این تریلی که ساخت آلمان است در سال 52 به ایران آمد و مدتی بعد سفرهای خود را آغاز کرد. تریلی سیار با دارا بودن صحنه‌ای به ابعاد 30/4 × 5 متر و با داشتن امکاناتی مثل نور و صدا در طی این سال‌ها گونه‌های مختلف نمایشی را به شهرهای دور و نزدیک برده است. قرار است زمستان امسال هم این تریلی با دو نمایش دیگر به استان‌های مرکزی، خوزستان، ایلام، بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان، سمنان و خراسان شمالی سفر کند.
آغازی دوباره
تریلی سیار نمایش با سفر آخرین گروه نمایشی به استان‌های جنوب کشور به فعالیت‌های امسال خود پایان خواهد داد. مرکز تولید تئاتر و تئاتر عروسکی کانون برنامه‌ریزی یک ساله‌ای برای سال 1394 داشته است تا استان‌های سراسر کشور بتوانند از این حرکت فرهنگی بهره ببرند. در طی این ماه‌ها گروه‌های نمایشی به اغلب استان‌های کشور سفر کرده‌اند تا بتوانند آغازگر اهداف جدید مرکز تئاتر کانون باشند. مدتی قبل محمدرضا کریمی‌صارمی مدیر این مرکز از اجرایی شدن طرح‌های تئاترـ مدرسه و حرکت دوباره‌ی تریلی سیار کانون خبر داده بود. در پی انتشار این خبر، از بهار امسال نمایش‌های «گروفالو»، «شنل قرمزی»، «مترسک خودت باش»، «ماهی رنگین‌کمان»، «زیر گنبد کبود» و «کلاغ بلا، توپ طلا» در قالب‌های متنوع نمایشی به اجرا بر روی تریلی پرداختند. این اجراها که اغلب در فضاهای آزاد و عمومی صورت گرفت با استقبال اعضای کانون، کودکان و نوجوانان و خانواده‌ها روبه‌رو شد. از طرفی هر استان با تبلیغات گسترده عموم را به حمایت از این فعالیت فرهنگی فراخواند. در میان تماشاچیان بودند افرادی که با خاطره‌ای از گذشته‌ی خود فرزندانشان را به حمایت از این برنامه دعوت کرده‌اند.
احیای نمایش سنتی با کمک تریلی سیار
«کلاغ بلا، توپ طلا» یکی از نمایش‌های مناسبتی تریلی سیار، در ایام محرم و صفر به اجرا در آمد. اعضای این گروه در استان‌های لرستان، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری، اصفهان و قم توقف کردند و با توجه به برنامه‌ریزی‌های انجام شده در شهرهای مشخص به اجرای نمایش پرداختند. تریلی سیار کانون به سرپرستی حسین اسدزاده در شش نقطه از استان چهارمحال و بختیاری به اجرا پرداخت. این نمایش داستان کلاغی را روایت می‌کرد که به طلا علاقه‌مند بود و دزدی می‌کرد. او که از وجود توپی طلایی در شهری دور خبردار می‌شود با سفر از این شهر به آن شهر با اتفاقاتی روبرو می‌شود که مسیر زندگی‌اش را تغییر می‌دهد. نکته‌ی قابل توجه در این نمایش تلفیق کمدی و درام و همچنین استفاده از نقالی در بخشی از نمایش بود.
امیرحسین انصافی که خود اولین تجربه‌ی حضور بر روی تریلی را دارد و به عنوان مجری و نقال گروه را همراهی می‌کرد، در باره‌ی میزان استقبال و توجه مخاطبان در مورد این گونه‌ی نمایشی می‌گوید: «اگرچه بسیاری با هنر نقالی که در واقع هنر روایت‌گر نامیده می‌شود، آشنا نیستند اما مواجهه‌ی آن‌ها با این شیوه‌ی نمایشی بسیار خوب است. برای آن‌ها جالب است که شخصی می‌تواند با به کارگیری ارکان اصلی شیوه‌ی اجرایی جمعیت را کنترل کند و قصه را پیش ببرد. در همین نمایشی که در باره‌ی آن صحبت می‌کنیم، اجرا به شیوه‌های دیگری پیش می‌رود و بعد نقال وارد داستان می‌شود، با این شیوه خواسته‌ایم تا از نمایش صرفاً سنتی فاصله بگیریم. عروسک و بازیگر هم به کمک نقال می‌آیند. شاید از هدف این کار بپرسید. اول این‌که معرفی نقل و نقالی و شیوه‌ی ارتباط او با تماشاگر بایستی زنده نگه داشته شود. از طرفی هم قرار بود ما به اجرای نمایش مناسبتی بپردازیم. بنابراین وجود یک دانای کل در اثر ضروری بود تا به کلاغ قصه تلنگری بزند.
انصافی که تجربه‌ی اجراهای سالنی در مرکز تئاتر کانون را داشته معتقد است که این شیوه در نمایش‌های خیابانی بسیار به پیش‌برد اهداف گروه کمک می‌کند: «به طور مثال در نمایش ما در یک سوم پایانی حضور نقال احساس می‌شود، در همان بخشی که ممکن است مخاطب خسته شده باشد و نیازی به تغییر داشته باشد.»
او که تجربه حضور در نمایش‌های خیمه شب‌بازی، سیاه‌بازی و بحر طویل‌خوانی و... را دارد تریلی سیار را فرصت مناسبی برای زنده نگه داشتن فرهنگ و هنر می‌داند اما معتقد است که این هنرها را نمی‌توان در چارچوب سابق اجرا کرد: «سلیقه‌ی مخاطبان تغییر کرده است و ما می‌توانیم با بهره‌گیری از این سنت‌ها نمایش‌نامه‌ای را داشته باشیم.»
او از تجربه‌ی سفر با تریلی می‌گوید: «پیش از این نمایش محیطی و مردمی را تجربه کرده بودم. خود تریلی جذابیت بصری و اعجاز دارد. همه‌ی ما می‌دانیم که معجزه‌ی تریلی ثابت شده است. به همین دلیل این اجرا جزو اجراهای خاصی نسبت به سایر نمایش‌های محیطی دارد.
او این حرکت فرهنگی – هنری کانون را فرصت مناسبی هم برای هنرمندان می‌داند: «آشنا شدن با اقلیم و فرهنگ‌ها و همچنین ادبیات رفتاری نه تنها جذاب است، بلکه لازمه‌ی ارتقای یک هنرمند است. ما با عکس‌العمل‌های مختلف و پویایی روبرو می‌شدیم که هر کدام آن‌ها تجربه‌ی خوب و فراموش نشدنی‌ای برای ماست.»
تحرک و پویایی، هدیه‌ی نمایش سیار به کودکان ایرانی است
در حالی‌که می‌توان به اثرات حضور این تریلی نمایش و کار هنرمندان در زمان‌های پیش‌بینی نشده مانند زلزله و... و آن را جزو نادرترین فعالیت‌های زنده و ثمربخش در شرایط خاص نیز نقشی حساس و اساسی دانست فرزاد رحیمی نیز چنین نگاهی به این فعالیت فرهنگی – هنری دارد. مدیرکل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان چهارمحال و بختیاری به بیان وضعیت روحی روانی و نیازهای کودکان در این سن می‌پردازد: «متاسفانه چیزی که این روزها به وضوح دیده می‌شود جو نابه‌سامان روانی عاطفی و غفلت‌هایی است که در حوزه کودک وجود دارد. ما نسل فعلی توجه ویژه‌ای به کودکان داریم ولی به دلایل شغلی و سایر مسایل به بخشی از نیازهای کودکان توجه نمی‌شود. بنابر این توجه اغلب والدین بحث رفاهی فرزندان است و وجود کودک و بعد روانی آن‌ها در مراحل بعدی قرار گرفته‌اند.»
دکتر رحیمی که خود به تدریس روان‌شناسی می‌پردازد سخنان خود را این‌طور ادامه می‌دهد: «ما می‌دانیم که کودکان کار در حال افزایش هستند. کودکان طلاق افزایش پیدا می‌کنند و بدتر از آن کودکان خانواده‌ها ناسازگار در حال افزایش‌اند و این شرایط خلق کودکان را به هم خواهد ریخت. در این شرایط اگر به آنان توجه نشود در آینده مشکلات رفتاری آن‌ها در نوجوانی و جوانی کاملاً بدیهی است و نمایش وظیفه‌ی سنگینی را بر دوش دارد. آموزش مفاهیم سرگرمی، ادبی، علمی و مذهبی به کودکان تنها وظیفه‌ی نمایش نیست. بلکه تلنگری برای خانواده‌ها است تا با حضور در چنین فضایی با کودکان و نیازهای آن‌ها آشنا شوند. تذکر آن‌که کودکان حقوقی دارند و جنب و جوش نیاز آن‌هاست از ضرورت‌هایی است که این نوع نمایش به آن اشاره خواهد داشت. از طرفی اجرای خیابانی و حضور کودک در فضای بیرونی آموزشی است برای والدین تا بدانند که تحرک و پویایی جزو نیازهای فرزندان آن‌هاست.»
او با بررسی بازتاب‌های حضور تریلی سیار در این استان ادامه داد: «این برنامه تاثیر خوبی بر روحیه کودکان داشت. از طرفی حساسیتی را در خانواده‌ها ایجاد کرد که درباره‌ی کانون و فعالیت‌های آن به پرس‌وجو بپردازند. با این حال تصور می‌شود که این دست فعالیت‌ها نیاز هر روزه‌ی کودکان هستند و باید توجه بیشتری به آن نشان داد.»
یک تجربه‌ی تکرارناپذیر برای کودکان
ابوالفضل عشرب به عنوان دستیار کارگردان گروه «کلاغ بلا، توپ طلا» را همراهی کرده است. او درباره‌ی شیوه‌های اجرا و دستورالعمل‌های اجرایی گروه‌هایی که با تریلی سفر می‌کنند توضیحاتی می‌دهد: «گروه‌ها هر سال از قبل مشخص می‌شوند. به همین دلیل برنامه‌ها و تاریخ اجراها از مدت‌ها قبل تهیه و اعلام شده است. قطعاً با آغاز سال جدید هم تمام برنامه‌های تریلی تا پایان سال مشخص و اعلام می‌شود. اما در واقع هر گروه پس از بازبینی و تایید اجرای خود را آغاز می‌کند. ممکن است که این نمایش‌ها قبل‌تر هم اجرا شده باشند. به طور مثال کلاغ بلا، توپ طلا چند سال قبل اجرای سالنی داشته است و برای اجرا بر روی تریلی تغییراتی در آن ایجاد شده.»
او در پاسخ به این سوال که آیا فعالیت‌های گروه‌های نمایشی سیار رقابتی است، می‌گوید: «خیر. هدف همه‌ی گروه‌ها، کودکان و شادی آن‌هاست. این اجراها مانند فستیوال نیست. و کیفیت آثار تنها در جهت شاد کردن یا آموزش بچه‌های ایران است. با این حال هر گروه معیارهایی را رعایت می‌کند. آنچه مد نظر بوده است میزان ارتباط‌گیری کودکان و نوجوانان هر منطقه با نمایش‌ها بوده است. از طرفی شور و انرژی و اثربخشی کار قطعاً در انتخاب داوران موثر بوده. از طرفی علاوه بر ویژگی‌های اقلیمی چیزی مثل مناسبت‌ها هم در این برنامه‌ریزی و انتخاب نقش داشته است.»
عشرب به تجربه‌ی شخصی خود از بازتاب این فعالیت فرهنگی اشاره دارد: «اولین برخوردی که برای من جذاب بود مواجهه‌ی خانواده‌ها با این پدیده بود. سال‌ها قبل گروه دیگری با این تریلی سفر می‌کرد. به همین دلیل خانواده‌ها نه با عنوان اجرای نمایشِ، بلکه تحت عنوان فلان گروه به شهر ما می‌آیند کودکانشان را برای تماشا می‌آوردند. اما در نهایت با گروه دیگری روبرو می‌شدند و البته تعریف آن‌ها از اجرا در همان لحظه تغییر می‌کرد. با این حال مخاطبان اصلی ما با دیدن تریلی و رنگ و نقش آن شگفت‌زده می‌شدند و همان زمانی که در تریلی باز می‌شد هیجان آن‌ها قابل دیدن بود. و این اتفاق برای آن‌ها جذاب است. ما بایستی شرایط آن‌ها را درک کنیم. اگر تصور کنیم که تنها نمایشی را که آن‌ها در زندگی‌شان خواهند دید توسط یک گروه سیار اجرا می‌شود، و این تجربه برای آن‌ها تکرارپذیر نیست به نقش تریلی و تاثیر آن پی خواهیم برد.»
یک گام تا تغییر با تریلی سیار
معصومه مهری قهفرخی در انتهای این گزارش ما را همراهی می‌کند. او که از مربیان فرهنگی کانون استان چهارمحال و بختیاری است معتقد است که به دلیل کمبود امکانات ضروری است تریلی سیار در مناطق بیشتری حضور پیدا کند: «در شرایطی که هنوز عده زیادی شناختی از کتاب‌خانه و کتاب‌خوانی ندارند، قطعاً شناخت نمایش هم برای آن‌ها سخت است. کودکان در شهر این فرصت را پیدا خواهند کرد که در مراسم مختلف از فعالیت‌های فرهنگی بهره ببرند. اما در روستاها و بنابر شرایط فرهنگی این امکان وجود ندارد. به همین دلیل گاهی فکر می‌کنم که تریلی باید فعالیت خود را بر روی مناطق محروم‌تر متمرکز کند.»
او می‌گوید: «تریلی سال‌ها پیش هم به شهرمان آمد و برای ما که هیچ امکاناتی نداشتیم یک پدیده‌ی خارق‌العاده بود. می‌دانستیم که این اتفاق ممکن است برای هیچکس دیگری در دنیا رخ ندهد. سفر تریلی باعث می‌شود خانواده‌ها پی‌گیر آن شوند که کانون کجاست و چه فعالیت‌هایی دارد و برای آن‌که بتوانند از برنامه‌های بعدی هم استفاده کنند قطعاً در فضای شهری پی‌گیر فعالیت‌های متفاوت کانون می‌شوند و پس از آن از دیگر فعالیت‌های سیار کانون هم استفاده خواهند کرد. این دست اتفاق‌ها مسبب تغییر زندگی و نگرش کودکان خواهد شد. همان‌طور که بسیاری از کارمندان و همکاران کانون افرادی هستند که در کودکی با فعالیت‌های این مرکز آشنا شدند.»
گزارش از تهمینه حدادی
