مرتضی حاتمی،در اول بهمن ماه سال ۱۳۵۵ در شهر تنبور (صحنه)از توابع استان کرمانشاه به دنیا آمد.در حوزه‌های تالیف و نگارش داستان کوتاه و رمان در دوبخش ادبیات کودک و نوجوان و بزرگ سال فعالیت دارد.نخستین کتابش(سطرهایی که تبرئه نمی شوند.)مجموعه داستانی در ادبیات بزرگسال است که در سال ۸۲ منتشر نمود.وی تا کنون بیش از ۴۰عنوان کتاب برای کودکان و نوجوانان و بزرگسالان منتشر نموده و بیش ۱۰ عنوان کتاب دیگر زیر چاپ دارد.
حضور مرتضی حاتمی در برنامه (یک روز با یک نویسنده) که در اداره کل کانون پرورش فکری استان مازندران برگزار شد، فرصتی برای گفتگو با وی فراهم آورد تا در خصوص کتاب و کتابخوانی گفتگو صورت پذیرد.
گفتگو از رضا عابدی
*چگونه می توان نسل امروز را به خواندن و مطالعه ترغیب کرد؟
راستش را بخواهید درخصوص مطالعه و ترغیب و تشویق کودکان و نوجوانان به کتاب خوانی صحبت های زیادی مطرح شده و ایده ها و نظرات تجربیات فراوانی رد و بدل شده. و موجب انجام اقدامات مختلف و متعددی شده که جای شکر و سپاس و البته نقد و بررسی دارد. اما چرا بعد از سال ها تلاش و کوشش در کتاب خوان کردن جامعه، هم چنان سرانه‌ی مطالعه در کشور بسیار پایین‌تر از تراز کتابخوانی در جهان است، دلیل یا دلایلش را نمی دانم.
کتابخوانی از کودکی
به اعتقاد من باید کتابخوانی از سنین کودکی آغاز شود. رفتارهای مثبت پدر و مادر و اطرافیان در حوزه خرید و مطالعه کتاب نقشی مؤثر و سازنده در ترغیب کودکان به کتابخوانی دارد.
خرید هفتگی کتاب حتی یک جلد از سوی والدین، خرید کتاب برای بچه ها جهت اهدا به کتابخانه‌های مدارس توسط آنان، روخوانی شبانه کتاب به عنوان یک رفتار دائمی، رفتن به کتابخانه های کودکان و نوجوانان و دیدار با کتاب‌داران، دیدار بچه ها با فعالان کتاب در حوزه کودک و نوجوان و انجام سایر فعالیت‌های مرتبط در این زمینه نقشی مهم در ترویج کتابخوانی و بالابردن فرهنگ مطالعه در جامعه و بین جامعه هدف دارد.
قابلیت‌های فضای مجازی به عنوان یکی از کارکردهای گوشی‌های هوشمند و حضور کاربران متعدد در این شبکه‌ها می تواند نقش مؤثر و مهمی در ترویج کتابخوانی و فرهنگ مطالعه ایفا کند. ایجاد کتابخانه های شخصی در منزل با مشارکت کودکان و نوجوانان و پررنگ کردن نقش کودکان و نوجوانان در تأمین و تجهیز و نیز نظارت بر کتابخانه‌های خانگی را عاملی محرک برای افزایش انگیزه‌های مطالعاتی در بین کودکان برشمرد.
ناشران و مؤلفان در انتخاب و تولید کتاب های جذاب و خواندنی، نقش مهمی برعهده دارند و مؤلفان در انتخاب موضوع، علایق و سلایق و نیازهای جامعه و مخاطب را در تولید و آفرینش کتاب در نظر بگیرند.
ایجاد کتابخانه های شخصی در منزل با مشارکت کودکان و نوجوانان و پررنگ کردن نقش کودکان و نوجوانان در تأمین و تجهیز و نیز نظارت بر کتابخانه‌های خانگی
مؤلفان با نگارش کتاب به نیازهای مختلف مخاطبان پاسخ مناسب می دهند و ناشران نیز با مهیاکردن بستر مناسب برای انتشار با کیفیت و توزیع مناسب، استفاده از اصول زیباسازی و تصویرگری، قطع و اندازه مناسب و... کتابی فاخر را در اختیار مخاطب قرار می دهند.
توجه به سلایق و نیازه‌های کودکان در حوزه کتاب
نسل امروز نسلی دانا و آگاه و پرتوقع است و می بایست تلاش کرد با تکنیک‌هایی تازه و جذاب آنان را به سمت و سوی مطالعه کشاند. البته پیشنهاد می کنم که والدین، مطالعه و خواندن کتاب را از از همان سنین کودکی به بچه های‌شان یاد بدهند. هر گاه والدین در منزل بخشی از ساعات‌شان را به خواندن کتاب و ورق زدن آن اختصاص دهند، بی شک کودکان کم کم به خواندن کتاب علاقه مند می شوند و عادت به مطالعه در آنان تقویت و نهادینه می شود.
اگر بخواهیم نسلی کتاب خوان تربیت کنیم باید از کودکی عادت به مطالعه را در آنان تقویت و تثبیت کنیم.
*نقش والدین، مربیان کانون و معلمان در این خصوص چیست؟
شاید بخشی از پاسخ در پرسش قبل باشد.اما نقش تخصصی و حرفه ای مربیان کانون و آموزگاران از آن جهت مهم و مؤثر است که می توانند مسیر مطالعاتی بچه‌ها را با کتاب‌های تازه و خواندنی تنظیم و تغییر دهند و به عنوان افرادی که نقشی مؤثر در این خصوص دارند،می توانند بهانه‌های مطالعاتی را در جامعه‌ی هدف تقویت نمایند.
*تاثیر و کارکرد ادبیات در رشد و شکوفایی کودک ونوجوان و ضرورت آن برای کودکان و نوجوانان را چگونه ارزیابی می کنید؟
این که ادبیات نقشی مهم و مؤثر در شکوفانمودن استعدادهای ادبی فرهنگی و... کودکان و نوجوانان دارد؛شکی نیست. ادبیات کارکردهای بی شماری دارد و یکی از کارکردهای آن تقویت هوش ادبی، هوش موسیقایی،هوش کلامی و...در مخاطب است.الان سال هاست که بحث (ادبیات جنین) مطرح است.به زبانی ساده، نویسندگان و شاعران و...تلاش دارند تا برای مادران باردار در هر دوره زمان بارداری،کتاب بنویسند و تالیف کنند تا آنهابرای مخاطبانی که هنوز به دنیا نیامده اند خوانده شود. تاثیرات ادبیات بر جنین را سال ها بعد می توان مشاهده نمود.
از منظر هوش موسیقایی، اثربخشی شعر و کلام موزون بر کودکان موجب تقویت ریتم و نظم و موسیقی در کودک می شود.ادبیات داستانی و خواندن کتاب های منثور، موجب گسترش دایره واژگان و کلمات و جملات در کودک می شود و کودک در نگارش و نوشتن،کمتر دچار مشکلات می شود.
از منظر دیگر التذاذ ادبی در مخاطب یکی دیگر از کارکردهای ادبیات در ذهن و اندیشه ی مخاطب است که زمینه ی آرامش روحی و روانی مخاطب را در لذت ادبی تقویت و تثبیت می کند.
تاثیر برنامه هایی مثل (دو پنجره)، (یک روز با یک نویسنده) و برنامه هایی این چنینی برای علاقه مندان به شعر و نویسندگی را چه گونه ارزیابی می کنید؟
یکی از بهترین و موثرترین راه های حذف ارتباط میان مؤلفان و جامعه ی هدف برگزاری نشست تخصصی و زیبای (دوپنجره) است.این برنامه که به همت اداره کل آفرینش های ادبی و هنری کانون کشور از هشت سال پیش تاکنون به طور مرتب برگزار می شود، امکان ارتباط گیری مناسب مؤلف و مخاطب را در فضای ساده و صمیمی اما در حد امکان تخصصی فراهم می آورد.
*حضور شما به عنوان مهمان برنامه ی (یک روز با یک نویسنده) و جشن امضای رمان نوجوان(راز کوچه باغ هفت توت) همراه بود. لطفا از این رمان بگویید.
(راز کوچه باغ هفت توت) اثری در قالب رمان نوجوان است که در ۲۵۶ صفحه نوشته شده با سرمایه گذاری (نشر کتاب سرانه) کرمانشاه به مدیریت «غلام مرادی» با تصویرگری«بشیر نظری» مدرس دانشگاه و مراکز آموزش عالی این استان، منتشر شده است.در این رمان تلاش شده که با استفاده از زبانی مناسب مخاطب نوجوان و رعایت حداکثری عناصر و معیارهای رمان نوجوان امروز، پیام های اخلاقی، تربیتی و آموزشی، به جامعه ی هدف انتقال دهم.
در رمان «راز کوچه باغ هفت توت» مخاطب با مباحث و مفاهیم تربیتی، زاد و بوم و برخی از باورها و مباحث فرهنگی، اعتقادی و برخی خرده فرهنگ‌های مناطق استان کرمانشاه، خصوصاً شهرستان (صحنه) آشنا می‌شود.
در نگارش این رمان تلاش کرده‌ام که همکاری،تجربه اندوزی، حرکت و پویایی، تحمل سختی‌ها و مشکلات، برنامه ریزی، شجاعت و بهره گیری از خردجمعی برای رسیدن به هدف را به مخاطب نوجوان با زبانی ساده و روان انتقال دهم.
از عناصر متعددی در نوشتن این رمان استفاده کرده‌ام که مهم‌ترین و پر رنگ ترین آنها که تمام شخصیت‌ها و حوادث را تا پایان اثر به دنبال خود می کشاند، «تعلیق» است.
* درخصوص رمان و رمان نویسی برای نوجوانان توضیح دهید.
به نکته‌ی مهمی اشاره کردید. رمان نویسی برای مخاطب نوجوان، بسیار دشوار است، زیرا نوجوانِ امروز خواسته‌ها، علایق و گرایش‌های تازه و متنوع و مختلفی دارد و نویسنده می‌بایست با رعایت برخی از اصول مسلم رمان نوجوان، در انتخاب سوژه و موضوع برای نوشتن، بسیار دقت داشته باشد و موضوعی برای نگارش انتخاب کند که اولاً برای مخاطب نوجوان تازه‌گی و جذابیت داشته و دوماً به نیازهای مطالعاتی آنان توجه کرده باشد و علاوه بر داشتن پیام های آموزنده و جذاب، تربیتی و اخلاقی؛ التذاذ ادبی را نیز در ذهن و اندیشه ی مخاطب نوجوان تقویت نماید.
*این قالب ادبی در استان کرمانشاه چه جایگاهی دارد و از کتاب هایی که در این قالب در کرمانشاه منتشر شده و با نگاهی به تاریخ ادبیات رمان نویسی این استان برای ما بگویید.
در این چند سال اخیر رمان نویسی برای نوجوان در استان کرمانشاه با همت و تلاش نویسندگانی چون: رضا موزونی با اثر (عشق و رنج و بلوط) و مهناز فتاحی با رمان (لایکم کن!) همراه بوده و این افراد تلاش داشته اند تا بر بهره گیری از برخی عناصر رمان نوجوان آثاری را برای جامعه‌ی هدف بیافرینند.
در تاریخ ادبیات کودک و نوجوان کرمانشاه، رمان نوجوان سابقه‌ی به مراتب جوان تر و نسبت به داستان کوتاه کودک و نوجوان دارد، زیرا نخستین آثار داستانی کودک و نوجوان در ابتدای دهه‌ی پنجاه به همت و تلاش نویسندگانی چون: زنده یاد «علی اشرف درویشیان» و «منصور یاقوتی» نوشته و در انتشاراتی های معتبر تهران منتشر شدند. اما رمان نوجوان نگارش و انتشار نیافت.شاید دلیل عمده ی آن تمرکز نویسندگان یادشده بر داستان های کوتاه و رمان بزرگ سال بوده.البته داستان بلند «پاجوش» نوشته ی: آقای منصور یاقوتی را می توان جزو داستان بلند نوجوان به حساب آورد، که تا رسیدن به رمان نوجوان فاصله دارد. اما نگارش و انتشار این اثر در نیم قرن پیش، خود ارزشی غایی در این حوزه دارد.
استان کرمانشاه قابلیت ها و پتانسیل های زیادی برای انتخاب سوژه برای نوشتن برخوردار است. تنوع اقلیمی،تعدد و تکثر زبان ها وگویش ها و زندگی مسالمت آمیز اقوام و ادیان و مسلک ها و مذاهبی هم چون:مسیحی،یهودی، آسوری،ارمنی، اهل حق،اهل تسنن،و... نیز جنگ و پایداری و مقاومت، اعتقادات و باورها بوم زیست و اقلیم جغرافیایی و طبیعت گرایی، اسطوره پردازی و... بهترین سوژه ها برای آفرینش رمان نوجوان داشته باشند.
*با نیم نگاهی به سؤال قبلی لطفاً از برخی از ویژگی استان کرمانشاه بگویید. این استان چه قابلیت هایی برای رمان نویسی دارد؟
سوال هوشمندانه ای مطرح کردید. بخشی کوتاه از پاسخ در سوال قبل قابل خواندن است. استان کرمانشاهان، از قدیم تا الان، مرجع و مکان جریان های مختلف فرهنگی، سیاسی،ادبی، اجتماعی،هنری، ورزشی و... بوده و شخصیت های معاصر و تاریخی بی شماری در این استان کهن زندگی کرده اند که می توانند دست مایه ی نگارش زندگی نامه ی داستانی آنها برای اهالی قلم باشد و پردازش و نگارش این موضوعات می تواند علاوه بر تولید و آفرینش آثار متعدد ادبی برای جامعه ی هدف، از پتانسیل های فرهنگی اجتماعی اقلیمی جغرافیایی و طبیعی استان نیز بهره گرفت.
با بررسی گرایش مطالعاتی نوجوان امروز، می توان چهار مقوله ی مهم از جمله:
۱-ادبیات وحشت
۲-ادبیات شفاهی و فولکلور اقوام
۳-ادبیات طنز
۴-ادبیات پایداری با رویکرد و چاشنی طنز
اشاره نمود.
معمولاً نوجوانان به خواندن این موضوعات علاقه‌ی زیادی نشان می دهند و رمان‌های وحشت ناک و دلهره آور از میزان استقبال زیادی، برخوردار اند.در این خصوص«سیامک گلشیری» چند عنوان رمان در همین ژانر نوشته و منتشر کرده که مورد استقبال نوجوانان نیز قرار گرفته است. سایر موضوعات نیز از اهمیت خاص خود برخوردارند که توسط نویسندگان ادبیات نوجوان نگارش یافته اند.
*مایلید گریزی به ادبیات استان مازندران بزنیم؟با ادبیات این استان چه قدر آشنایی دارید؟
بله.حتما.بنا به علایق من به نوشتن و مطالعه در دهه ی هفتاد در بخش داستان مجله ی (اطلاعات هفتگی) با نام هایی هم چون: (ذبیح الله ذبیحی) و (کیا باغستانی) آشنا بودم.آن سال ها داستان های من در مجله ی موازی(اطلاعات هفتگی) یعنی (جوانان امروز) منتشر می شد. ادبیات جدی مازندران با چهره هایی نظیر: علی اسفندیاری (نیما یوشیج)، اسماعیل جمشیدی، ابراهیم حسن بیگی و داریوش عابدی و... را با آثار و تلاش های مطبوعاتی و ادبی می شناسم.کتاب (پلی به سوی داستان نویسی) آقای داریوش عابدی که آن را تا چند سال قبل داشتم مرا به یادخاطرات ابتدای دهه ی هفتاد و مسابقات دانش آموزی می اندازد.
نیما یوشیج هم جایگاه خود.البته دو کتاب (آهو و پرنده ها) و (توکایی در قفس)که اتفاقا هر دو کتاب را انتشارات کانون پرورش فکری منتشر نموده؛ از تجربیات نیما در ادبیات داستانی برای کودکان است.کتاب های شعر(افشین اعلا) هم نباید از یاد برد.
جا دارد به استادپرویز ناتل خانلری، خسرو سینایی،فردوس حاجیان،سلمان هراتی، زنده یادان: داود رشیدی،مکرمه قنبری و استاد غلامحسین بنان و ده ها چهره ی سرشناس و نام آور در عرصه های یادشده اشاره کنم.
*توصیه شما به بچه های علاقمند به نوشتن چیست؟
از بچه ها می خواهم که اول خوب بچه گی کنند.بخندند و به دنیای اطراف شان خوب نگاه کنند. عادت کنند که هر شب دست کم ده دقیقه کتاب بخوانند و این عادت شبانه را قطع نکنند.اگر شد عادت مطالعه را بیشتر کنند و مداوم کتاب بخوانند.کتاب زیاد بخرند و کتابخانه درست کنند و به دوستان شان امانت دهند. اگر به نوشتن علاقه مندند،دفترچه یادداشتی همراه داشته باشند. خاطرات زیبا و جذاب خود را بنویسند.زیرا بسیاری از آثار ادبی ریشه در خاطرات مؤلفان شان دارند.از زندگی لذت ببرند و نوشتن و سرودن را جدی بگیرند.