در این کارگاه‌ها علاوه بر آموزش مهارت‌ها و ایجاد هم‌آهنگی بین ذهن و دست بچه‌ها مفاهیمی چون نوآوری، مسئولیت نسبت به محیط‌زیست، صرفه‌جویی و بازیافت هم به صورت غیرمستقیم به اعضا منتقل می‌شود. این گزارش در ادامه در گفت‌وگو با مربیان کانون به تشریح فعالیت‌های کارگاه کاردستی می‌پردازد.
پرورش خلاقیت و توانایی اعضا
حسنا صندوق‌آبادی، با هشت سال سابقه‌ی کار مربی مرکز شماره‌ی سه‌ی استان ایلام است. او هدف اصلی انجام فعالیت کاردستی در مراکز کانون را پرورش خلاقیت و توانایی کار با دست اعضا می‌داند و با اشاره به انتخاب روش‌ها و مواد مختلف برای این کار از ساخت کاردستی با مواد دورریختنی و یا سنگ‌ها مثال می‌آورد که انتخاب هر کدام می‌تواند اهداف جانبی را نیز به همراه داشته باشد. این مربی دراین‌باره می‌گوید: سال گذشته از بچه‌ها خواستم دورریختنی‌های خشک مانند کاغذ و بطری‌های پلاستیکی را از خانه با خود به مرکز بیاورند، بعد وسایل را روی میز می‌چیدیم، هم‌فکری می‌کردیم که با این‌ها چه چیزی می‌توان خلق کرد و بچه‌ها مشغول کار می‌شدند. به بیان این مربی، بچه‌ها در این فرآیند شروع به تفکر و ایده‌پردازی می‌کنند که قدم اول کارگاه کاردستی است. او هم‌چنین درباره‌ی استفاده از سنگ‌ها برای ساخت کاردستی می‌گوید: سنگ‌ها دنیای شگفت‌انگیزی دارند و با توجه به جنس، شکل و رنگ‌های مختلف‌شان می‌شود از آن‌ها چیزهای زیبایی ساخت. او معتقد است ذهن بچه‌ها بسیار توانا است و کافی است مربی مسیر و روش کار را به آن‌ها نشان بدهد تا این استعداد به مرحله‌ی عمل برسد. گفتنی است که این مربی برای کاردستی‌های اعضای کارگاهش قاب‌های چوبی می‌سازد تا نتیجه‌ی کار بچه‌ها در نمایشگاه‌های مختلف در معرض دید قرار بگیرد.
آزادی رمز شکوفایی
صندوق‌آبادی درباره‌ی نحوه‌ی اداره‌ی کاردستی می‌گوید: به شخصه اعتقاد دارم بچه‌ها باید در کارگاه کاردستی آزاد باشند و علاقه‌شان را دنبال کنند تا هم، فکرشان شکوفا شود و هم اعتمادبه‌نفس پیدا کنند. او هم‌چنین به آموزش اخلاقی و فرهنگی بچه‌ها اشاره می‌کند و با ذکر مثال از ساخت کارت‌پستال بیان می‌کند که کودک‌ونوجوان در حین این فعالیت می‌آموزد که نیاز نیست صرفاً مصرف‌کننده باشد و در تولدها و مهمانی‌ها می‌تواند دست‌ساخته‌های هنرمندانه‌ی خود را به دوستانش هدیه دهد. این مربی با بیان این‌که به بچه‌ها می‌گوید می‌توانند خالق اسباب‌بازی‌های خودشان باشند عنوان می‌کند که دراین‌رابطه از یک روان‌شناس کودک برای پرورش خلاقیت کودکان مشورت گرفته است و این روش را بسیار سازنده می‌داند. صندوق‌آبادی از ساخت عروسک‌های انگشتی با استفاده از کاغذ مثال می‌آورد و می‌گوید: بعد از فرآیند ساخت این اسباب‌بازی وسیله‌ای برای یک نمایش خلاق هم هست و بچه می‌تواند در جمع خانواده یا دوستانش به اجرای نمایش بپردازد. او معتقد است که بازی و فعالیت بچه‌ها یک فرآیند چندبعدی است که کودک در طی آن به صورت ناخودآگاه زندگی‌کردن را می‌آموزد و رشد می‌کند. صندوق‌آبادی هم‌چنین اشاره می‌کند که در کارگاهش به این موضوع توجه دارد و برای مثال عروسک‌هایی که در فعالیت کاردستی ساخته می‌شود در کارگاه نمایش خلاق یا نمایش عروسکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. گفتنی است که این مربی به اعضای کارگاهش تأکید می‌کند که برای ساخت این کاردستی‌ها در خانه نیازی به خرید وسایل جدید نیست و حتی یک دکمه، در بطری و چند تکه پارچه هم می‌تواند مواد ساخت یک کاردستی زیبا باشد.
مربی‌ها از بچه‌ها می‌آموزند
صندوق‌آبادی با اشاره به حمایت از توانایی‌هایی اعضای کودک‌ونوجوان در کانون می‌گوید: ما این‌جا بسته به سن، توانایی، علاقه و حوصله‌ی اعضا سعی می‌کنیم آن‌ها را درگیر کار کنیم و مسئولیت بدهیم تا با کسب تجربه رشد کنند و شکوفا شوند. این مربی که در جشنواره‌های قصه‌گویی و نمایش عروسکی حضور فعالی دارد با بیان این‌که رابطه‌ی عضو و مربی در کانون یک رابطه‌ی دوطرفه است و خود مربی هم از ایده‌های اعضا سود می‌برد و با آن‌ها مشورت می‌کند می‌گوید: من همیشه از اعضا یاد می‌گیرم و حتی گاهی به بچه‌ها می‌گویم می‌خواهم روی یک موضوع نمایشی کار کنم و از آن‌ها می‌پرسم به نظرشان به‌تر است عروسک‌های آن نمایش چه‌طور ساخته شود.
یک اتفاق زیبا
مربی مرکز شماره‌ی سه کانون ایلام در توضیح تاثیر فعالیت کاردستی بر اعضا از یکی از شاگردان بسیار بااستعدادش مثال می‌آورد که در ابتدای حضورش در کانون همیشه اضطراب داشته است. او دراین‌باره می‌گوید: من تصمیم گرفتم از طریق فعالیت نمایش عروسکی لکنت‌زبان این عضو را برطرف کنم و به‌همین‌دلیل ابتدا از او خواستم برای نمایشی در کارگاه کاردستی عروسک بسازد. به گفته‌ی این مربی این عضو که در شروع از انجام فعالیت‌ها امتناع می‌کرده کم‌کم با قرارگرفتن در بین دیگر اعضا و تماشای شور و هیجان آن‌ها به وجد می‌آید، با انجام فعالیت‌های ابتدایی در کارگاه کاردستی به خودباوری می‌رسد و شروع به ساخت عروسک می‌کند. او درباره‌ی شرایط کنونی این عضو می‌گوید: او اکنون بر ترس‌هایش غلبه کرده، به تنهایی صدای چهار شخصیت مختلف را در نمایش عروسکی اجرا می‌کند و در ساخت کاردستی و عروسک هم حضور فعالی دارد.
به ظاهر ساده اما موثر چون اوریگامی
فرشته حق‌نظری مربی مسئول مرکز فرهنگی‌هنری شماره‌ی یک استان ایلام است. او با مدرک کارشناسی ارشد علوم اجتماعی نزدیک به 17 سال است که در کانون پرورش فکری فعالیت می‌کند و تجربه‌ی زیادی در حوزه‌ی فعالیت‌های ادبی، فرهنگی و هنری دارد. این مربی مسئول کانون، ساخت اوریگامی را فعالیتی به ظاهر ساده اما تأثیرگذار معرفی می‌کند و معتقد است «کاغذ و تا» به عنوان فعالیتی کم‌هزینه و درعین‌حال جذاب و پرورش‌دهنده از اهمیت ویژه‌ای در کتاب‌خانه‌های کانون برخوردار است. او با اشاره به این‌که بچه‌ها در حین ساخت اوریگامی مرحله‌به‌مرحله در جست‌وجوی شکل خاصی هستند، معتقد است آن‌ها در انتها با تکمیل کار احساس شادی و مسرت می‌کنند و به خودباوری می‌رسند. این مربی بیان می‌کند که بچه‌ها با این کار به شکل ناخودآگاه می‌آموزند اهداف و آرزوها شاید در ابتدا دور از دست باشند؛ ولی با صبر، تلاش و پشت‌کار می‌توان به نتیجه رسید. حق‌نظری هم‌چنین با تأکید بر کم‌هزینه بودن این فعالیت معتقد است در هر جایی می‌توان با کم‌ترین و ساده‌ترین امکانات ساخت اوریگامی را به کودکان‌ونوجوانان آموزش داد و از این طریق علاوه بر پرکردن اوقات فراغت موجب تغییر نگاه بچه‌ها به دنیای اطراف شد. او هم‌چنین بیان می‌کند که کاغذ و تا برخلاف ظاهر ساده ابعاد مختلفی دارد و به‌همین‌دلیل جزو فعالیت‌های محبوب بین گروه‌های سنی کودک‌ونوجوان به‌حساب می‌آید، چراکه هر کس متناسب با علاقه‌ی خود می‌تواند طرح‌های مختلفی بسازد. این مربی مسئول در ادامه به منابع نظری مربیان برای آموزش اوریگامی می‌پردازد و در این میان از دایره‌المعارف کاغذ و تا با عنوان «کاغذبازی» که توسط جلال وزیری گردآوری‌شده و از سوی انتشارات کانون پرورش فکری به چاپ رسیده است، نام می‌برد. گفتنی است این مجموعه شامل 3 بخش کتاب، نرم‌افزار و کاغذ رنگی است که 370 الگوی برگزیده کاغذ و تا را در 12 گروه از قبیل طرح‌های ساده، گل‌ها و گیاهان، حیوانات و آبزیان، پرندگان، حشرات، ساخته‌های دست بشر، لباس و خوراکی‌ها، سرگرمی و حروف و اعداد گردآوری کرده است. حق‌نظری هم‌چنین می‌افزاید که با جست‌وجو در اینترنت الگوها و آموزش‌های مختلفی را انتخاب و برای کارگاه‌های خود مناسب‌سازی می‌کند. او عنوان می‌کند که در کارگاهش آموزش‌ها را از مراحل اولیه و ساده شروع می‌کند و با رشد توانایی اعضا به مرور به سمت الگوهای پیچیده می‌رود. او هم‌چنین بیان می‌کند که اعضا در صورت علاقه می‌توانند دست‌ساخته‌های خود را تحویل دهند تا در نمایشگاه کتاب‌خانه‌ی کانون در معرض دید گذاشته شود.
پرورش روحیه‌ی جست‌وجوگری و خلق
حق‌نظری معتقد است با مناسب‌سازی آموزش‌ها و استفاده از روش‌های ساده می‌توان علاقه و کنج‌کاوی اعضای کودک را نسبت به فعالیت اوریگامی تحریک کرد. او هم‌چنین بیان می‌کند که نوجوانان هم به ساخت الگوهای پیچیده علاقه‌مندند و از این طریق احساس می‌کنند که رشد کرده‌اند و توانایی‌های بیشتری دارند. او دراین‌باره می‌گوید: هدف این نیست که فقط یک برنامه اجرا شود، بلکه اعضا باید بفهمند دارند چه‌کار می‌کنند، علاقه و روحیه‌ی خود را بشناسند و حتی به آموزش‌های کارگاه بسنده نکنند، بلکه روحیه‌ی جست‌وجوگری در آن‌ها تقویت شود و خود به دنبال یادگیری بروند، دست به خلاقیت بزنند و بر اساس ایده‌های خود اشکالی بسازند. این مربی معتقد است فعالیت‌هایی چون نقاشی در جامعه معرفی شده‌اند و بچه‌ها و پدرومادرها از ماهیت آن آگاه‌اند، اما فعالیت‌هایی چون اوریگامی ناشناخته‌اند و مخاطبان بیرونی از ماهیت و تأثیرگذاری آن بر روحیه و استعداد کودکان آگاه نیستند. او در این رابطه می‌گوید: اوریگامی تنها تازدن نیست و اعضای کارگاه‌های کانون می‌دانند که اوریگامی یعنی جست‌وجوگری و خلق کردن. حق‌نظری تأکید می‌کند که این فعالیت صرفاً پی‌روی از الگوهای موجود نیست، بلکه بچه‌ها بعد از کسب تجربه دست به خلاقیت می‌زنند و شروع به ساخت ایده‌های خود می‌کنند که می‌تواند هدف غایی فعالیت اوریگامی در کانون باشد. او معتقد است می‌توان با برگزاری ایستگاه‌های اوریگامی در سطح شهر به مناسبت‌های مختلف این فعالیت را به بچه‌ها و والدین‌شان معرفی کرد و با توجه به این‌که کاغذ و تا به هزینه و مکان خاصی نیاز ندارد می‌شود در هر جایی از آن سود برد. این مربی مسئول بیان می‌کند در دنیایی که همه‌چیز بر مدار سرعت است و افراد فرصت خلوت‌کردن با خود را از دست داده‌اند، فعالیت‌هایی نظیر اوریگامی علاوه بر ایجاد هم‌آهنگی بین ذهن، چشم و دست بچه‌ها به آن‌ها آرامش و تمدد اعصاب هدیه می‌کند.
پرواز با بال‌های کاغذی
این مربی هم‌چنین به بیان تجربه‌ی خود از کارگاه اوریگامی می‌پردازد و در این رابطه می‌گوید: در سال گذشته برای حمایت از بچه‌های زلزله‌زده‌ی سرپل‌ذهاب در یکی از مدارس استان ایلام کارگاه‌های متعددی برگزار کردیم که یکی از آن‌ها مربوط به اوریگامی بود. او با اشاره به این‌که بچه‌ها در ابتدا نمی‌دانستند قرار است در نتیجه‌ی تازدن‌ها چه اتفاقی بیفتد می‌گوید: آن‌ها مرحله‌به‌مرحله با کنج‌کاوی با ما همراه می‌شدند و وقتی که شکل نهایی در قالب یک پرنده یا گل خلق می‌شد شادی و شوق بچه‌ها دیدنی بود. حق‌نظری بیان می‌کند که شاد کردن دل کودکان با کم‌ترین امکانات از شیرین‌ترین نتایج کارگاه اوریگامی است. او معتقد است وقتی مربی خود از انجام فعالیت لذت می‌برد، برای فعالیتش طرح و برنامه دارد و با شوق کارگاه را برگزار می‌کند؛ این انرژی به بچه‌ها هم منتقل می‌شود و در نتیجه‌ی آن اتفاق‌های خوبی در ذهن و فکر بچه‌ها می‌افتد.
چسباندن تکه‌های تخیل در کارگاه کلاژ
مهتاب مبارکی با بیست سال سابقه‌ی کار مربی هنری کانون در استان ایلام است و در حوزه‌های مختلفی برای اعضای کانون کارگاه‌های هنری برگزار می‌کند. این مربی درباره‌ی کلاژ می‌گوید: در این فعالیت نسبت به هنرهای دیگر دست‌وبال اعضا و مربی بازتر است، چراکه به استفاده از مواد خاصی محدود نمی‌شود و هر چه را که روی مقوا یا کاغذ بچسبانیم می‌تواند کلاژ باشد. او به‌عنوان‌مثال از دورریختنی‌ها، پارچه، کاغذرنگی، پلاستیک، سنگ، برگ گیاهان و یا ترکیب این مواد اشاره می‌کند. مبارکی با بیان این‌که فعالیت هنری کلاژ محبوب تمام گروه‌های سنی عضو کانون است توضیح می‌دهد که معمولاً برای کودکان از موادی چون کاغذرنگی استفاده می‌شود که هم بریدن و شکل‌دهی به آن آسان است و هم در حین کار با آن قدرت دست و ذهن کودک افزایش پیدا می‌کند. مبارکی دراین‌باره می‌گوید: بچه‌ها گروه سنی پایین‌تر کاغذها را به میل خودشان برش می‌زنند و بعد این اشکال فی‌البداهه را روی کاغذ می‌چسبانند و در واقع یک اثر جدید کشف می‌کنند. این مربی اشاره می‌کند که برش‌های هدف‌مند هم در این فعالیت اتفاق می‌افتد که در این حالت بچه‌ها شکل خاصی را پشت کاغذرنگی می‌کشند، قیچی می‌کنند و طبق الگوی مشخصی کلاژشان را می‌سازند. مبارکی هم‌چنین درباره‌ی فعالیت کلاژ برای گروه‌های سنی بالاتر به ترکیب مواد اشاره می‌کند و می‌گوید: نوجوانان از مواد دورریختنی، انواع حبوبات، قوطی‌های بسته‌بندی و مقواها به صورت ترکیبی استفاده می‌کنند و در کارشان معمولاً حجم هم وجود دارد. این مربی با ذکر این‌که در چنین فعالیت‌هایی قوه‌ی تخیل نوجوانان رشد می‌کند می‌افزاید:در فعالیت کلاژ اعضا برای خلق اثر هنری از ظرف فکری خود خارج می‌شوند. مبارکی هم‌چنین معتقد است دیدگاه بچه‌هایی که وارد کانون می‌شوند و فعالیت‌های مختلف را انجام می‌دهد نسبت به دنیای اطراف تغییر می‌کند و حساس‌تر می‌شود. او درباره‌ی این موضوع می‌گوید: ما این‌جا به صورت هدف‌مند با بچه‌ها کار می‌کنیم تا دقت نظر پیدا کنند و تعامل بیشتری با محیط زندگی‌شان داشته باشد. این مربی هنری بیان می‌کند که تکه‌های پارچه، پلاستیک و اشیای دیگر در تمام خانه‌ها پیدا می‌شود، ولی وقتی بچه‌ها به اطراف حساس می‌شوند انگار تازه این اشیای ساده را می‌بینند و با آن‌ها آثار هنری خلق می‌کنند. او معتقد است همه‌ی بچه‌ها توانایی و استعدادها متفاوتی دارند، ولی این استعداد نیازمند پرورش است تا به ظهور برسد.
کلاژی از کلوچه‌ها
این مربی برای تأکید بر تاثیر فعالیت خلاقانه‌ی کلاژ بر کودک‌ونوجوان مثالی از یکی از کارگاه‌هایش می‌آورد که اعضا در ساعت تغذیه، کلوچه خورده و مقداری زیادی از آن را روی زمین ریخته بودند. او درباره‌ی این خاطره می‌گوید: من خیلی ناراحت شدم، ولی با خودم فکر کردم این هم فرصتی برای آموزش است و به‌همین‌خاطر از بچه‌ها خواستم تمام آن خرده‌ریزها را جمع کنند. این مربی با بیان این‌که ابتدا بچه‌ها از این حرف خوش‌حال نشدند می‌افزاید: به بچه‌ها گفتم فکر کنید هر تکه کلوچه یک قطعه از پازلی است که بقیه‌ی آن گم شده و حال ما می‌خواهیم آن را بسازیم. به گفته‌ی این مربی هنری اعضای کارگاه با چسباندن تکه‌ها به عنوان بخشی از یک شکل اتفاقی روی کاغذ مشغول فعالیت شدند و هر کدام ادامه‌ی طرح ذهنی‌اش را با استفاده از تکه‌های مختلف وسایل کارگاه ساختند و یا نقاشی کشیدند. مبارکی عنوان می‌کند که این فعالیت به شکلی غیرمستقیم می‌تواند درس زندگی باشد، چراکه بچه‌ها در این کارگاه یاد می‌گیرند چه‌طور از محیط پیرامون به به‌ترین نحو استفاده کنند، اطراف‌شان را تمیز و مرتب نگه‌دارند و به دنیا نگاهی خلاقانه و متفاوت داشته باشند. مبارکی هم‌چنین می‌افزاید که پدرومادرها هم متوجه این تاثیر می‌شوند و گاهی برای تشکر به کتاب‌خانه‌ی کانون می‌آیند.
گزارش از علی‌اکبر امینی
