به گزارش اداره کل روابط عمومی و امور بینالملل کانون، در این نشست که در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد؛ رسانه، نسل و فناوری از سرفصلهایی بود که مورد بحث و گفتوگو قرار گرفت و حسین ذکایی عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در اینباره گفت: نگاه من به فضای دیجیتال اگرچه با احتیاط و نگرانی است اما واقف به امتیازهایش هم هستم. این فضا برای نوجوانان و جوانان جذاب است چون میتوانند در موقعیتهای مختلف قرار بگیرند، دوستان مختلفی پیدا کنند و یک تجربه و هویت تازه است که کارکردهای مثبتی هم دارد.
او افزود: فضای دیجیتال در جاهایی میتواند از قیدهای جامعه رهاییبخش باشد و از طرفی فرصتی برای تنفس است، چون تجربه چیزهایی که در واقعیت امکانپذیر نیست فراهم میکند؛ ضمن اینکه اگر نوجوان خبره هم باشد میتواند آثاری متناسب با این فضا تولید کند. اینها مزیت فضای دیجیتال است.
ذکایی با اشاره به اینکه رسانهها تاثیر آنی بر فرزندان ما دارند تصریح کرد: فضای دیجیتال برای ما والدین نگرانیهایی دارد؛ عاطفه در این فضا کم است، نابرابری دارد (اشاره به بچههایی که در دوران مجازی شدن مدارس گوشی نداشتند یا ضعف اینترنت و...)، منجر به از بین رفتن حریم خصوصی، سوءاستفادههای اخلاقی، از بین رفتن عمق ارتباطی، سطحی کردن عواطف، تنهایی بچهها و بلوغ زودرس میشود.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی بیان کرد: فرزندان ما در فضای دیجیتال مشکل هویتی پیدا میکنند برای همین در این دوگانه خوب و بد باید به راه سوم اندیشید. ما باید در این فضا زیست کنیم. شیوهنامهاش باید از خودش دربیاید، با امر و نهی نمیشود. فناوری هم بخشی از واقعیت و زندگی ماست، درواقع بخشی از زیست ما شده و منطقش این است که ویژگیهای این زیست را یاد بگیریم.
او افزود: فناوری همه جا با ماست. حتی وقتی آفلاین هستیم حضور داریم و به نوعی آنلاین هستیم. این فضا یک جهان درهم تنیده است.
فضای دیجیتال جای فکر و خلاقیت را میگیرد
ذکایی اظهار کرد: برای شناخت فضای دیجیتال و زندگی در این جهان لازم است نگاه انسانمحوری کمی تعدیل شود و نگاهی داشته باشیم که منظومه زیستی کودک و نوجوان امروز را درنظر بگیرد. اخلاق و قواعد را باید در خود همین فضا پیدا کرد؛ نه بردهاش باشیم و نه اینکه شیفتگی پیدا کنیم.
این مدرس دانشگاه با اشاره به تغییر سبک زندگی گفت: در این جهان عادتها تغییر کرده است، هنوز احترام به خانواده و ارزشها وجود دارد اما بچههای ما خودشان مرجعیت دارند که این مرجعیت را از رسانه یاد گرفتند. خانوادهها کمتر آماده هستند این فضا را مدیریت کنند اما در بحث مناسبات نسلی، خانوادهها فهمیدند که با امر و نهی نمیشود پیش رفت.
او ادامه داد: بچهها آرزوها، فراغت و فانتزیهایشان بزرگ شده و این بهخاطر زیست در دنیایی است که همه چیز در آن وجود دارد. خطر این فضا این است که جای فکر، اندیشیدن و خلاقیت را از بچهها میگیرد. آنها همه چیز را از چت جی بی تی چک میکنند نه خانواده و یک دیگری بزرگ برایشان شکل گرفته است.
ذکایی با بیان اینکه جوانان ما ناخودآگاه خود را به یک ماشین برونسپاری میکنند، اظهار داشت: وقتی من از شاگردانم میپرسم با چت جی بی تی چه کاری میکنید؟ میگویند گفتوگو میکنیم. ولی ما داریم با چیزی گفتوگو میکنیم که درنهایت ماشین است و انسان نیست.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: در اینجا باید نگران زمانی باشیم که آنچه با یک دیگری مجازی به اشتراک گذاشته شده مهارت دروننگری را از کودک و نوجوان گرفته، ماهیت رشد را عوض کرده و یک نگاه برنامهریزی شده و استاندارد است. بنابراین به جای تجربیات با یک فضای از پیش تعیین شده مواجه هستیم که استدلالهایش هم خیلی شفاف نیست. نیاز داریم بیشتر از هر زمان دیگری سوادمان را به هوش مصنوعی و فضای دیجیتال بالا ببریم. فضای دیجیتال در آموزش ایران تقریبا تعطیل است و حوزه مثبت آن هم متآسفانه به کار گرفته نمیشود.
شکاف دیجیتال یک مساله اجتماعی است
در بخش دیگری از این نشست معصومه تقیزادگاه عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بیان کرد: من از سال ۹۸ روی این حوزه کار میکنم و همیشه سوال رایج والدین این بوده که ما چهکار کنیم؟ بیشتر والدین این دغدغه را دارند که چهطور فرزندانشان را در فضای مجازی مدیریت کنند. چیزی که تبدیل به کابوس آنها شده سبب شده تا استفاده از این فضا برایشان به یک میدان جنگ تبدیل شود. البته بعد از کرونا این فضا کمی تغییر کرد.
او گفت: مصرف کودک و رسانه دورههای مختلفی را پشت سر گذاشته است. یک دوره میانجیگری محدودکننده بود که ما هنوز هم در این دوره هستیم. تمام تلاش ما در این دوره این است که بچهها را محدود کنیم.
تقیزادگاه ادامه داد: درحالیکه برای بچههای امروز این فضا یک زیست است که در آن زندگی میکنند. در این شرایط نمیتوانیم قوانینی محدودکننده اعمال کنیم. این کمترین کار است. هرچه قدر سواد ما کمتر باشد بیشتر محدود میکنیم. اما هراندازه دانش والدین افزایش پیدا کند بیشتر وارد این فضا شده و با فرزندشان گفتوگو و مشارکت میکنند.
این پژوهشگر افزود: آنهایی که رویکرد میانجیگری محدود دارند بیشتر بر خطرات فضای مجازی تآکید دارند اما هرچه به سمت الگوهای جدیدتر میرویم باید بچهها را به سمت تابآوری پیش ببریم که بدانند اگر با خطر مواجه شدند چه کنند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی اظهار کرد: رویکرد دیگر میانجیگری والدین است. والدین از استراتژیهای متفاوتی استفاده میکنند که بدانند فرزندانشان چه میکنند. طبق پژوهشها میانجیگری والدین با این رفتارها مواجه میشود: واکنش به والدین؛ بچه خودش را با بقیه مقایسه میکند. ترس از والدگری؛ میترسد چون فکر میکند اگر خیلی امر و نهی کند بچه مشتاقتر شود. ناتوانی والدین در والدگری ناشی از این است که آنها سواد دیجیتال بالایی ندارند.
او با اشاره به مهارت بالای بچهها که به سرعت در این فضا اطلاعات کسب میکنند افزود: در فضای دیجیتال سطح دانش بچهها از ما بالاتر است. خیلی از بچهها توانستهاند والدین را از این فضا دور نگه دارند. آنها خیلی خوب میتوانند با دانششان والدین خود را کنار بزنند. آنچه ما با آن مواجه هستیم صلاحیت پایین والدین است. شکاف دیجیتال یک مساله اجتماعی است که میتواند خیلی چیزها را تغییر دهد.
این پژوهشگر تصریح کرد: نظام سلسله مراتب قدرت در نظام خانواده در حال تغییر است و این تبدیل به یک چالش بزرگ میشود. شکاف دیجیتال باعث برتری فرزندان خواهد شد و جامعهپذیری معکوس به وجود میآید که میتواند خیلی از مناسبات را تغییر دهد. قبلا در نظام خانواده فضای بالا به پایین داشتیم که الان یک نظام استقلال برای فرزندان شکل گرفته است و فرزندان از دانش فنی خود به عنوان یک سپر استفاده میکنند. در این از دست رفتن اقتدار والدین، یک حس کاربلدی برای فرزندان پیش میآید.
معصومه تقیزادگاه در پایان گفت: هرچه قدر مهارتهای خود را افزایش دهیم و بتوانیم شرایط را مدیریت کنیم خواهیم دید فناوری میتواند خانواده را به هم نزدیک کند و یک نقطه اتصال باشد.
در ادامه این نشست شرکتکنندگان سوالات خود را مطرح کردند و دقایقی از برنامه به پرسش و پاسخ گذشت.
نشست «فرهنگ، رسانه و تحولات نسلی در ایران؛ از جهان واقعی تا جهان مجازی» صبح روز شنبه ۲۲ آذر ۱۴۰۴ از سوی اداره کل آموزش و پژوهش کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
