شاید یکی از مهم ترین چالش های یک مربیِ خلاق در آموزش هنر، ابداع طرح درس هایی است که به وسیله ی آن ها بتواند مسیر های جذاب و ساده ای برای کشف ایده های نوین در اختیار کودکان قرار دهد و از این طریق کودکان را به تفکر، تخیل و عینیت بخشیدن به ایده هایشان با شیوه هایی خلاقانه، دعوت کند. نمایش عروسکی از جمله رشته های هنری است که در بالا بردن سطح شناخت و درک کودک از خود و محیط پیرامونش ـ به واسطه ی حضور فعالانه ی کودک در آن ـ اهمیت زیادی یافته است؛ اما آن چه این اهمیت و توانمندی را دوچندان میکند فراهم ساختن شرایطی است که بتواند کودک را از مصرف کننده و بهکاربرنده ی صِرف ابزار نمایش به خالق ابزار نمایش، مبدل سازد.
ساخت عروسک نمایشی توسط کودکان، آن ها را در چگونگی کیفیت نمایش عروسکی و شخصیت پردازی در آن، سهیم میکند. اگر کودک بتواند عروسک نمایشی خود را بسازد احساس نزدیکی بیشتری با شخصیت عروسک میکند، او را دقیق تر میبیند و بیشتر درک میکند. با او میخندد و گریه میکند و همزاد پنداری او با شخصیت عروسک (منفی یا مثبت) و حوادثی که در داستان به همراه عروسکش از سر میگذراند سرانجام به تزکیه ی او میانجامد.
تجربه و شناخت او از زندگی در هر بار نمایش، بیشتر میشود و کودک با این مداخله ی فردی، متحول میگردد. سؤالی که برایش مطرح میشود صرفاً این نخواهد بود که "آیا زیباست؟" بلکه به واسطه ی هدایت صحیح مربی خواهد پرسید: "زیبایی چیست؟ چه چیز یادگرفتیم؟ چگونه آن را یاد گرفتیم؟"
این بخش به معرفی شیوه ای ساده و خلاق از ساخت عروسک نمایشی میپردازد که در آن ابزاری ساده و قابل دسترس و عجین با زندگی روزمره استفاده میشود:
عروسک قاشقی
شیوه ی کار در کارگاه نمایش خلاق:
ابتدا مربی متنِ نمایشی را (متناسب با گروه سنی بچه های کلاس) که شامل چندین شخصیت انسانی یا حیوانی و یا هر دو است، تهیه میکند و پیش از شروع کلاس از بچه ها میخواهد که هر کدام قاشق های یک بار مصرف (کوچک یا بزرگ) همراه با مقداری پارچه های رنگی، چسب حرارتی و دیگر اشیای دلخواه شان را همراه بیاورند. مربی میتواند با توجه به امکانات موجود در مرکز این ابزارها را تهیه کند ـ سپس مربی به شرح داستان می پردازد و شخصیت ها را همراه با ویژگی های شخصیتی شان به بچه ها معرفی میکند. این بخش از کارگاه اهمیت ویژهای دارد ؛ زیرا با توجه به مهارت مربی در شخصیت پردازی و تصویرسازی ذهنی و هم چنین استفاده از زبان بدن و حرکات نمایشی، ذهن و خیال کودک در جهت شناختِ بهتر شخصیتهای داستانی تقویت میشود.
پس از این مرحله در صورتی که تعداد بچه ها از شخصیت هایِ داستان بیشتر باشد در گروه های مختلفی تقسیم بندی میشوند و هر کدام از اعضای گروه به ساخت یکی از شخصیت ها میپردازند. ساخت عروسک ها دنیایی از نشاط را برای کودکان به همراه میآورد؛ اما این شادی هنگامی کامل میگردد که آن ها با عروسک های خود بتوانند به ایفای نقش بپردازند و از این طریق به دست ساخته های خویش جان ببخشند و همراه با آن ها صحنهای از زندگی را تجربه کنند. در اینجا صحنهی بازی آن ها میتواند یک جعبه ی ساده و یا یک پارچه ی گلدار (نمادی از دشت در فصل بهار) بر روی میز باشد و هر کدام از گروه ها به نوبت به اجرا بپردازند. آن چه میتواند به خلاقیت این کارگاه بیفزاید این است که گروه ها هر کدام به دلخواه خود، صحنه و یا گفتگوهایی را به داستان اضافه کنند و یا به شیوهی خاص خود به نمایش، پایان ببخشند و بدین طریق شاهد نوعی بداهه پردازی در نمایش خواهیم بود.
استفاده از قاشق های یک بارمصرف در ساخت عروسک، کودکان را دعوت به کاوش در چیزی آشنا میکند که گویای تجربهای عادی، اما اغلب نا آزموده است. کودکان در این شیوه می آموزند تا به دنیای اطرافشان با دیدی متفاوت نگاه کرده و قابلیت های مختلفی را در اشیا جستجو کنند.
در پایان به منظور درک بهتر موضوع و نقاط ضعف و قوت، از بچه ها میخواهیم که درباره ی اجرای نمایش هر گروه، نظراتشان را مطرح کنند. همچنین مربی باید به ارزشیابی کار خود بپردازد و به این سؤال ها پاسخ دهد:
به کدام هدف آموزشی خود پس از مشاهده ی نمایش بچه ها رسیدم؟ نقاط ضعف و قدرت طرح درسم چه بود؟ اگر دوباره قرار بود چنین موضوعی را کار کنم چگونه عمل میکردم؟
با توجه به ابزار ساده و شیوه ی خلاق و آسان ساخت این نوع عروسک ها، میتوان در کلاسهای طرح خودگردان از این روش استفاده کرد.
لازم به ذکر است که مربی باید در تمامی این مراحل، زمان بندی نسبتاً دقیقی داشته باشد تا زمان کارگاه طولانی و خسته کننده نشود. تمامی این مراحل (از ابتدا تا پایان ارزشیابی) میتواند در طی چهار کارگاه برای اعضای کانون و دو کارگاه (حدود 8 ساعت) برای بچه های طرح خودگردان برگزار شود.
محبوبه بدیع زادگان، مربی هنری
فصلنامه چارباغ کانون اصفهان