این میزگرد دکتر مسعود آبیار روانشناس و عضو هیات علمی دانشگاه به طرح این موضوع پرداخت که بزرگ‌ترها
گاهی بازی‌های کودکان را به شکلی هدایت می‌کنند که به واقع فرمایشی است و مانند سوال‌هایی از پیش تعیین شده است که جوابی مشخص دارد و فقط باعث اطاعت، دنباله‌روی و تقلید آنان از بزرگترها می‌شود.
وی اضافه کرد: اگر اجازه دهیم کودکان، خودشان بازی کنند و ما با آن‌ها هم بازی شویم کودکانی خلاق خواهیم داشت که می‌آموزند که به یک سوال می‌توان پاسخ‌های متفاوتی داد پذیرش تفاوت‌های فردی و شخصیت وجودی بچه‌ها باعث می‌شود که آن‌ها به جای رعیت، به یک شهروند تبدیل شوند. بازی‌های فرمایشی، رعیت و بازی‌های خلاق، شهروند تولید می‌کند.
این روانشناس تاکید کرد که نیازی نیست به کودکان خلاقیت را یاد دهیم بلکه کافی است خلاقیت را در آن‌ها نکُشیم آن‌ها به طور طبیعی خلاق‌اند و دارای ذهنی جادوگر هستند و ما هیچ کودک غیر خلاقی نداریم.
آبیار در عین حال گفت که وقتی این خلاقیت‌ها را در ذهن کودکان زندانی می‌کنیم، پای آن را می‌بندیم و او را وادار به تفکر خطی و اطاعت از خودمان می‌کنیم خلاقیت از بین می‌رود.
به اعتقاد وی بزرگترها ناچارند برای اجتماعی‌شدن بچه‌ها بخشی از این خلاقیت را در چهار چوب قرار دهند اما ما گاهی به جای خوراندن یک قاشق داروی تلخ، تمامی محتویات شیشه‌ی دارو را در حلق آنان خالی می‌کنیم و این موضوع خلاقیت بچه‌ها را به شدت مسموم می‌کند.
آبیار با اظهار دل‌سوزی برای کودکان امروز گفت: گاهی فکر می‌کردیم در گذشته در دنیایی غیر متمدن زندگی می‌کردیم و اکنون فکر می‌کنیم در شهر زندگی می‌کنیم ولی واقعیت این است که فرزندان‌مان را از تجربه‌های در طبیعت بودن، به خاک دست زدن و به تجربه‌های عمیق حسی دست یافتن محروم کرده‌ایم این مساله می‌تواند حواس و ادراک کودکان را به شدت تقویت ‌کند اگر قراراست به آن‌ها کمک کنیم باید اجازه دهیم حواس‌شان را دوباره تجربه کنند از خاکی شدن لباس‌های‌شان نترسیم و اجازه دهیم با خاک و آب و آتش بازی کنند.
آبیار در تحلیل سیر تحول شهرنشینی در ایران این مشکل را از این منظر ارزیابی کرد که طراحان شهرهای امروزی بدون ایجاد زیر ساخت‌های مناسب، توسعه فضاهای سبز و مکان‌های بازی، دست به ساخت مجتمع‌های مسکونی زده‌اند و این مشکلات فروانی را برای خانواده‌ها ایجاد کرده است.
به اعتقاد این مدرس دانشگاه ما بزرگ‌ترها مشغول بازی‌هایی بدون خلاقیت مانند چشم و هم‌چشمی شده‌ایم چرا که در کودکی از بازی‌های خلاق محروم بوده‌ایم و اکنون نیز فرزندان خود را از بازی‌های خلاقانه محروم می‌کنیم.
دیگر میهمان این میزگرد دکتر معصومه آباد عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران و دانش‌آموخته‌ی رشته «جنین‌شناسی» از دانشگاه انگلستان بود که در سومین دوره‌ی شورای اسلامی شهر تهران نیز به عنوان یکی از نمایندگان مردم انتخاب شده است.
وی در این میزگرد کودکی را طلایی‌ترین و متعالی‌ترین دوره زندگی و بازی را کلیدی جادویی برای شکوفایی استعداد‌ها و توانایی‌های کودکان برشمرد.
به اعتقاد وی نقطه‌ی شروع بازی در زندگی کودکان از دوره‌ی جنینی و پس از مرحله‌ی تمایز سلولی در هفته‌ی هشتم رشد جنین آغاز می‌شود و پس از آن حرکات جنین در رحم مادر، نشان از سلامت و شادابی آن دارد.
آباد توضیح داد که ادراک‌ها‌ی حسی کودک و شناخت او از محیط اطراف و از صدای مادر، در همان سه ماهه‌ی نخست کامل می‌شود و به این دلیل که مرحله شنوایی یک گام از بینایی جلوتر است پس باید والدین با نوزادان خود صحبت کنند و آن‌ها را به نام صدا بزنند این خود یک بازی غیر ارادی وغیر اختیاری است.
این عضو شورای شهر تهران که برای تصویب طرح تبدیل شهر تهران به شهر دوست‌دار کودک، فعالیت‌های زیادی انجام داده است، خیال انگیزی در کودکان را عنصری مهم برای شکوفایی خلاقیت‌های آنان دانست و یادآور شد تغییر و تحول در سبک زندگی شهرنشینی در تهران و بسیاری از شهرها فرآیند تربیت کودکان را دچار مشکل کرده است.
آباد گفت که گاهی ما دانایی را با فرآیندهای آموزشی یکی می‌دانیم در حالی که باید از همه ظرفیت‌های شناختی، عاطفی و ارتباطی استفاده کنیم و خلاقیت‌های آنان را به بلوغ برسانیم تا آن‌ها این ظرفیت‌ها را به کار بگیرند نه آن که الفبا را به بچه‌ها یاد دهیم و دایره خیال‌شان را محدود کنیم.
محمد حسین فرجو دبیر شورای نظارت بر اسباب‌بازی نیز در این میزگرد اظهار امیدواری کرد که نظام آموزش رسمی کشور به این سمت حرکت کند که با تشکیل اتاق فکر، سهم اسباب بازی را در آموزش رسمی بالا ببرد.
وی توضیح داد که در اغلب کشورهای جهان معلمان مدارس با طراحی سرگرمی‌های خلاقانه روند آموزش کودکان را سرعت می‌بخشند.
فرجو بازی را مهم‌ترین کار کودک و اسباب‌بازی را سرمایه‌ای دانست که زمینه را برای خلاقیت فراهم می‌کند.
به اعتقاد وی اسباب‌بازی باید لذت بخش و مسایل آموزشی در آن پنهان باشد و نباید اصراری به یاد دادن و خواندن و نوشتن در سنین خردسالی داشته باشیم.
پنجمین نمایشگاه بازی، سرگرمی و آموزش کودک طی روزهای 16 تا 19 دی 1392 در بوستان گفت‌و‌گو تهران برگزار شد.