این فعالیت اهدافی چون انتقال مفاهیم فرهنگی، تربیتی و رشد نگاه انتقادی اعضاء را دنبال می‌کند. هرچند این اهداف کلی هستند و تاثیر ملوس‌تر آن‌را مربیان و متخصصان این حوزه می‌توانند بهتر و بیشتر در بچه‌ها ببینند. برای درک بهتر تاثیر فعالیتی مانند نقد فیلم بر رشد شخصیت نوجوانان پای صحبت چندنفر از مربیان و کارشناسان نشستیم که در ادامه می‌خوانید. تقویت روحیه‌ی پرسش‌گری و جستجوگری، فن بیان و افزایش اعتماد به نفس از جمله ویژگی‌هایی است که به گفته‌ی کارشناسان از خلال این فعالیت در شخصیت اعضا رشد پیدا می‌کند.
جهت‌دهی به نگاه بچه‌ها به عنوان تماشاگران فیلم
علی بینش، معاون کانون استان آذربایجان شرقی
بینش 18 سال سابقه‌ی کار در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را دارد و «نمایش و نقد فیلم» را یکی از فعالیت‌هایی معرفی می‌کند که هم در محور فرهنگی و هم هنری در کانون انجام می‌شود.
او معتقد است: بچه‌ها به دلیل جذابیتی که فیلم و نمایش دارد به این فعالیت بسیار علاقه‌مند هستند. برای همین هم می‌تواند با شرایط و شمایل بهتری در مراکز انجام شود.
به گفته‌ی این مدرس فیلم‌سازی علاوه بر این‌ها بازیگری و همچنین تولید فیلم برای بچه‌ها و همراه با بچه‌ها یکی دیگر از کارها و وظایف کانون است که در حوزه‌ی فیلم‌سازی باید به آن‌ها توجه شود.
به باور او در این سال‌ها فعالیت نمایش و نقد فیلم هرچند اجرا شده است اما از نظر آماری شاید در مقایسه با دیگر فعالیت‌های کانون چندان قابل توجه نباشد. به‌ویژه آن‌که اگر استقبال بچه‌ها و خانواده‌های‌شان را از این فعالیت در نظر بگیریم باید بیشتر به آن پرداخته شود.
بینش با اشاره به محدودیت تولیدات کانون برای نمایش و نقد فیلم، تاکید کرد: چند سال قبل مجموعه‌ی 80 فیلم برای استان‌ها فرستاده شد تا اکران شود. یک هدف این کار تبلیغ و درآمدزایی برای کانون بود. اما در این زمینه مخاطب‌شناسی انجام نداده بودیم. مهم‌ترین نکته‌ی مغفول در حوزه‌ی این فعالیت عدم مخاطب‌شناسی است. فیلم‌هایی که کانون تولید می‌کند درباره‌ی بچه‌ها است نه برای بچه‌ها.
او از اهمیت اجرای این فعالیت حتی با همین فیلم‌های موجود برای گروه سنی نوجوان، یعنی اعضای پایدار کانون یاد کرد و گفت: یکی از راه‌کارها برای توسعه‌ی این فعالیت به‌روزرسانی آن در مراکز است. اگر نمایش و نقد فیلم به شکل درستی انجام شود در مقایسه با دیگر فعالیت‌های کانون می‌بینیم که سرآمد همه‌ی فعالیت‌ها می‌شود.
به گفته‌ی معاون کانون آذربایجان شرقی دلیل این امر جاذبه و قدرتی است که سینما و تصویر در ذهن مخاطبان ایجاد می‌کند.
او در بخش دیگر از سخنانش به اهمیت برگزاری کلاس‌های بازیگری به صورت جدی و حرفهای برای اعضا اشاره کرد و گفت: اگر از استادان به‌نام حوزه‌ی سینما نیز دعوت کنیم تا برای بچه‌ها صحبت کنند، باتوجه به این‌که استعدادهای خوبی در میان اعضا وجود دارد، می‌توانیم شاهد پرورش درست این استعدادها باشیم.
بینش در ادامه به دغدغه‌ی کانون در زمینه‌ی پایدار سازی اعضا اشاره کرد و گفت: این دغدغه کاملا به جا و دغدغه‌ی همه‌ی ما مسوولان کانون است. در همین راستا در کنار بسیاری از فعالیت‌های فرهنگی و هنری، فعالیت نمایش و نقد فیلم یک سر و گردن قدرت‌اش بیشتر از دیگر فعالیت‌ها است و می‌تواند بسیار کمک کننده باشد.
به گفته‌ی او فعالیت نقد فیلم به نگاه بچه‌ها در دیدن فیلم جهت می‌دهد.
این مدرس فیلم‌سازی درباره‌ی تاثیر ملموس نقد فیلم بر پرورش شخصیت نوجوانان با تاکید بر انتقال نگاه خردمندانه به عنوان جوهره‌ی کانون، توضیح داد: انتقال نگاه خردمندانه باید به شکل مطلوبی صورت بگیرد. به‌نظرم نقد فیلم در مراکز کانون علی‌رغم ظرفیت‌هایی که دارد اما کم رونق است. همان‌طور که گفتم پیشنهاد من در کنار پخش و نقد فیلم برای بچه‌ها، برگزاری کلاس‌های فیلم‌سازی است. همچنین ارایه‌ی تولیدات آن‌ها در جشنواره‌ی قاصدک (فیلم‌های کودکان برای کودکان) است.
تاکید او برای رونق فعالیت نقد فیلم سیاست‌گذاری و هدف‌گذاری بهتر و جدیدتر و و استفاده از چهره‌های آشنای سینما است که سابقه‌ی کانونی بودن را نیز در کارنامه‌ی خود دارند. اما بینش معتقد است این کار بدون به‌روزسازی مربیان و آموزش آن‌ها در حوزه‌ی نقد و تحلیل فیلم امکان‌پذیر نیست.
بینش در ادامه از تعاملات اجتماعی، نقدپذیری، نگاه جزئی‌نگر و موشکافانه به پیرامون به عنوان ویژگی‌هایی نام برد که فعالیت نقد فیلم در بچه‌ها تقویت می‌کند.
او معتقد است هرچند هدف از اجرای این فعالیت در مراکز کانون تربیت فیلم‌ساز و منتقد نیست اما اگر اجرای آن استانداردهای لازم را پیدا کند در آینده شاهد تربیت منتقد و فیلم‌ساز نیز خواهیم بود.
آموزش نقد سازنده؛ نه بازدارنده!
هادی ملکی، مربی فرهنگی
ملکی خود از سال 70 عضو کانون پرورش فکری بوده است و از سال 90 به عنوان مربی فرهنگی با مراکز شماره‌ی 20 و 25 استان تهران همکاری دارد. او معتقد است برای اجرای دقیق‌تر فعالیت نقد فیلم ابتدا باید بچه‌ها را در جریان این‌که یک فیلم چگونه تولید می‌شود، قرار دهیم. بعد از این می‌توان به بحث درباره‌ی فیلم و نقد آن پرداخت.
او با تاکید بر آن‌که بسیاری نقد فیلم را با تخریب اشتباه می‌گیرند، گفت: نقد باید سازنده باشد و بچه‌ها باید یاد بگیرند اگر کار هنری شما را کسی نقد می‌کند به این معنا است که برای کار بعدی به شما چیزی اضافه شود. نقد باید پیش برنده باشد و نه بازدارنده. این همان تفکری است که ما باید به نوجوان منتقل کنیم.
این مربی کانون با اشاره به این‌که باید آن‌چه را دیدید نقد کنید نه آن‌چه را که دوست داشتید، ببینید، توضیح داد: بچه‌ها نیز باید این مساله را یاد بگیرند تا آن‌چه را دیدند نقد کنند. در اجرای این فعالیت به بچه‌ها می‌گویم وقتی فیلم و انیمیشن می‌بینید نیاز نیست نظرتان را درباره‌ی همه‌ی بخش‌های فیلم مطرح کنید. بلکه می‌توانید آن‌را در ذهن خودتان کارگردانی کنید تا خلاقیت ذهن شما تقویت شود.
او در مرکز 25 کانون تهران مشغول به کار است و می‌گوید: سال‌ها است در این مرکز استودیو فیلم‌سازی داریم و هم خودم و هم بچه‌ها از این فعالیت بسیار لذت می‌بریم.
اما ملکی معتقد است اگر بچه‌ها به لذت مدنظر از دیدن فیلم و تحلیل آن نمی‌رسند، باید بپذیریم فیلم‌ها در آرشیو کانون کهنه شده است. بنابراین ابتدا باید سلیقه مخاطب را در این حوزه در نظر بگیریم.
او در ادامه به شیوه‌ی اجرای فعالیت نقد فیلم از طرف خودش اشاره کرد و گفت: برای مثال در بحث فیلم مستند ابتدا مستندی ضعیف اما در مورد سوژه‌ای که بچه‌ها دوست دارند به آن‌ها نمایش می‌دهم و بعد سطح به سطح آن‌را بالاتر می‌برم تا بهترین مستند موجود را نمایش بدهم. با این شیوه بچه‌ها متوجه نقاط ضعف آثار می‌شوند. به‌نظرم حتی گاهی باید به بچه‌ها فیلم بد نمایش بدهیم تا بدانند نقاط ضعف آن چقدر بیشتر از نقاط قوت فیلم بود.
این مربی کانون ادامه داد: حتی گاهی می‌توان با این شیوه به سراغ نقد اثری رفت که از بچه‌ها بپرسیم چرا و چه بخش‌هایی از فیلم آن‌ها را جذب کرده است.
به گفته‌ی او در این مسیر باید بچه‌ها را کلمه کلمه پیش بیاریم نه ناگهانی و مانند معجزه؛ چراکه معجزه خود مانند تنبیه شدید است. در واقع فیلم ابزاری است که آموزش را لطیف و لذت‌بخش می‌کند.
ملکی در بخش دیگر از سخنانش به موفقیت برخی از اعضایش اشاره کرد و گفت: چهار نفر از اعضای من سال گذشته در یک سریال 90 قسمتی بازی کردند. یکی از آن‌ها به صورت حرفهای تدوین‌گر، دیگری تصویربردار و یکی دیگر بازیگر تئاتر است.
پرورش انسان‌های حرفهای برای جامعه
کبری بابایی، کارشناس فرهنگی
بابایی از کارشناسان فرهنگی کانون است که سابقه‌ی 18 سال همکاری با کانون را دارد. او می‌گوید: امکان پخش فیلم برای همه‌ی گروه‌های سنی هست اما در بخش نقد فیلم گروه سنی را باید در نظر گرفت. برای مثال در گروه سنی «ب» خیلی وارد حوزه‌ی نقد نمی‌شویم و ممکن است کمی درباره‌ی کار با بچه‌ها و البته بیشتر آن چیزی که آن‌ها از فیلم دریافت کرده‌اند صحبت کنیم.
او با اشاره به این‌که فعالیت نقد فیلم برای گروه سنی نوجوان و به صورت تخصصی اجرا می‌شود، ادامه داد: بعد از نمایش فیلم، بچه‌ها و مربی دور هم جمع می‌شوند و با هم گفت‌وگو می‌کنند. اما از آن‌جا که مربی متخصص این فعالیت را نداریم و اغلب مربیان به صورت عمومی بخشی از فعالیت‌ها را پوشش می‌دهند، برای همین بحث‌ها بیشتر عمومی و نه تخصصی است.
به گفته‌ی این کارشناس فرهنگی برای همین مربیان به ناچار بیشتر وارد حوزه‌ی محتوا می‌شوند و قصه را با هم مرور می‌کنند. از همین روی بحث‌های تکنیکی و فرم از آن‌جا که تخصصی‌تر است، کمتر پرداخته می‌شود.
او در بخش دیگر از سخنانش با تاکید بر تاثیر اجتماعی فعالیت‌های کانون پرورش فکری توضیح داد: هدف از اجرای فعالیت‌های 42 گانه‌ی کانون تربیت متخصص در هر کدام از این حوزه‌ها نیست. اما هرکدام از فعالیت‌ها این ویژگی را دارند که ما افرادی حرفه‌ای‌تر و بهتری برای جامعه تربیت کنیم و پرورش بدهیم.
بابایی در پایان ویژگی فعالیت نقد فیلم را تربیت افرادی که به دنیای اطراف جزئی‌تر نگاه می‌کنند، برشمرد و گفت: این‌که بچه‌های کانونی جزئیات را ببیند دنبال آن‌چه بروند که دیگران خیلی به آن توجه نمی‌کنند، با تمرکز بیشتری به حرفهای استعاری و پنهانی نگاه کنند و عمیق‌تر و جزئی‌نگرتر باشند همگی از ابعاد پرورشی چنین فعالیتی است.
او تقویت اعتماد به نفس و فن بیان یا افزایش دایره‌ی واژگان به دلیل مشارکت بچه‌ها در بحث و گفت‌وگو را از دیگر ویژگی‌های اجرای فعالیت نقد فیلم برشمرد.
جستجوگری و جزئی‌نگری
بهاره مهرجویی، روان‌شناس و مربی کانون
مهرجویی علاوه بر فعالیت در زمینه‌ی روان‌شناسی به عنوان مربی کانون با مراکز شماره‌ی 20، 38 و 41 کانون تهران نیز همکاری دارد. او می‌گوید: بچه‌ها و به‌طور کلی انسان‌ها با دیگر آدم‌ها در قالب خودشان هم‌ذات‌پنداری می‌کنند. در فیلم چیزی را می‌بینیم که انگار بخشی از خودمان است. رویاها، آرزوها یا حتی خط قرمزهای ما که هر کدام بار معنایی خودش را دارد.
او برای توضیح بیشتر به تجربه‌ی خودش در این در این زمینه اشاره کرد.
مهرجویی چندی پیش از بچه‌ها می‌خواهد انیمیشن «وقتی مارنی آن‌جا بود» را ببینند. او گفت: بعد از آن با بچه‌ها درباره‌ی جستجوگری در سنین نوجوانی یا حتی درمان افسردگی با جستجوگری و رفتن به طبیعت حرف زدیم. بچه‌ها اگر خودشان فیلم را ببینند ممکن است فقط از داستان آن لذت ببرند اما خط داستانی و جزئیات آن‌را خیلی متوجه نشوند.
این روان‌شناس ادامه داد: اما وقتی کمی درباره‌ی جزئیات فیلم یا انیمیشن به بچه‌ها می‌گوییم آن‌ها شخصیت‌ها یا موضوع داستان را با خودشان منطبق می‌کنند و به صورت خودجوش از خودشان حرف می‌زنند.
به گفته‌ی او جستجو کردن در خودشان، درونی‌سازی کردن مسایل، بیرون کشیدن آن و معنا کردنش، همه در قالب نقد فیلم به دست می‌آید.
مهرجویی با تاکید بر نقش مربی در این فرآیند اظهار داشت: اگر کارگاه نقد فیلم با حضور مربیانی برگزار شود که مهارت تحلیل فیلم دارند، جهان‌بینی و دانش بچه‌هایی که از این کارگاه‌ها بیرون می‌آیند با دیگران متفاوت است. پرسش‌گری برای او معنا دارد و این موضوع در رابطه با مسایل مختلف هم بروز می‌کند. به عبارت دیگر این سیستم فکری در او شکل می‌گیرد.
او در بخش دیگر گفت: گاهی ممکن است بچه‌ها دوست داشته باشند فیلمی را ببینند که مناسب گروه سنی آن‌ها نیست. برای مثال «نهنگ عنبر» فیلم مناسب نوجوان نیست اما اگر خیلی به این فیلم علاقه دارند بد نیست برای آن‌ها چنین فیلمی را در کارگاه نقد فیلم نمایش بدهیم تا با توضیحات مربی برای مثال سن و شکل‌ارتباط گیری با جنس مخالف را بیاموزند. البته همه‌ی این آموزش‌ها در قالب رعایت چهارچوب‌های آموزشی کانون برای این گروه سنی خواهد بود.
مهرجویی در بخش دیگر از سخنانش بار دیگر به نقش مربی تاکید کرد و گفت: مربی خودش باید نگاه جستجوگرانه داشته باشد. اما اگر چنین نگاهی نداشته باشد نمی‌تواند آن‌را انتقال بدهد.
به گفته‌ی او ادبیات و سینما بخشی از هنر و زندگی هستند و اثر آن‌ها را در همه‌ی حرفه‌ها می‌توان دید. ربطی به رشته و تحصیلات ندارد. مربی که این علاقه و ویژگی ها را دارد می‌تواند آن را به بچه‌ها منتقل کند.
او در پایان از اهمیت ارتباط گیری با نوجوان، تفکر انتقادی، توانایی تجزیه و تحلیل موضوع، مدیریت بحث، رساندن نقطه‌ی مشترک بحث‌ها به یکدیگر، پاسخ ندادن به همه‌ی سوالات؛ بلکه ایجاد سوال در ذهن بچه‌ها، داشتن تفکر واگرا و متکلم‌الوحده نبودن، به چالش کشیدن ذهن بچه‌ها و جلب مشارکت تمام اعضا به ویژه افرادی که کمتر در بحث‌ها شرکت می‌کنند به عنوان ویژگی‌های ضروری مربیان برای اجرای فعالیت نمایش و نقد فیلم یاد کرد.
فرناز میری
