کد خبر: 267605
تاریخ انتشار: ۲۳ فروردین ۱۳۹۶ - ۱۵:۲۴
بازدید 2373
تعلیم و تربیت غیر رسمی از دیدگاه یک مربی

بررسی رشداجتماعی و تعلیم و تربیت غیر رسمی کودکان در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مراکز شهری استان ایلام

بررسی رشداجتماعی و تعلیم و تربیت  غیر رسمی کودکان در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مراکز شهری استان ایلام
 
معصومه سهیل بیگی-مربی ادبی کانون استان ایلام
چکیده:
تحقیق حاضر به بررسی رشد اجتماعی  و تربیتی کودکان در کانون پرورش فکری مراکز شهری استان ایلام
 می پردازد . تحقیق از نوع کتابخانه ای و توصیفی است .در این تحقیق تعاریفی از رشد اجتماعی و تربیتی از زبان روانشناسان و محققان مختلف بیان شده است . پپیشینه ی نظری و تجربی تحقیق مورد بررسی قرار گرفته و شاخص های رشد تربیتی  در کودکان عنوان شده است .بیان عوامل موثردر رشد تربیتی  و آثار رشد تعلیمی و تربیتی غیر رسمی در کودکان نیر در ادامه آمده است . در سال های اخیر ، تحقیقات تعیین کننده ای در باره تعلیم و تربیت شده است که هر چند به ابعاد غیر درسی پرداخته ، در عمل تاثیری شگفت بر پیشرفت درسی و رشد همه جانبه ی شخصیت دانش آموزان داشته است .نتایج تحقیق نشان داد شاخصه های رشد تربیتی عبارتند از استقلال در انجام امور زندگی خود ، مسئولیت پذیری نسبت به نقش ها و تکالیفی که در کانون پرورشی فکری در حوزه (فرهنگی ،هنری ، وادبی ) به آنها محول می شود ، سازگاری با اجتماع و همکاری با دیگراعضا، امیدواری به آینده و آینده نگری و پیش بینی اتفاق هایی در آینده و میانه روی و روحیه ی شاد و شوخ طبع و تحمل برخی موقعیت های نامطلوب بخصوص در مسابقات وعوامل بسیار زیادی دیگری بر تعلیم و تربیت  کودکان تاثیر دارند. اما همانطور که قبل از مدرسه خانواده مهمترین اثر را دارد ،  کانون به عنوان یک ارگان و تکمیل کننده بعضی خلا ء ها در سنین کودکی ،پایگاه موثری بر رشد اجتماعی و تعلیم و تربیت غیر رسمی بچه ها و کودکان است . در واقع تعلیم و تربیت غیر رسمی با ایجاد تقویت و نگرش و مهارت فرا گیرای ، امکان وصول به خوشبختی را در حال و آینده برای آنان فراهم می سازد .
 
واژگان کلیدی : رشد اجتماعی ، کودکان، کانون پرورش فکری،تعلیم و تربیت
مقدمه :
یکی از اهداف عالیه ی کانون پرورش فکری  ̨رشداجتماعی وتعلیم و تربیت  صحیح کودکان و نوجوانان به روش غیر رسمی  است . زیرا تعلیم و تربیت  کودکان موجب ارتقای سازگاری و عملکرد بهتر در رویارویی با مشکلات زندگی  و حتی تحصیل آنان می گردد . شواهد تجربی و عینی زیادی نیز وجود دارد که نشان می دهد ویژگی های رفتار اجتماعی کودکان  و تعلیم و تربیت آنها در سازگاری دراجتماع و  حتی عملکرد تحصیلی نقش دارد. از بین تمام سازمان هایی که نقش کلیدی در اجتماعی کردن افراد دارند کانون پرورش فکری در کنار مدرسه  دومین جایگاه غیر  رسمی تجربه ی اجتماعی کودکان است و در این زمینه نقش  عملی و روشنی  دارد . از همین رو لازم است که هرگونه تلاش درباره ی ارتقای رشد اجتماعی  وتعلیم و تربیت کودکان بر اساس مطالعات دقیق انجام گیرد. رشد اجتماعی و تعلیم و تربیت کودکان هر دو در یک مسیر هستند در واقع نمی توان تعلیم و تربیت را دور از رشد اجتماعی تصور کرد و این دو رابطه پایاپای و نزدیکی با هم دارند . باید گفت کودکان در خلا رشد نمی کنند ، رشد آنها در بافت خانواده ، محله ، جامعه ، کشور و جهان صورت می گیرد ، آنها تحت تاثیر والدین ، خواهران ، برادران ، مربیان ،دوستان و سایر کسانی که درتماس با آنان هستندوکانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ، مسجد و گروهی گه در آن عضویت دارند قرار می گیرند ،کودکان حتی تحت تاثیر فعالیت های کانون ، کتب ، مجلات ، تلویزیون و .. هم  قرار دارند .
بیان مسئله :
تعلیم و تربیت عبارت از آن است که به یک موجود انسانی نوعی زندگی که مطابق با ساختمان شخصی او و مبتنی بر ارزش های معنوی باشد بدهیم .عمل تربیتی لااقل در مراحل اولیه خود مستلزم واسطه ایست که پای مورد تربیت را به دنیای ارزش ها یا سرمایه های فرهنگی باز کند . بنابراین عمل تربیتی سه عامل اساسی را شامل می شود : الف : موضوع تربیت ( کودک ) ب : وسایل ( سرمایه های فرهنگی ) ج : فاعل ( مربی ) که هر سه این فاکتور در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برای رشداجتماعی وتربیت غیر رسمی گرد آوری شده است . اما تعلیم و تربیت کودکان  فرآیندی پیچیده و مستمر است که از متغیر ها وعوامل گوناگونی تاثیر می پذیرد . این فرآیند در کودکان غالبا از ابتدای تولد آغاز می شود ، توانمندیهای بالقوه ارتباط اجتماعی که خداوند در انسان به ودیعه نهاده است ، در برخوردهای اجتماعی اولیه ی کودک با محیط اطراف شکوفا می شود ، اگر محیط برای روابط اجتماعی کودک غنی ، و سرشار از محرکهای جدید و متنوع باشد ، این توانمندیهای فطری و اولیه سریعتر و قوی تر به فعلیت می رسند ، در حالی که حضور در محیطهای فقیر که تعداد محرکهای کمتری را برای کودک فراهم می کنند ،معمولا بچه ها از هر چیزی که رسمی و تصنعی است گریزان هستند و یا حداقل رغبت درونی به آن ندارند و بیشتر از روی ظواهر ، نتایج صوری و رفع تکالیف اجباری و تصنعی به آن می نگرند. در حالیکه در تربیت غیر رسمی بخصوص در کانون پرورش فکری عضو با اراده و اختیار خود و از روی برنامه ریزی هایی که انجام شده به رفع مشکلات تربیتی خود اقدام و سعی در بهتر شدن رابطه تربیتی دارند. حالا میخواهیم به بررسی و نقش کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و میزان اثر گذاری آن در رشداجتماعی وتعلیم و تربیت غیر رسمی بپردازیم .
 ضرورت تحقیق :
انسان موجودی اجتماعی است و برای اینکه بتواند به حیات خود در اجتماع ادامه دهد ، باید با همنوعان خود سازگاری و همنوایی داشته باشد ، عدم رشد یافتگی و همنوایی انسان بیشتر ناشی از عدم رشد یافتگی کامل تربیتی است . این امر می تواند در دراز مدت شیرازه نظام اجتماعی را بهم بزند ، داشتن روابط صحیح ، سالم و مثبت با دیگران می تواند کلیدرشد و کمال آدمی باشد « خلیلی / 1379» .تحقیقات نشان میدهد که اگر این رابطه به هر طریقی آسیب پذیرد، نتایج وخیمی میتواند به بار آید و در مراحل بعدی زندگی دچار آشفتگیهای مهم شخصیتی خواهد بود، که رشد تربیتی و اجتماعی به عنوان یکی از ابعاد شخصیت میتواند یکی از این موارد باشد. (گیدنز،1377) .این موضوع ضرورت توجه به رشد رشداجتماعی و تربیتی کودکان را چه در محیط های رسمی و چه غیر رسمی مشخص می کند .
اما چیزی که در اینجا مهم است این است که پایدار ترین و موثر ترین آثار تربیتی غالبا در غیر رسمی ترین موقعیت های تربیتی رخ می دهد. منظور ما از تربیت غیر رسمی یک برداشت کاملا ظریف و حساسی است که اگر به درستی به مفهوم آن درک نگردد منجر به سوء تفاهم هایی در برنامه ریزی ها وتصمیم گیری های  اجتماعی -تربیتی می گردد.کودکانی که رشد اجتماعی آنها دچار مشکل است با مسائل و مشکلات عدیده ای روبه روخواهند شد ، که در تمام مراحل زندگی آنها تاثیر می گذارد ، و از نظر جامعه شناسان یک پدیده زمانی به مسئله ی اجتماعی تبدیل می شود که بخش وسیعی از افراد جامعه را در بربگیرد و اکثر افراد از آن رنج ببرند . امروزه ناسازگاری ، بی مسئولیتی و همچنین عدم رعایت هنجارهای اجتماعی از جمله نگرانی های عمده ای است که مورد بحث و بررسی قرارگرفته است، واین عدم سازگاری ناشی از عدم رشد رشداجتماعی وتربیتی است . لذا انجام چنین تحقیقاتی ضروری به نظر می رسد تا از طریق آن بتوان به صورت عملی ، جنبه های رشداجتماعی و تربیتی را مشخص کرده و علل و عوامل تاثیر گذار بر آن را مشخص نمود ، به همین جهت ارزیابی رشد تربیتی و بررسی مهارتها و راههای رشد تعلیمی غیررسمی کودکان و نقش کانون پرورش فکری در اجرای آن امری ضروری است .
 
 
اهداف مشخص تحقیق (شامل اهداف آرمانی، کلی، اهداف ویژه و کاربردی)
اهداف کلی: <<بررسی و نقش کانون پرورش فکری در رشداجتماعی تعلیم و تربیت غیر رسمی در کودکان>>
اهداف ویژه:
1-بیان شاخص های اصلی در­رشد اجتماعی و تعلیم و تربیت غیر رسمی کودکان :
2- عوامل موثر در رشد اجتماعی و تعلیم و تربیت غیر رسمی کودکان.
3- بررسی عوامل موثر بر رشد اجتماعی و تعلیم و تربیت غیر رسمی کودکان
سؤالات تحقیق
1- نقش کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان رشد اجتماعی و تعلیم و تربیت غیر رسمی در کودکان چگونه است ؟
2- شاخص های اصلی در رشد اجتماعی و تعلیم و تربیت غیر رسمی کودکان را بیان کنید ؟
3-  کدام عوامل موثر بر رشد اجتماعی و تعلیم و تربیت غیر رسمی کودکان هستند ؟
پیشینه ی نظری تحقیق :
مسئله ی رشد اجتماعی و تربیتی از سه دیدگاه متفاوت زیست شناحتی ، روانشناختی و جامعه شناختی که به ترتیب ناظر بر ابعاد سه گانه ی زیستی ، روانی و اجتماعی حیات انسانی است ، بررسی شده است . در کنار این سه دیدگاه پژوهش های زیادی در رابطه با رشد اجتماعی وتعلیم و تربیت غیر رسمی و رسمی صورت گرفته است . هر چند گاه به مقایسه این دو پرداخته اند اما تا کنون نقش کانون پرورش فکری در میزان تربیت غیر رسمی بررسی نشده است . در ادامه باید گفت نظریه های زیست شناختی به ساخت جسمانی و ویژگی های ژنتیکی افراد و رابطه ی آن با رشد تربیتی ،اجتماعی می پردازند ، نظریه های روانشناختی می کوشند تا تاثیر ویژگی های شخصیتی ودرونی افراد را ، که از فردی به فرد دیگر متفاوت است ، در رشد تعلیمی و تربیتی بررسی کنند و بالاخره اینکه نظریه های جامعه شناختی ، نقش عوامل محیطی و اجتماعی را در نظر دارند . و بر خلاف دو دیدگاه قبل ، معتقدند که این محیط است که رشد تربیتی افراد را تحت تاثیر قرار می دهد نه ویژگی های جسمانی و شخصیتی افراد . این دسته از نظریه ها به نقش و تاثیرات خانواده ، مدرسه، همسالان و همبازی ها ، رسانه های جمعی و دیگر نهادهای اجتماعی  می پردارند .کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به عنوان یک نهاد جمعی هم بی تاثیر نمانده و در رابطه با رشد جنبه های مختلف تربیتی همراه شده و با ایجاد محیط و بستر مناسب در جهت اهداف و نظریه های علمی و بررسی شده توسط دانشمندان همسو است.  مید “ می گوید جامعه عامل اصلی در رشد تربیتی واجتماعی کودک به شمار می رود و فرد بیشتر بر اثرهمکاری و تماس با افراد پیرامون خویش ، خود را می شناسد و با عهده دار شدن نقش دیگران (افراد ، خانواده ، نزدیکان و..) و به طور کلی همه ی افراد جامعه که با آنان سرو کار دارد ، تصویری از خویش در ذهنش رسم می کند ( گیدنز، 1990 ).  کانون پرورشی با فعالیت ها  و تعلیم و تربیت غیر رسمی خود به عنوان یک جامعه کوچک  این تصویر را برای کودکان قابل دسترس ومجسم میکند. و رشد اجتماعی کودکان را تحت تاثیر خود قرار داده است . هرچند  که شکل و نوع خانواده تاثیرات متفاوتی بر رشد اجتماعی و تربیتی  فرزندان دارد ،علاوه بر این منطقه و طبقه ی اجتماعی ، رفتار ویژه ی پدر و مادر ، الگوهای پرورش کودک وانضباط در خانه ، در رشد اجتماعی فرد مؤثر است  اما کانون پرورشی با هم سطح کردن برخی تفاوتها و برنامه های فرهنگی هنری و ادبی خود برخی خلا ء ها را به حداقل رسانده و به شیوه ی غیر رسمی به تعلیم و تربیت اعضا و کودکان خود می پردازد . دریک  تئوری تجربی  می توان گفت  کودکانی که در مراکز کانون پرورشی به صورت مداوم و پیگیر مراجعه میکنند  رابطه ی نزدیکی با مربیان پیدا میکنند که به مرور از رفتار و عملکرد آنها الگو برداری میکنندو از لحاظ تعلیمی و تربیتی و اجتماعی مستعد تر هستند و از آنجای که فعالیت مربیان کانون پرور ش فکری در جهت تربیت غیر رسمی  است . بستر مناسبی برای رشد تربیتی و  اجتماعی کودکان  هستند . رشد تعلیمی  و تربیتی غیر رسمی کودکان  در کانون پرورش فکری عمدتا به همسالان و دنیایی که او در آن زندگی می کند وابسته است دانش ها ، نگرشها ، اندیشه ها و ارزشهای فرد در تعامل با مربیان و سایر اعضا تحول می یابد ، و با توجه به این که دوستان و مربیان  با اعضای کودک رابطه ی نزدیک و صمیمانه تری دارند ، رشد اجتماعی و تربیتی آنها نیز تاثیر زیادی دارند .بندورا “ در نظریه ی یادگیری خود معتقد است که یادگیرنده از طریق مشاهده ی رفتار دیگران به یادگیری می پردازد . و معتقد است که فرد تنها پاسخگوی محرکهای محیطی نیست بلکه تاثیرگذارنده بر محیط هم هست . (لطف آبادی /1380) .“این نظریه در رابطه با عکس العمل و انگیزه اعضا در هنگام انجام فعالیت های(فرهنگی ،هنری و ادبی ) کانون پرورش فکری کاملا ملموس است و حتی افراد با مشاهده هم و بدور از هرگونه جبری و بدور از هرگونه سرزنشی با همسالان خود به صورت غیر رسمی و آموزش غیر مستقیم تعامل و زندگی اجتماعی یاد می گیرندو با تجربه عملی و عینی به آزمایش و خطا در سطح فعالیت های مورد نظر کانون پرورش فکری و همچنین به پرورش یکی از جنبه های رشد اجتماعی و تربیتی غیر رسمی یعنی افزایش اعتماد به نفس می پردازند. به این ترتیب وقتی برداشت کاملی از رشد تربیتی و تعلیمی کودک خواهیم داشت که عوامل تاثیرگذار ناشی از منابع مختلف را ، آن هم در رابطه با یکدیگر در نظر بگیریم . “ برون نظام “ شامل موقعیت هایی است که کودک در آن معمولا نقش فعال ندارد ولی از طریق تاثیر بر خرده نظام ها بر کودک تاثیر می گذارد .برای مثال آنچه در کانون پرورش فکری  برای کودکان پیش می آید ، بر آنها تاثیر می گذارد و آنها نیز به نوبه ی خود بر رشد اعضا تاثیر می گذارند . علاوه بر این در مراکز فرهنگی هنری کانون پرورش فکری  نیز با فراهم کردن امکانات  و حمایت از کودکان بر پرورش رشد اجتماعی و تعلیمی و تربیتی غیر رسمی بر کودک تاثیر می گذارند . “ کلان نظام “ شامل نظریات ، ارزشها ، بازخوردها ، قوانین ،اصول اخلاقی و رسوم موجود در فرهنگی خاص است. فرهنگ کشورها ، نژادها ، قوم هاوگروه هایا اجتماعی ، اقتصادی مختلف با یکدیگر فرق دارد . درون هر گروه نیز تفاوتهایی یافت می شود .(گوتی رز و سامروف و کاریر /1988).“ در واقع می توان گفت نقش پذیری و تثبیت هویت کودکان  از طریق تجربه ی نقشها در موقعیت های گوناگون تعلیمی  صورت می گیرد که کانون پرورش فکری با ایجاد  تنوع در فعالیت های خود و ایجاد نقش های مختلف یکی از نهاد های تاثیر گذار است .  
پیشینه ی تجربی پژوهش :
 در سال 1378 تحقیقی به نام بررسی تاثیر برنامه های آموزشی غیر رسمی کتابخانه های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان شهر اصفهان به منظور ارتقای سواد اطلاعاتی دانش آموزان از دیدگاه کتابداران و آموزگاران توسط (مینا افشار و فرشید دانش) صورت گرفته است. این تحقیق به بررسی سواد اطلاعاتی دانش آموزان پرداخته است . روش این پژوهش پیمایشی و داده ای بوده است نتایج این تحقیق مبین این بوده که برنامه های غیر رسمی کانون به ارتقای سواد اطلاعاتی اعضا و دانش آموزان می پردازد . اما تحقیقی که دقیقا با موضوع پژوهشی ( بررسی رشد اجتماعی و تعلیمی و تربیتی غیر رسمی کودکان در کانون پرورش فکری کودکان ونوجوانان مراکز شهری استان ایلام  )انجام شده باشد دست نیامد ، در رابطه با رشد اجتماعی وتعلیم وتربیت غیر رسمی سایت ها و مقالاتی موجود است که نتایج بدست آمده از آنها تنها در سطح مقایسه آموزش پرورش و بررسی سطحی تربیت و تعلیم غیر رسمی و رسمی قابل بیان است و ارتباط چندانی با موضوع بررسی ما ندارد .
شاخص های اصلی در  رشد اجتماعی و تعلیم و تربیت غیر رسمی کودکان :
1.استقلال 2.مسئولیت پذیری. 3.ارتباط و سازگاری4.آینده نگری و امیدواری5 .میانه روی و شوخ طبعی
عوامل موثر در رشد اجتماعی و تعلیم و تربیت غیر رسمی کودکان :
پدر و مادر ، دوستان ، خانواده ، مربی ، جامعه .و کانون های پرورشی فکری کودکان و نوجوانان
بررسی عوامل موثر بر  رشد اجتماعی و تعلیم و تربیت غیر رسمی کودکان
1- پدر و مادر : خانه ی خانواده ، آموزشگاه آغازین هر فرد می باشد . زندگی خانوادگی نقش مهمی در خود سازی و بازسازی دل ها دارد . پدر و مادر و دیگر افراد خانواده می توانند مربی لایق و موفق برای فرزندان باشند و یا عامل اساسی انحراف و آلودگی های کودکان باشند .
 2- خانواده : یکی از عوامل تربیتی مهم در رشد اخلاق فرد می باشند . فرزندان و کودکان از اعضای خانواده الگو می گیرند و رنگ می پذیرند
3- دوستان : دوستان و همسالان از مهمترین عوامل تاثیر گذار بر تربیت فرزندان به حساب می آیند ..
4- مربی :
5- جامعه و محیط زندگی : یکی دیگر از عوامل تربیت ، جامعه و محیط زندگی انسان است . از این رو در انتخاب مکان زندگی و محیط اجتماعی باید دقت لازم را به عمل آورد .
6- کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان : رشد اجتماعی و تربیتی غیر رسمی در کانون پرورش فکری  تغییراتی در رفتار کودک ایجاد می کند که تعدادی از آنها را یاد آور میشویم .
نقش کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان  رشد تعلیم و تربیت غیر رسمی در کودکان :
ا -پرورش استعدادها وخلاقیت و نوآوری در کودکان
2- ایجاد باور ها ، بینش ها ، منش و خلاقیت که به عنوان ملاک اصلی پیشرفت تلقی می شود .
3- ایجاد تقویت و نگرش و مهارت فرا گیرای
4-روحیه خودآموزی و انگیزه و اعتماد به نفس
5- روحیه نقد و تجزیه و تحلیل
6-پرورش تمامی ابعاد شخصیت کودکان  در جنبه های بدنی ، عقلی ، اخلاقی ، عاطفی ، اجتماعی ، هنری و ..
7- روحیه تعامل و تاثیر گزاری
8- توسعه روابط اعضا و کار گروهی
9- پاسخگویی به محرک های اجتماعی
10.تقویت حس کنجکاوی
11-سرانجام می تواند مسؤ لیت پذیر شود و نسبت به ماهیت و حدود شرکت اجتماعی واکنش نشان دهد .
 بحث و نتیجه گیری :
هر اجتماعی تنها هنگامی پایدار، مترقی و در حال پیشرفت خواهد بود که همیشه به فکر پرورش تمام اعضای خویش باشد. برای رسیدن به این مهم به جز مدرسه وسیله مثبت و موثر دیگری  به نام کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان  در اختیار دارد.
با توجه به مطالبی که تاکنون بیان شد می توان گفت رشد اجتماعی به معنای توانایی زندگی با افراد جامعه و برقراری ارتباط مناسب با افراد بخصوص در کودکان و نوجوانان بسیار مهم و حیاتی است زیرا موجب ارتقای سازگاری و عملکرد بهتر آنها می شود و شاخصه های آن عبارتند از استقلال در انجام امور زندگی خود ، مسئولیت پذیری نسبت به نقش ها و وظایفی که در راستای استعداد شان که در کانون پرورشی  به آنها محول می شود ، ارتباط و سازگاری مناسب با اعضاو همکاری با دیگران ، امیدواری به آینده و آینده نگری و پیش بینی اتفاق هایی در آینده و میانه روی و روحیه ی شاد و شوخ طبع و تحمل برخی موقعیت های نا مطلوب . عوامل بسیار زیادی بر رشد اجتماعی و تربیتی کودکان تاثیر دارند. اما همانطور که قبل از مدرسه خانواده مهمترین اثر را دارد ، در سنین کودکی و نوجوانی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مهمترین پایگاه موثر بر رشد همه جانبه تربیتی بچه هاست  و می تواند محیطی و جامعه ای باشد که کودک در سالهایی که به آن وارد می شود .و برای زندگی در این اجتماع باید به رشد شخصیتی ،خلاقیتی و اجتماعی کافی رسیده باشد . به امید اینکه تمام کودکان این سرزمین به همت خانواده ها و مربیان کانون به رشد تربیتی کافی و مناسب جهت زندگی در اجتماع برسند .
محدودیت های تحقیق:
1-    تطبیق اهداف کلی تحقیق در استان به اعضاء کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان کشور
2-    دسترسی به منابع آماری
3-    بررسی دیگر مولفه های اجتماعی و تربیتی
-----------------------------------------------------------------------
منابع :
1-    اتکینسون و همکاران / زمینه روانشناسی هیلگارد ، براهنی و همکاران ، 1388                   
2-    احدی، حسن و محسنی، نیکچهره، (1371) .مفاهیم بنیادی روانشناسی نوجوانی و جوانی،انتشاراتبنیاد: تهران صفحه 28 از38 .ارشد تربیت معلم تهران .
3-    دان بیرن و همکاران /روانشناسی اجتماعی ، ترجمه یوسف کریمی ، تهران ، انتشارات روان /1388.
4-    روزن باوم (1370) . خانواده به منزله ی ساختاری در مقابل جامعه ، ترجمه محمد صادق مهدوی .نشر کیهان . تهران .
5-    رهنما ، اکبر /رشد اجتماعی کودکان و نوجوانان ، تهران مجله پیوند ، 1373
6-    شعاری نژاد ، علی اکبر /روانشناسی رشد ، تهران چاپ پانزدهم ، /1380
7-    سیف ، سوسن و همکاران /روانشناسی رشد ، تهران ، انتشارات سمت ، چاپ هشتم /1377
8-    شرفی ، محمد رضا /مراحل رشد و تکامل انسان ، تهران ، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلام، 1364
9-     فیلیپ رایس /روانشناسی از تولد تا مرگ ،ترجمه مهشید فروغان ، تهران ، انتشارات ارجمند، 1388
10-                                                                                                                                                 کریمی ، یوسف /روانشناسی شخصیت ، تهران ، مؤسسه نشر ویرایش ، چاپ ششم ، 1379
11-                                                                                                                                                  لطف آبادی ، حسین / روانشناسی رشد ( نوجوانی ، جوانی ، بزرگسالی )، تهران ، انتشارات سمت /1381
12-                                                                                                                                                 صنعتی نیا ، عباسعلی /در مسیر داوری ، تهران ، نشر سازمان بهزیستی کشور/1370
13-                                                                                                                                                  وایتزمن ، الیس /رشد اجتماعی برای جوانان و خانواده ، ترجمه نظیری ، انتشارات انجمن اولیا و مربیان /1371
14-                                                                                                                                                  دلاوری ، علی /روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی ، 1386
15-                                                                                                                                                  سیف ، علی اکبر /روانشناسی پرورشی ، نشر آگاه /1379
16-                                                                                                                                                 شعاری نژاد ، علی اکبر/ مبانی روانشناختی تربیت ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ،1375.
17-                                                                                                                                                   قمصری ، علی اکبر (1372) .، نقش خانواده در جامعه پذیری فرزندان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی .
18-                                                                                                                                                  کوئن، بروس/در آمدی بر جامعه شناسی ، ترجمه محسن ثلاثی ، نشر فرهنگ معاصر، 1372
19-                                                                                                                                                  گیدنز ، آنتونی / جامعه شناسی ، ترجمه منوچهر صبوری ، نشر نی ، 1376
20-                                                                                                                                                  مهرابی ، گلپر (1376) بررسی تاثیر جو عاطفی خانواده در رشد اجتماعی فرزندان ، در بین دانش آموزان سال اول راهنمایی شهر کرمان ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی
21-                                                                                                                                                  نلسون و همکاران(1375 ) .ترجمه محمد تقی طوسی اختلالات رفتاری کودکان ، انتشارات آستان قدس رضوی .