به گزارش اداره روابط عمومی و امور بین‌الملل کانون، نشست «هم‌اندیشی یک تجربه زیبای عروسکی» عصر روز سه‌شنبه ۱۷ مهر ۱۴۰۳ همزمان با هفته ملی کودک با حضور «افسانه احسانی» احیا کننده عروسک‌های بومی، پژوهشگر کتاب «دوتوک عروسک کوچک بلوچی» و رییس هیات مدیره شرکت آوای طبیعت پایدار و «پوپک جوان» منتقد و نویسنده در کتابخانه مرجع کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برگزار شد.
یک تکه از قلب هر بچه‌ای به کانون وصل است
افسانه احسانی در ابتدای این نشست مقدمه کتاب «دوتوک عروسک کوچیک بلوچی» را خواند و گفت: پیشنهاد این کتاب سال ۹۷ از سوی انتشارات کانون به من داده شد و دچار ترس شدم با اینکه چهار کتاب برای بزرگسالان دارم و دست به قلم بودم و هستم. به هر حال کسانی که در کانون هستند در قالب مربی و تسهیل‌گر توانمند، آگاه و به‌روز هستند و برای بچه‌ها از جان مایه می‌گذرند. بالاخره بعد از یک سال جرات کردم و دست به کار شدم. باید تعهد می‌کردیم به تعداد جلدهای کتاب، عروسک داشته باشیم. ۷هزار و ۵۰۰ دوتوک باید تولید می‌شد.
او با اشاره به اینکه کانون مرکزی ویژه، کهن و دیرینه است که یک تکه از قلب هر بچه‌ای مستقیم و غیرمستقیم به آن وصل است، افزود: در حال حاضر در برهه‌ای خاص از تاریخ هستیم. فکر می‌کنیم فقط بچه‌ها کتاب نمی‌خوانند و جذب گوشی‌های همراه شدند اما ما بزرگسالان هم کم کتاب می‌خوانیم. در حقیقت همگی اعم از بچه و بزرگسال با شدت‌های مختلف به فضای مجازی که جذابیت دارد، معتاد شدیم.
این پژوهشگر با اعتقاد بر اینکه تمام انسان‌ها هر چه از مرکز دورتر باشند، استعداد و خلاقیت‌های شگفت‌انگیزتری دارند، بیان کرد: جامعه هدف ما بلوچ‌های ساکن خراسان جنوبی بودند. ما در روند پروژه به این نتیجه رسیدم به جای اینکه یک نفر، هزار عروسک درست کند، ۱۵ خانواده عروسک بسازد. در طول مسیر با فراز و نشیب‌های زیادی مواجه شدیم. به عنوان مثال سفارش پارچه از زاهدان دادیم. راننده حامل پارچه را به جرم قاچاق پارچه گرفتند. با پاسگاه صحبت کردم و توضیح دادم در حال نوشتن کتاب هستیم و راننده آزاد شد.
احسانی یادآور شد: پروژه مصادف با مقطع شیوع کرونا بود و حتی بانوان می‌ترسیدند از ما پارچه بگیرند. یک از نگرانی‌های من برای نوشتن کتاب در آن برهه، این بود که نتوانم متمرکز شوم زیرا می‌خواستم کتاب در مسیر کانون باشد. سپیده شهبازی در این راه بسیار کار داوطلبانه کرد و کانون هم قرارداد مستقل با او بست. او شبی دچار حادثه‌ای شد و به کما رفت. چندین ماه در غم ایشان بودیم و بعد از یک سال و نیم به هوش آمد.
کتاب «دوتوک عروسک کوچیک بلوچی» یک روایت واقعی است
این احیا کننده عروسک‌های بومی با بیان اینکه در طول مسیر اتفاق‌های بسیاری رقم خورد، عنوان کرد: ما سناریوها را از روستاها گرفتیم و عکس‌ها در کتاب بر اساس واقعیت است. این پروژه اولین تجربه کانون بود که کتاب و عروسک با هم باشند و تولید شوند و به همین دلیل هماهنگی بین تصویرسازی، ویراستاری و عروسک‌سازی سخت بود. سرانجام کتاب نوشته و عروسک ساخته شد.
او با اشاره به اینکه کتاب «دوتوک عروسک کوچک بلوچی» یک روایت واقعی را به نوجوانان، تسهیل‌گران، مادران و مربیان نشان داد، گفت: هاجر اولین زنی بود که اجازه داد از او فیلم و عکس بگیریم تصویرش را در کتاب بگذاریم. پسران او در نانوایی در منطقه قیطریه تهران مشغول بودند. سلمان، ریش سفید محله بود و گل بی‌بی اولین خانمی بود که عروسک درست کرد. شاه ممد از اهالی روستا می‌گفت: «احسانی تو برای ما مثل منبع آب هستی. برای زنان کاری کردی برای ما مردان هم کاری بکن.»
احسانی اظهار داشت: از تمام نیروها کمک گرفتیم که این عروسک‌ها خرید و فروش شوند و هدیه داده شوند تا بیشتر و بهتر معرفی شوند و به مرحله‌ای برسد که سازنده‌هایشان به خودباوری برسند. چند ماه به روستاها آمد و رفت می‌کردم. با بقچه‌ای به جلسه‌ها می‌رفتم که کنجکاوی بانوان را جلب کنم اما تنها تعداد معدودی می‌آمدند. هشت ماه گذشت و ناامید شده بودم و با خود فکر می‌کردم که دیگر چیزی پیدا نمی‌شود و کار تمام است تا اینکه دختری به نام هانیه مرا به خانه عروس بلوچی برد.
این پژوهشگر ادامه داد: لباس عروس بلوچی پوشیدم. در جیب بلند جلوی آن حنا بود. به دستانم حنا و به چشمانم سرمه زدند. ساز زدند و یک دفعه دیدم اتاق پر از خانم شد. خوشحال شدم و به مدیر پروژه گفتم که زنان بالاخره با من دوست شدند. ۱۰ روز بعد از اداره منابع طبیعی یک کیسه عروسک دادند و گل بی‌بی و بقیه با من دوست شدند و عروسک ساختند. جشنواره عروسک‌های بومی را راه‌اندازی کردیم و اهالی روستا عروسک‌ها را برایمان فرستادند.
هر استان باید حداقل یک کتاب و عروسک مختص خود داشته باشد
او با بیان اینکه تلاش کردیم عروسک‌های هر منطقه را به اسم همان منطقه ثبت کنیم، عنوان کرد: عروسک‌های محلی شگفت‌انگیز و فراتر از عروسک هستند. ما به دنبال این هستیم که مربیان و مادران ابتدا با هویت خود به صلح برسند تا بعد این هویت را به بچه ها منتقل کنند. در حال حاضر بر روی کتاب بلوچستان کار می‌کنم. یکی از اهدافمان این است که هر استان حداقل یک کتاب و عروسک مختص خود داشته باشد. برای یک استان گاهی چندین گونه عروسک و سازنده داریم.
پژوهشگر کتاب «دوتوک عروسک کوچک بلوچی» خاطرنشان کرد: قصه دوتوک خیلی دوست دارم زیرا سناریوی آن را با بچه‌های بلوچ درآوردیم. هر کدام از عروسک‌ها شخصیتی دارند که اتفاقا بچه‌ها با آنها ارتباط برقرار می‌کنند. اگر این عروسک‌ها نتوانند صلح ایجاد کنند یعنی ما کارمان را درست انجام ندادیم. تاکنون عروسک و کتاب استان‌های خراسان، بلوچستان، گلستان، بوشهر، هرمزگان و خوزستان را نوشتیم و درست کردیم. بلوچستان و خوزستان عروسک‌های متنوع بسیاری دارند.
در ادامه، «پوپک جوان» منتقد و مترجم درباره حضور خود در این نشست گفت: نه پژوهشگرم، نه کارشناس و نه گزارشگرم و کاری هم در ثبت میراث نداشتم اما ۱۷ سال است که خانم احسانی را می‌شناسم و مشاهده‌گرش هستم. ایشان همیشه در حال رفتن به سفر هست و برایم عجیب است از سفر خسته نمی‌شود و از این بابت او را تحسین می‌کنم. آدم‌های شبیه احسانی، عشق و شیفتگی دارند و هدفشان آنقدر نورانی است که شاد هستند و همه چیز را تحمل می‌کنند.
تولید عروسک‌های بومی پیوند دهنده نسل هاست
«جوان» با اشاره به اینکه اگر شادی داشته باشیم همه چیز را تحمل می‌کنیم، بیان کرد: احسانی خستگی‌ناپذیری و مداومت در کار و پروژه‌هایش دارد از تحقیق در مناطق درباره لاک‌پشت پوزه عقابی گرفته تا شناخت جوامع محلی و رسیدگی به عروسک‌ها. ۱۷ سال پیش چوب و پارچه‌ای به من نشان داد و گفتم: «که چی؟» این عبارت «که چی؟» بر او اثر نکرد و کارش را ادامه داد. اگر ۱۷ سال پیش احسانی می‌نشست، امروز ما اینجا نبودیم. روندی در طول این ۱۷ سال روندی را در پیش گرفت و تلاش کرد.
این نویسنده با بیان اینکه کار من فقط نوشتن و ترجمه است، گفت: برایم این مطرح است که ۳۰۰ سال پیش برای چه فلان عروسک را درست کردند؟ با چه درست کردند؟ و چه می‌خواستند؟ این عروسک‌ها قدمت دارد برای همین رازآلود و هیجان‌انگیز است. در این مسیر تولید عروسک‌های بومی، مادربزرگ‌هایی که خودشان نمی‌دانند چقدر استعداد، هنر و خلاقیت دارند، کشف می‌شوند. من اینجا آمدم که شگفتی‌ام را ابراز کنم و بگویم عروسک‌ها شگفت‌انگیز هستند. انگار همه‌شان سالها زیر گرد و غبار خوابیدند و یک دفعه همه بیدار شدند و می‌توانند حتی از مرزها بیرون بروند.
او اظهار داشت: با این پروژه جوانان نزد مادربزرگ خود می‌روند که از آنها ساخت عروسک یاد بگیرند و بدین ترتیب نسل‌ها به هم متصل می‌شوند. جوانان سرشان را بالا می‌گیرند که عروسکی به نام منطقه آنها ثبت شده است یعنی هویت پیدا کردند. بچه‌ها می‌توانند بگویند این عروسک برای منطقه ماست و افتخار کنند. به همین دلیل احسانی و گروهش را تحسین می‌کنم. از موقعی که احسانی را می‌شناسم، نمی‌تواند در خانه بنشیند و در حال رفتن است.
جوان با اشاره به اینکه هفته صلح را به تازگی گذراندیم، بیان کرد: در شورا، کتاب ترویج دادیم و در مورد صلح صحبت کردیم. گفتن و شنیدن کم صورت می‌گیرد در صورتی که این دو باعث رفع سوء تفاهمات، صلح و دوستی می‌شود. باید حرف‌هایمان را به هم بزنیم. در مواقعی باید اعلام کنیم که عصبانی هستیم و درخواست کنیم دقایقی دوستان از ما فاصله بگیرند.اینها به برقراری صلح و دوستی کمک می کند. : آیا خودم صلح بلدم که به بچه‌ام آموزش دهم؟ آیا بلدم مشکلم را با دوستم حل کنم؟ می‌توانم بگویم؟ می‌توانم بشنوم؟ تمام اینها می‌شود زمینه‌ای برای صلح.
ضرورت کمک گرفتن از شبکه مربیان کودکان برای تولید عروسک‌های بومی
این منتقد ادامه داد: صلح عظیم است و در قالب برگزاری یک هفته نمی‌گنجد. همه دوست داریم در رفاه، صلح، آبادانی، آسایش و امنیت باشیم. اینکه بگوییم هرگز در جهان، جنگ نخواهد بود امری نشدنی است چون هستی پر از زایش، تنش، سیاهی و سفیدی است. پس کارهای کوچک را دست کم نگیریم. کارهای کوچک در طول زمان جواب می‌دهد و اثرگذار است. عروسک‌های محلی به ایجاد صلح کمک می‌کنند، آنها که نماینده هر منطقه هستند، دست هم را گرفته اند و بچه‌ها می‌توانند به منطقه خود افتخار کنند.
بر اساس این گزارش، لیلا بابایی، مدیرکل سرگرمی‌های سازنده و بازی‌های رایانه‌ای کانون پرورش فکری در این نشست، اظهار داشت: در بحث عروسک‌های محلی در مورد حدود تغییرها خیلی فکر کردیم. فکر کردیم چقدر اجازه داریم تغییرات انجام دهیم که هم اصالت حفظ شود و هم مورد سلیقه و ذائقه بچه‌ها باشد. بحث مهم دیگر این است که یک سرمایه ارزشمند به عنوان شبکه مربیان وجود دارد که با کودکان این نسل ارتباط مستقیم دارند.
بابایی ادامه داد: فکر می‌کنم بخشی از چالش‌ها با کمک گرفتن از شبکه مربیان کودکان حل شود و ما بتوانیم درست در مسیر پیش رویم. مربیان ذائقه بچه‌ها را در شرایط و مناطق مختلف می‌دانند و حتی تعصبات هر منطقه را می‌دانند. به همین دلیل همکاری و همیاری با هم ضروی است. حتی گاهی لازم است که چند ورژن از یک عروسک ارائه و سیری در نظر گرفته شود تا از کودکان بازخورد بگیریم.
در پایان این نشست، تعدادی از شرکت‌کنندگان نظرهای خود را ارائه کردند و پرسش‌هایی هم مطرح شد که سخنرانان به آنها پاسخ دادند.
ویژه‌برنامه‌های هفته ملی کودک از ۱۴ تا ۲۰ مهر ۱۴۰۳ با شعار «برای کودکان، برای آینده» در مراکز کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در حال برگزاری است.
