وقتی کوچولوها آموزگار بزرگ‌ترها می‌شوند
تا سه می‌شمرم / نویسنده و تصویرگر: امیل ژادول / مترجم: کلر ژوبرت
این کار خوب است و آن کار بد! این غذا را بخور آن یکی را نه! شب زود بخواب! مسواک بزن! وقت غذا دست‌هایت را بشوی! با دهان پر حرف نزن و... این‌ها جملات آشنای امر و نهی هستند که تقریبا همه‌ی بچه‌ها در طول شبانه‌روز بارها از پدرها و مادرهایشان می‌شوند. اما همیشه لازم نیست بزرگ‌ترها به بچه‌ها درس بدهند، گاهی بچه‌ها به مراتب، آموزگاران بهتری هستند؛ باور ندارید؟ می‌توانید کتاب «تا سه می‌شمرم» را بخوانید. یک قصه‌ی کودکانه‌ی کوتاه برای گروه سنی الف و ب به نویسندگی و تصویرگری «امیل ژادول» که خانم «کلر ژوبرت» آن را ترجمه کرده است. شاید حتی تعجب کنید وقتی ببینید شخصیت اصلی این قصه که قرار است به بزرگ‌ترها درس بدهد یک بز کوچولو است!
ماجرا از این قرار است که بابابزی - مثل بابای اغلب بچه‌ها- همیشه عجله دارد و برای هر کاری که بز کوچولو باید انجام بدهد فقط تا سه شماره به او مهلت می‌دهد : 1، 2، 3 این شتاب‌زدگی که به طور معمول در زندگی همه‌ی ما مشاهده می‌شود برای کودکان آزاردهنده و باعث ایجاد استرس و اضطراب است. اما بز کوچولوی قصه، راه حل خیلی خوبی برای حل مشکلش پیدا می‌کند. به این ترتیب که یک روز....
در این کتاب، تکرار برخی جمله‌ها توانسته به خوبی مفهوم عجله و شتاب‌زدگی‌ای را که مورد نظر نویسنده بوده، به خواننده‌ی کتاب منتقل کند: «وقتی بز کوچولو صبحانه‌اش را خورد، بابا بزی گفت: زود باش زود باش بز کوچولو! امروز خیلی خیلی خیلی عجله دارم. زود سوار ماشین شو. تا سه می‌شمرم؛ اگه تا سه... بز کوچولو گفت: آمدم بابا بزی. من این‌جا هستم. وقتی به مدرسه رسیدند بابابزی گفت: زودباش بز کوچولو! یک بوس بده. امروز خیلی عجله دارم. خداحافظ بز کوچولو. بز کوچولو گفت: باشه. باشه. خداحافظ بابابزی... »
«تا سه می‌شمرم» قصه‌ی کوتاهی است که زبانی ساده، روان و قابل فهم برای مخاطب گروه سنی الف و ب دارد. تصویرهای کتاب نیز بسیار ساده، اما دوست‌داشتنی و گویا هستند و خیلی خوب به کمک متن آمده‌اند.
این کتاب نشان می‌دهد که می‌توان یک قصه‌ی خیلی ساده و کوتاه، حتی تنها با دو شخصیت، نوشت و در کنار یک قصه‌ی سرگرم‌کننده، بی آن که شعار داد و نصیحت کرد به مخاطب آموزش نیز داد؛ هم آموزش یک کار خوب و شایسته، هم آموزش شمردن اعداد!
کاش می‌توانستم یک‌جور دیگر باشم
غازی که نمی‌خواست غاز باشد / نویسنده و تصویرگر: پتر هوراچ / مترجم: نورا حق پرست
«کلاغ می‌خواست راه رفتن کبک را بیاموزد، راه رفتن خودش را هم فراموش کرد» همه‌ی ما این ضرب‌المثل آشنا را شنیده‌ایم و آن را درباره‌ی آدم‌هایی که دچار خود باختگی و تقلید کورکورانه اند و توانایی‌های خود را باور ندارند به کار می‌بریم. شخصیت اصلی کتاب مورد بحث، یعنی غاز کوچولو هم دچار همین مشکل است: «یک روز غاز کوچولو به دور و بر خودش نگاه کرد. او هم درست مثل بقیه‌ی غازها بود. غاز با خودش فکر کرد: ای کاش می‌توانستم یک جور دیگر باشم!»
غازی که خودش را باور ندارد و مدام دلش می‌خواهد شبیه موجودات دیگر باشد؛ خفاش باشد و از شاخه‌ها سر و ته آویزان شود، توکا باشد و با صدای بلند آواز بخواند، پنگوئن باشد و روی برف‌ها لیز بخورد و... حتی شیر باشد و بتواند غرش کند! او همه‌ی این کارها را امتحان می‌کند غافل از این‌که بعضی از تجربه‌ها چندان خوشایند و بی‌خطر نیستند و ممکن است به قیمت جانش تمام شوند.
«غازی که نمی‌خواست غاز باشد» یک قصه‌ی زیبا و دوست‌داشتنی است. قطع بزرگ کتاب به تصویرگر این امکان را داده تا بتواند به خوبی در تصویرگری مانور دهد. تصویرهای درشت در کنار حروف بزرگ متن، کتاب را برای مخاطب گروه سنی الف و ب کاملا مناسب کرده است. به علاوه، شوخ‌طبعی و شیطنت تصویرگر که به خوبی در نقاشی‌های کتاب نمود یافته، باعث شده داستان برای این گروه سنی جذاب‌تر شود. مثلا تصویر فیل و زرافه که دو صفحه‌ی کامل کتاب را پر کرده‌اند، یا جملاتی که از بالا تا پایین گردن دراز زرافه امتداد یافته‌اند، کلماتی که مثل غرش از دهان شیر، بیرون پریده‌اند و فیل که واژه‌ها را مثل آب از خرطومش به بیرون پرتاب می‌کند.
«غازی که نمی خواست...» یکی دیگر از قصه‌هایی است که کاملا هنرمندانه و به دور از شعارزدگی و مستقیم‌گویی، مفاهیم ارزشمند رفتاری را به مخاطب آموزش می‌دهند.
قصه، بازی، نقاشی و سرگرمی
مجموعه‌ی سه‌جلدی (از سری کتاب‌های مرغک): اسم من مثلث / اسم من مربع / اسم من دایره / نویسنده، تصویرگر و طراح: ناهید عسگری
پیشرفت‌های سریع و روزافزون در عرصه‌ی تکنولوژی کم‌کم به حوزه‌ی کتاب‌ها و مواد خواندنی هم رسیده است. گسترش روش‌های نوین خواندن و انتشار شکل‌های جدید کتاب نظیر «کتاب‌های تعاملی» می‌تواند عامل مهمی در جذب و علاقه‌مندسازی کودکان نوجوی امروز به مطالعه و کتاب باشد. این کتاب‌های تعاملی مجموعه‌ای از اسباب‌بازی، سرگرمی، قصه، شعر، موسیقی، کاردستی و... است و نوعی آموزش غیر رسمی اما جذاب و دوست‌داشتنی برای خردسالان به شمار می‌آید.
شاید بتوان مجموعه‌کتاب‌های «مرغک» را نیز در زمره‌ی کتاب‌های تعاملی قرار داد. کتاب‌های مرغک مجموعه‌ای است از داستان‌های ساده‌ی مناسب خردسالان همراه با بازی و سرگرمی و... که تا به حال چندین مجلد از آن منتشر شده و انتشار آن‌ها همچنان ادامه دارد. در پشت جلد مجموعه کتاب‌های مرغک می‌خوانیم: «کتاب‌های مرغک، کتاب‌های ما و شما و کودکان‌مان هستند. کتاب‌های مرغک تلاشی است برای تولید کتاب‌های قصه، بازی، سرگرمی که همراه با بازی و سرگرم کردن کودکان به آن‌ها کمک کند: دنیای پیرامون‌شان را بهتر حس کنند. دنیای پیرامون‌شان را بهتر بشناسند. با کنجکاوی به دنیا بنگرند و حساس و جست‌وجوگر بار بیایند. ذهن‌شان پرورش پیدا کند و نیروی اندیشه در آن‌ها رشد کند.»
این کتاب‌ها که برای کودکان پیش دبستانی (الف) منتشر می‌شود دارای تصویرسازی خاص بوده و سبب ایجاد تعامل و ارتباط فعال کودک با کتاب می‌شود. زهره پریرخ مدیر پروژه‌ی کتاب‌های مرغک، درباره‌ی روند و مراحل تولید این کتاب‌ها گفته است: «چاپ این کتاب‌ها یک اتفاق در حال جریان برای بچه‌های پیش‌دبستانی است که هم کتاب‌سازی‌اش و هم تولید محتوایش به صورت گروهی انجام می‌شود. در این‌گونه مجموعه‌ها، عموما به یک نویسنده می‌گوییم که داستان را برای ما بنویسد اما در نوشتن قصه‌های مرغک، به صورت گروهی و دورهمی عمل می‌کنیم و داستان‌ها، این‌گونه تولید می‌شوند.»
در مجموعه‌ی سه‌جلدی «اسم من... » نویسنده و طراح، کوشیده تا از طریق بازی، سرگرمی، نقاشی و قصه‌های ساده، کودک را با شکل‌های هندسی آشنا کند. در هر کتاب علاوه بر قصه، یک نوع بازی نیز برای کودکان طراحی شده که سبب می‌شود کودک در مقابل کتاب منفعل نباشد و به گفت‌وگو وادار شود. نکته‌ی جالب در مورد این کتاب‌ها، این است که قسمتی از تصویر جدا می‌شود و کودک می‌تواند با استفاده از آن شکلی بسازد. (مکعب یا هرم یا مخروط) تعدادی برچسب از شکل هندسی مربوط به قصه هم در هر کتاب وجود دارد که کودک می‌تواند آن را جدا کرده و برای تمرین‌ها و بازی‌های گفته شده در کتاب از آن‌ها استفاده کند. صفحاتی نیز به نقاشی کودک اختصاص یافته است. بنابراین با داشتن هر کدام از این کتاب‌ها، مخاطب، تنها صاحب یک کتاب نیست، بل‌که گویی یک اسباب‌بازی، یک سرگرمی و یک دفتر نقاشی هم نصیبش شده است.
از این شهر به آن شهر، به دنبالت ای ماه!
امیر ارسلان نامدار (نمایش‌نامه‌ی نوجوان امروز) / نویسنده: مسعود ملک‌یاری
اگر از کودکان و نوجوانانی که در اطراف‌مان هستند بپرسیم سفید برفی، سیندرلا، راپونزل یا حتی هری‌پاتر چه کسانی هستند قطعا همه‌ی آن‌ها این شخصیت‌ها را می‌شناسند و ماجراهای آن را با جزییات کامل برای ما تعریف خواهند کرد. چون بارها و بارها به شکل‌های گوناگون (انیمیشن و فیلم و کتاب و نمایش‌نامه و... ) داستان‌های آن‌ها را خوانده و دیده‌اند. اما اگر از آن‌ها بپرسیم امیر ارسلان نامدار چه کسی است، بعید می‌دانم او را بشناسند و ماجرایش را بدانند! این‌جاست که ضرورت بازنویسی و بازآفرینی قصه‌های کهن برای نسل امروز، بیش از پیش آشکار می‌شود. در این میان نمایش‌نامه و تئاتر نیز جایگاه ویژه‌ای دارد که می‌تواند محمل مناسبی برای انتقال مفاهیم گوناگون زندگی، بیان افسانه‌ها، اسطوره‌ها و داستان‌ها، جشن‌ها و آیین‌های قومی، یا معرفی و انتقال آداب و رسوم ملی به کودکان و نوجوانان باشد.
امیر ارسلان از مشهورترین قصه‌های عامیانه به زبان فارسی است. سال‌ها پیش، این داستان را میرزا محمدعلی نقیب‌الممالک، قصه‌گوی ناصرالدین‌شاه قاجار برای وی می‌گفت و در این هنگام فخرالدوله، دختر ناصرالدین‌شاه پشت در نیمه‌باز اتاق خواجه‌سرایان می‌نشست و ماجراها را بادقت مکتوب می‌کرد و برای آن‌ها نقاشی می‌کشید. در حقیقت داستان امیر ارسلان این‌گونه برجا مانده است.
نمایش‌نامه‌ی «امیر ارسلان نامدار» در واقع بازآفرینی این قصه‌ی معروف به زبان امروز و با حال و هوایی مناسب و قابل لمس برای مخاطب نوجوان امروزی است.
امیر ارسلان شاهزاده‌ای است دلیر و جوانمرد که شیفته‌ی دختر پادشاهی به نام فرخ لقا می‌شود و در جست‌وجوی او به دیار فرنگ می‌شتابد. شاه فرنگ دو وزیر ماهر در رمل و اسطرلاب به نام شمس وزیر و قمر وزیر دارد که شمس با امیر ارسلان موافق و قمر با او مخالف است. بر اثر شرارت‌های قمر وزیر، فرخ لقا به دست دیوان و عفریت‌ها گرفتار می‌شود و امیرارسلان راهی نجات او از سرزمین جادو می‌گردد و... امیر ارسلان نامدار بعد از سختی‌ها و جنگ و ستیز فراوان به مراد دل خویش می‌رسد...
شخصیت‌های نمایش‌نامه این‌ها هستند: امیر ارسلان، فرخ لقا، صفیرک، پطروس شاه، قمر وزیر، شمس وزیر، اژدهای سرخ، اژدهای آبی، دیو سیاه سنگباران، فولاد زره دیو، سربازان.
البته در داستان اصلی، تعداد شخصیت‌ها بیش‌تر از این هستند که گویا نویسنده در بازآفرینی اثر، برخی از آن‌ها را حذف کرده تا اثر برای مخاطب نوجوان امروزی، طولانی و خسته‌کننده نباشد. نمایش‌نامه‌ی امیر ارسلان نامدار، زبانی ساده و روان دارد. در جای جای متن به تناسب نیاز، از شعر نیز استفاده شده است که این شعرها متن را زیبا و دلنشین کرده است: به خانه، به صحرا، به کوه و به دریا / دلم غم، دلم اشک، دلم بی تو تنها / از این شهر به آن شهر، به دنبالت ای ماه / نه در آسمان‌ها، نه عکس تو در چاه...
نکته‌ی دیگر درباره‌ی این بازآفرینی، زبان طنز و پر از شیطنت و شوخ‌طبعی نویسنده است که در گفت‌وگوهای شخصیت‌های مختلف داستان به کار گرفته شده و متن را برای مخاطب دوست‌داشتنی کرده است.
خوب است بدانید که این نمایش‌نامه به صورت نمایش عروسکی به کارگردانی حسین چراغی، در چهاردهمین جشنواره‌ی بین‌المللی نمایش عروسکی تهران جزو نمایش‌های برگزیده انتخاب شده است.
همدم تنهایان، مونس غریبان
بابا یار / نویسنده: محمد رضا یوسفی
محمدرضا یوسفی را همه‌ی کودکان و نوجوانان کتاب‌خوان می‌شناسند. او تا کنون حدود دویست جلد کتاب برای کودکان و نوجوانان نوشته است. «بابایار» یکی دیگر از رمان‌های نوجوان است که این نویسنده‌ی نام‌آشنا، برای گروه سنی د و هـ نوشته است. کتاب بابایار، از چند داستان مجزا تشکیل شده که هر کدام به گونه‌ای با داستان بعدی ارتباط معنایی پیدا می‌کنند؛ داستان‌های: پیشانی سفید، ساز شکسته، ناخدا جادو، تفنگ میر نوروز، نشان بابایار.
راوی آن دانای کل است و مجموعه داستان‌های آن با محوریت شخصیت بابایار پیش می‌رود. این کتاب، زبانی ادیبانه و زیبا دارد اما این زبان به گونه‌ای نیست که برای مخاطب امروز ناآشنا و و غیر قابل درک باشد.
محمدرضا یوسفی، نویسنده‌ی کتاب، درباره‌ی آن گفته است: «اگرچه این اثر مبتنی بر افکار جهان باستانی و داستان‌های فولکلور است که در آن انسان‌ها منتظر یاری‌گری هستند، اما حوادث آن در دنیای امروز اتفاق می‌افتد.»
او همچنین معتقد است که «هدف کلی این کتاب معرفی قهرمانان اسطوره‌ای فرهنگ ایران‌زمین است و به همین منظور در حد توان سعی شده فرهنگ شفاهی و مکتوب در این‌باره مورد پژوهش قرار گیرد.»
راستی بابایار کیست و کجاست؟ چرا به دنبال او می‌گردند؟ نشان او را از کجا و چه کسی باید جست؟ پاسخ این سوال را با خواندن پنج داستان به هم پیوسته‌ی کتاب، پیدا خواهید کرد.
انقلاب و دفاع مقدس در آیینه‌ی یک رمان خواندنی
فقط یک چاپ / نویسنده: داریوش عابدی
داریوش عابدی از جمله نویسندگان پرکار و نام‌آشنا برای نوجوانان است. پیش از این رمان «جزیره» از این نویسنده در مجموعه‌ی رمان نوجوان امروز کانون منتشر شده بود. «فقط یک چاپ» عنوان رمانی است که توسط داریوش عابدی برای گروه سنی د، ه نوشته شده است.
ضرورت آشنایی کودکان و نوجوانان امروز که دوران جنگ و دفاع مقدس را درک نکرده‌اند، با وقایع و ماجراهای آن دوران، امری بدیهی است. مطالعه‌ی رشادت‌ها و قهرمانی‌های شهیدان آن دوران، چنان‌چه در قالب آثاری محکم و قوی به لحاظ ادبی، نوشته شود، برای نوجوانان امروز، جذاب و دلنشین خواهد بود.
یکی از این کتاب‌ها رمان «فقط یک چاپ» است. رمانی بلند در حدود چهار صد صفحه که داستانی تاریخی دارد و درباره‌ی زندگی یکی از شهدای دوران دفاع مقدس به نام شهید «علی رضا حاجی بابایی» نوشته شده است. داستان این کتاب از سال‌های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی آغاز و تا دوران پس از پایان جنگ تحمیلی ادامه می‌یابد.
هرچند ممکن است در نگاه اول، این کتاب یک اثر سفارشی به نظر برسد، اما مطالعه‌ی کامل آن نشان می‌دهد که حتی در صورت سفارشی بودن، با رمانی خواندنی و متفاوت روبه‌رو هستیم. متفاوت از این جهت که در آن نویسنده از زاویه‌های مختلف به روایت زندگی این شهید گران‌قدر پرداخته است. در حقیقت رمان، شرح زندگی این شهید همدانی از دوران کودکی تا هنگام شهادت و حتی پس آن، به روایت افراد مختلف است که هر کدام نماینده‌ی یکی از تیپ‌های مختلف آدم‌ها در جامعه ما هستند. در واقع این رمان از معدود آثار داستانی بلند است که نویسنده به خوبی توانسته مخاطبانش را با فضای سال‌های پیش از پیروزی انقلاب به‌ویژه در شهرستان‌ها آشنا نماید.
از دیگر ویژگی‌های این رمان می‌توانیم به این موارد اشاره کنیم: آشنایی با شخصیت آیت‌الله مدنی که در شکل‌گیری قیام‌های مردمی علیه رژیم شاه در غرب کشور نقش داشت / پرداختن به حوادث و اتفاقات سال‌های دفاع مقدس در غرب کشور / و در نهایت، داشتن زبانی ساده و صمیمی که می‌تواند در جذب مخاطب نوجوان، موثر واقع شود.
مطالعه‌ی این کتاب فرصت مناسبی است برای آشنایی نوجوانان با حال و هوای سال‌های پیش از پیروزی انقلاب و نیز ماجراهای دوران دفاع مقدس.
گزارش از انسیه موسویان منتشر شده در خبرنامه بهمن و اسفند 93
