به گزارش اداره کل روابط عمومی و امور بین الملل کانون، نشست «نقش‌های نو کتابداران در عصر دیجیتال» با حضور سیدمهدی طاهری و مهدی علیپورحافظی، اعضای هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد. نود و نهمین  نشست علمی کتابخانه مرجع با حضور مربیان، کتابداران و علاقه‌مندان این حوزه به دو صورت حضوری و برخط روز ۲۳ آبان ۱۴۰۲ برگزار شد.

مهم‌ترین رکن کتابداری دیجیتال، حفظ امنیت فایل کتاب است

مهدی علیپورحافظی نخستین سخنران این جلسه با تاکید بر اهمیت توجه بر مبحث کتابخوانی در تمام سال بیان کرد: توجه ویژه و نمادین به کتابخوانی در هفته کتاب اتفاق بسیار خوبی است ولی اگر به دنبال فرهنگ‌سازی هستیم باید همواره و در تمام طول سال نگاه ویژه‌ای بر این مهم داشته باشیم. بحث محیط دیجیتال در جامعه عمومیت بیشتری یافته و همگان به نوعی با این محیط آشنا هستند. ممکن است بزرگ‌ترها کم‌تر با محیط دیجیتال انس گرفته باشند و هنوز هم تا حدی با رسانه کلاسیک در ارتباط باشند ولی جوان‌ترها کاملا با این فضا آشنا هستند و انس گرفتند؛ قاعدتا ارائه خدمات اطلاعاتی برای گروه سنی جوان نیز باید مطابق همین فضای دیجیتال باشد، ما نمی‌توانیم فرزندمان را به دایره‌المعارف ارجاع دهیم. عموما راحت هستند به صورت دیجیتال مطالعه بکنند و یاد بگیرند و ما باید خدمات دیجیتال به آن‌ها ارائه کنیم.

وی افزود: در بحث ارائه خدمات ما با مسئله‌ی دسترسی مواجه هستیم. پیش‌تر سعی می‌کردیم منابع را خریداری کنیم ولی الان می‌فهمیم خریداری اطلاعات به آن صورت مطرح نیست در حوزه دیجیتال منابعی هستند که آزاد هستند و استفاده از آن‌ها برای ما بار مالی ندارد و فقط باید آن‌ها را شناسایی، سازماندهی و نهایی‌سازی کرد تا با ایجاد دسترسی فضا را برای استفاده مخاطب از آن آماده کرد.

علیپورحافظی یادآور شد خیلی از این منابع در مجموعه‌های مشابه ما قرار دارند و می‌توانیم با ایجاد دسترسی به مخازن آن‌ها دسترسی به این مخازن را نیز برای مخاطبانمان فراهم کنیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی خاطرنشان کرد: مسئله کپی‌رایت به منظور ایجاد مانع در استفاده از منابع نیست، هدف آن کمک به نشر علمی است. اگر ما کپی‌رایت نداشتیم زحمت‌های یک نویسنده در انتشار کتاب از بین می‌رفت و سودآوری خاصی برای او نخواهد داشت. کپی‌رایت در راستای حمایت از نشر و خالق اثر است تا بتواند محتوا تولید کند. کپی‌رایت از منظر مادی بسیار مهم است به‌ویژه در کتابخانه‌ها باید از آن حمایت کنیم و مانع از سواستفاده از آثار علمی منتشر شده بشویم.

علیپورحافظی گفت: حمایت از اپیرال شدن کتابخانه‌ها به‌ویژه در کتابخانه‌های دیجیتال در بستر نرم‌افزار بیشتر اتفاق می‌افتد؛ نرم‌افزار باید امن باشد و امکان دانلود فایل به صورت غیرقانونی را به کاربران ندهد تا امکان سواستفاده فراهم نشود.

وی در ادامه تصریح کرد: بیشتر اوقات در راستای مسئله کپی‌رایت، در مدیریت محتوا خودمان را به نرم‌افزار و حمایت نرم‌افزار محدود می‌کنیم و به مواردی مانند زنجیره‌ی تامین محتوا در کتابخانه‌ها توجه نمی‌کنیم، لازمه‌ این امر امن بودن است؛ از زمانی که فایل دیجیتال وارد کتابخانه می‌شود تا زمانی که کاربران از آن استفاده می‌کنند باید امنیت وجود داشته باشد. کتابدار نمی‌تواند از فایل‌هایی که در دست دارد کپی بگیرد. مهم‌ترین خط قرمز کتابداری دیجیتال حفظ امنیت فایل پی‌دی‌اف کتاب است.

این پژوهشگر حوزه دیجیتال ادامه داد: حال سوال ایجاد می‌شود که اگر فایلی به صورت غیر قانونی از مجموعه خارج شد چه کار باید بکنیم؟ توصیه من این است بررسی روند است، باید بارها و بارها روند را مورد ارزیابی قرار داد تا به حقوق باقی صاحبان اثر زائل نشود. سوال بعدی این است که آیا با وجود گسترش فضای اینترنت و ورود هوش‌مصنوعی همچنان به کتابدارها نیاز داریم؟ اگر ما خودمان را با شرایط روز وفق ندهیم نیازی به حضورمان در شرایط محیط‌های جدید نخواهد بود و کتابداران سنتی نیز به واسطه عدم شناخت فضای دیجیتال در کتابداری دیجیتال ممکن است با چالش‌های متعددی مواجه شوند. اما کتابداران آشنا با محیط و ابزارهای جدید بازیگران خوب این صحنه هستند. ما به عنوان یک کتابدار خوب قرار نیست رقیبی برای هوش‌مصنوعی باشیم بلکه باید هوش‌مصنوعی را مورد مدیریت قرار بدهیم و مهارت استفاده از آن‌ها را به خوبی داشته باشیم.

سایه‌ی هوش مصنوعی

سیدمهدی طاهری دیگر میهمان این نشست بیان کرد: زندگی سوم و یا همان زندگی در دوره‌هوش مصنوعی را سه بخش تقسیم می‌کنند. بخش اول دوره‌ی حال است که هوشمندی و آگاهی ماشین از انسان کمتر است، در بخش دوم هوش ربات با انسان برابری خواهد کرد و بخش سوم زمانی رخ می‌دهد که ربات‌ها به هوش و آگاهی‌ای فراتر از هوش انسان دست بیابند. این یک زنگ خطر است و اگر به مرحله سه برسیم دیگر هوشمندترین موجود کره زمین انسان نخواهد بود. بحث این است که ما داریم با پدیده‌ی جهان هوش‌ها مواجه می‌شویم؛ چه از نظر زیرساخت و چه از نظر ایجاد آمادگی ذهنی جهان دارد آماده ارتقاء ربات‌ها خواهد شد. کتابخانه‌ها هم مانند تمام مشاغل و حوزه‌های دیگر دارند به سمت هوشمند شدن پیش می‌روند.

این مدرس دانشگاه عنوان کرد: فروشگاه‌های دیجیتالی وجود دارند که محصول آنالوگ و یا فیزیکال ارائه می‌کنند. در این فروشگاه‌ها هیچ انسانی وجود ندارد و وقتی می‌خواهید از گیت رد شوید به‌طور دیجیتال از اعتبار شما کم می‌شود. این اتفاق به‌زودی وارد کتابفروشی‌ها و مخزن کتابخانه‌ها نیز خواهد شد.

سیدمهدی طاهری در ادامه سخنانش به بررسی تخصصی حوزه‌های ورود تکنولوژی پرداخت و نحوه اجرای آن در فضای کتابخانه را تحلیل کرد.