به گزارش اداره کل روابط عمومی و امور بین الملل کانون، نخستین نشست علمی تخصصی هشتمین جشنواره ملی اسباب‌بازی با موضوع «کارکرد روان‌شناختی اسباب‌بازی و سرگرمی در کاهش تنش‌های اجتماعی و عمومی برای گروه‌های مختلف سنی» با حضور مائده پرویزی روان‌پزشک، فوق تخصص روان‌پزشکی کودکان و نوجوانان و دبیر کمیته کودک و نوجوان انجمن علمی روان‌پزشکان ایران و محمدکامران درخشان روان‌پزشک، فوق تخصص سایکوسوماتیک و مدرس دانشگاه روز یک شنبه اول بهمن ۱۴۰۲ برگزار شد.
مائده پرویزی روان‌پزشک، فوق تخصص روان‌پزشکی کودکان و نوجوانان در ابتدای این نشست با تعریف بازی بیان کرد: بازی زبان کودک است و بازی‌درمانی راهی برای هم‌زبان شدن با کودک است. همانگونه که ما بزرگسالان با کلام خود قادر به انتقال مفاهیم فکر و حس خود هستیم، کودکان این کار را با بازی انجام می‌دهند. کودکان روایت خود از زندگی را با بازی راحت‌تر منتقل می‌کنند و با بازی به دنیای درونی او پی می‌بریم.
او ادامه داد: تا قبل از سه سالگی بچه‌ها درگیر بازی‌های موازی هستند. یعنی یا تنها یا با کسی بدون درگیر شدن بازی می‌کنند. در واقع در این سن، کودک فاقد تعامل اجتماعی است. اما در کودکان ۴ تا ۸ سال تمایل به مشارکت در بازی با همسالان بیشتر می‌شود و اگر کودکی هنوز تعامل ندارد نیاز به بررسی دارد.
دبیر کمیته کودک و نوجوان انجمن علمی روان‌پزشکان ایران در طبقه‌بندی پیاژه از بازی‌ها گفت: بازیِ تمرینی هیچ نوع ساختاری ندارد و بیشتر جنبه تمرینی دارد. زمانی روی می‌دهد که کودک در ابتدای سنین است. در ادامه در ۴ یا ۵ سالگی بازی رمزی است و لازم است کودک بتواند اموری را ادراک کرده و در غیاب آنها را تجسم کند. بازی‌های رمزی به جهت ساخت تجسمی در ابتدا به سرعت پیشرفت می‌کنند و به توسعه سازمان ذهنی در دوره دوم کودکی کمک می‌کند مانند خاله بازی، بازی تظاهری و... در سنین بالاتر بازی‌ها قاعده‌دار هستند و قواعد اخلاقی معنی پیدا می‌کنند.
پرویزی ادامه داد: بازی درمانی راهی برای هم زبان شدن با کودک است. بازی مقاومت کودک را کاهش می‌دهد و برای کودکانی که از نظر کلامی رشد نکرده‌اند و یا بر اثر تروما ظرفیت کلامی‌شان کاهش یافته مفید است. کودکی که از نظر کلامی پسرفت دارد یا درگیر تروماهای پیش‌زبانی است می‌توان از طریق بازی به او کمک کرد. براساس پژوهش‌ها بازی می‌تواند تاثیرهای عصب‌شناختی برای بهبودی از تروما ایجاد کند.
او همچنین اظهار کرد: مغز ما از نظر رشد و تکامل دارای سه بخش است. مغز قدیم یا ساقه مغز، مغز احساسی یا لیمبیک و مغز منطقی کورتکس. وقتی بچه‌ای آسیب می‌بیند در واقع هر سه بخش مغز او آسیب دیده است. انجمن بازی‌درمانی آمریکا تعریفی که از بازی درمانی ارائه می‌دهد استفاده نظام‌مند از مدل‌های تئوری برای ایجاد یک فرایند بین فردی است که در آن بازی، درمانگر آموزش دیده از قدرت درمانی بازی استفاده می‌کند تا به مراجعان کمک کند مشکلات روانی اجتماعی را حل ویا از آن پیشگیری کنند.
این فوق تخصص روان‌پزشکی کودکان و نوجوانان درباره بازی‌درمانی گفت: بازی‌درمانی می‌تواند برای بسیاری از افراد مفید باشد. عمدتا بازی درمانی را بر دامنه وسیعی از مشکلات اجتماعی، هیجانی، رفتاری، یادگیری در کودکان نشان داده‌اند که برای سنین ۳ تا ۱۲ سال مفید است. در کشور ما عمدتا این سن پایین‌تر است، چرا که نوجوانان با سنین بالاتر بازی را پذیرا نیستند. کودکان با تجربه استرس در زندگی می‌توانند در بازی درمانی بسیار بهتر عمل کنند. مدیریت خشم، سوگ و فقدان، طلاق ومشکلات خانوادگی، بحران و تروما، اختلال سلوک و اختلال نافرمانی مقابله جویی، افسردگی، اضطراب، نقص توجه و تمرکز و بیش فعالی، اختلال طیف اوتیسم، مدیریت هیجانات شناسایی، ابراز و تنظیم هیجانات از جمله مسائلی است که می‌توان با بازی درمانی آن را برطرف کرد.
پرویزی درباره انواع بازی درمانی نیز توضیح داد: بازی درمانی به دو شیوه مستقیم و غیرمستقیم انجام می‌شود. در بازی درمانی مستقیم خودمان با بچه فعال هستیم و از او می‌خواهیم که قصه بازی را تعریف کند و بعد مداخله می‌کنیم، اما در بازی غیرمستقیم یا کودک محور یا بدون ساختار ما غیرفعال شاهد بازی کودک هستیم و از جنبه‌های مختلف آن را ارزیابی می‌کنیم.
او همچنین یک توصیه کرد و گفت: همواره به درمانگران توصیه می‌کنیم در اتاق بازی انواع و اقسام عروسک حیوانات وجود داشته باشد و در ابعاد مختلف، عروسک‌های مختلف کودکان و بزرگسالان، اعضای خانواده، انواع شغل‌ها، وسایل حمل و نقل، وسایل خاله بازی، ابزارها، تفنگ و... حتما در اتاق بازی وجود داشته باشد. مواردی که در ارزیابی بازی باید به آن توجه کرد ساختار بازی است، یعنی داستان‌گویی، سناریو داشتن به پایان رساندن که اهمیت دارد. محتوای بازی شادی ناامنی، درماندگی، ترس و... رفتار کودک حین بازی قلدر است، پرخاشگرانه است یا منفعلانه است. هیجان کودک حین بازی خشم، ترس، شادی و... و در نهایت باید دقت کنید که تعامل‌های کودک با درمانگر چگونه است، فرمان‌پذیر است، اجازه ورود می‌دهد یا اضطراب دارد.
پرویزی در پایان به روش ارزیابی ژنوگرام اشاره کرد و افزود: روشی است برای ارزیابی بازی؛ به این شکل که روی تکه کاغذی افراد مهم خانواده و کسانی که کودک با آنها در ارتباط است را می‌کشید و بعد یکسری اسباب‌بازی‌های کوچک در اختیار کودک می‌گذارید و از او می‌خواهید که بگوید افراد مهم زندگیش چه کسانی هستند و با استفاده از اشیاء روی آن نقاشی نشان دهد.
با کودک خود هم زبان شوید
در ادامه محمدکامران درخشان روان‌پزشک، فوق تخصص سایکوسوماتیک و مدرس دانشگاه نیز در این نشست بیان کرد: بازی برای بزرگسالان می‌تواند یک محیط خوب برای تفریح، سرگرمی، آموزش، تخلیه تنش‌ها و... باشد. امروز شاهد هستیم که بازی های دیجیتال بسیار گسترده شده و گروه‌های سنی مختلف را در هم نوردیده و دیدگاه سنتی که مخاطب بازی را کودک و نوجوان می‌دانستیم دیگر وجود خارجی ندارد. مربیان، تولیدکنندگان وطراحان اسباب‌بازی اهمیت این موضوع را به خوبی درک کرده‌اند. تخلیه تنش در دنیایی که سراسر نگرانی و اضطراب است در دنیای بازی می‌تواند رخ دهد.
او ادامه داد: اگر بخواهیم درباره کودکان و نوجوانان صحبت کنیم دنیای طبیعی آنها که با شهود بیشتر مربوط است نه عقل و کلام، دنیای بازی است و گاهی این دنیا مهم‌تر از دنیای بزرگسالان می‌شود و حتی از خواب و خوراک و درس و... مهم‌تر می‌شود و به سختی آنها را می‌شود از دنیای بازی جدا کرده و به دنیای واقعی برگرداند. چرا که دنیای بزرگسالان در آن وجود ندارد و مصلحت‌اندیشی که مدنظر بزرگسالان است را در آن دنیا راه نمی‌دهند. این گفتمان اگر بخواهد بین بزرگسالان، مربیان و کودک و نوجوان شکل بگیرد از طریق بازی انجام می‌شود.
این روان‌پزشک، افزود: در طراحی و ساخت اسباب‌بازی‌ها باید نکته‌هایی را رعایت کرد تا هم بچه‌ها از آن استقبال کنند که معمولا تولیدکنندگان آن را رعایت می‌کنند. کودکان و نوجوانان سن حساسی در شکل‌گیری شخصیت دارند و بسیاری از آسیب‌هایی که در بزرگسالی به آن برمی‌خوریم پایه اصلی آن در دوران کودکی و نوجوانی بوجود آمده است و آسیب در آن سن شکل گرفته است. سنی که هویت کودک در حال شکل‌گیری است و به همین دلیل ابزاری که در آن زندگی می‌کند و دنیای بازی از اهمیت خاصی برخوردار است.
درخشان در ادامه و در توضیح این که یکسری از کارها نباید انجام شوند، اظهار کرد: اول از همه نباید بچه‌ها را با هم مقایسه کنیم چرا که هیچ دو نفری در روی زمین با هم یکسان نیستند. حتی دوقلوهای همسان در بسیاری از موارد واکنش‌های متفاوتی دارند و یکسان نیستند. نکته دیگر کودکان را نباید یکسان‌سازی کرد. هر کودک و نوجوانی با ذات و سرشت متفاوتی به دنیا می‌آید. بعضی از کودکان ذاتا مدیر هستند و بعضی ریسک‌پذیری بالایی دارند. برخی تنوع‌طلب هستند، یا برخی سازگارترند. این یکسان‌سازی می‌تواند آسیب زننده باشد و نمی‌توان گفتمان مناسبی با دنیای آنها ایجاد کرد.
این فوق تخصص سایکوسوماتیک گفت: تابوسازی نکنیم. بسیاری از خانواده‌ها متاسفانه مسائل جنسی را برای کودکان تبدیل به تابو کرده‌اند و از همین رو کودکان نگران هستند و صحبت درباره این مسائل برایشان هراس‌انگیز است. این اتفاق باعث می‌شود تا در سواستفاده‌های جنسی که شکل می‌گیرند کودک جرات صحبت درباره آن را نداشته باشد و این ترس همواره همراه با او باشد، چرا که هیچ حمایت فرهنگی، اجتماعی، قانونی، حقوقی و حتی اجتماعی و دوستانه‌ای هم دریافت نکرده و این مسئله همچنان مسکوت بماند.
درخشان تاکید کرد: ما حتی مسائل جنسیتی داریم و محدودیت‌هایی که درباره دختران و پسران‌مان داریم پیش فرض هستند و به راحتی اجازه بازگشایی گره‌ها را نمی‌دهیم. باید به عنوان یک والد و درمانگر این تابوسازی‌ها را تایید یا تشویق نکنیم و در راستای حل آن گام برداریم.
این مدرس دانشگاه در ادامه بیان کرد: بسیار شاهد هستیم که والدین خرافه‌ها را همراهی می‌کنند و حتی در قشر تحصیل‌کرده نیز دیده می‌شود. این عامل موجب می‌شود تا از دنیای کودک و نوجوان فاصله بگیریم. همچنین موفقیت‌های فردی کودک و نوجوان را تشویق زیاده از حد نکنید. اغلب تشویق‌های ما براساس تشویق‌های فردی است. در چنین شرایطی کودک دیگر به کار گروهی و تیمی توجهی ندارد و همواره فردگر است.
درخشان درباره منع بازی کودکان نیز گفت: متاسفانه به دلیل روش اشتباه تربیتی که داریم خلاقیت کودکان را از میان برمی‌داریم و با سیستم اشتباه تربیتی و اموزشی که داریم اجازه بازی از کودک را می‌گیریم. سیستم آموزشی ما از نظر فرم و محتوا همچنان در گذشته باقی مانده است و کار مدرسه این شده است که جلوی بازی و خلاقیت را از کودک بگیرد و آن را سرکوب کند و والدین نیز به تناسب همراهی با مدرسه این کار را انجام می‌دهند. بازی‌های تخیلی برای کودکان بسیار جذاب است، چرا که خلاقیت در آنها ایجاد می‌کند و از دنیای پدر و مادر و مدرسه خارج می‌شوند و خودشان را به فضای مجازی می‌برند چرا که امکان جولان وتاخت و تاز دردنیای رویاها رابه آنها می‌دهد.
او اظهار کرد: والدینی که بیش از اندازه مراقب کودکان خود هستند در واقع جلوی خلاقیت کودک را می‌گیرند. در چنین شرایطی اجازه فکر کردن از کودک گرفته می‌شود. از سوی دیگر والد سخت‌گیر نیز همین وضعیت را برای کودک خود ایجاد می‌کند. اگر کودک شما اتاق نامنظمی دارد او را سرکوب نکنید اجازه دهید همانطور که می‌خواهد زندگی کند. نظم خوب است اما هر خوبی را نباید تحمیل کرد. والدین کمال‌گرا نیز همین شرایط را دارند. وقتی والد مداوم احساس گناه و خودسرزنشی در کودک ایجاد کند در دنیای بزرگسالی نیز این ادامه پیدا می‌کند. ما باید گفتمان خود را درست کنیم وگرنه این دوگانگی ایجاد می‌شود چرا که بچه در دنیای بازی کار خود را انجام می‌دهد و در بیرون هرکاری که ما می‌گوییم را ظاهرا انجام می‌دهد و برهمین اساس شخصیت او درست شکل نمی‌گیرد.
درخشان گفت: کودک را تحقیر و سرزنش نکنید. این سرزنش‌ها و تحقیرها در شخصیت کودک و نوجوان اثر منفی می‌گذارد. وقتی گفتمان با کودک و نوجوان نداشته باشید و با دنیای او همزبانی و همدلی نکنید چیزی باقی نمی‌ماند که بتوانید به او یاد بدهید یا او را برحذر کنید. همچنین در نظر داشته باشید که آموزش زیادی دادن از سوی مدرسه و بمباران بچه با درس‌هایی که آموزش داده می‌شود اصلا خوب نیست.
هشتمین دوره از جشنواره ملی اسباب‌بازی ایران از سوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با همکاری انجمن تولیدکنندگان اسباب‌بازی ایران برگزار می‌شود.
علاقه‌مندان به حضور در نشست‌های تخصصی جشنواره اسباب‌بازی از طریق فضای مجازی می‌توانند در اسکای‌روم به نشانی https://live.kpf.ir/ch/kargah با گزینه مهمان وارد شوند.
