شورای نظارت بر اسباببازی طبق اساس‌نامه‌ی شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال 1377 شکل گرفت. در این اساس‌نامه آمده است که محل دبیرخانه‌ی شورای نظارت بر اسباببازی کانون پرورش فکری کودکان‌ونوجوانان است و ریاست این شورا هم بر عهده‌ی مدیریت کانون است. وزارت‌خانه‌ها و دستگاه‌های دیگر دولتی هم در این شورا نماینده دارند؛ از جمله وزارت آموزش‌وپروش، وزارت ارشاد، صداوسیما، وزارت صنعت، معدن و تجارت (قبلا صنایع و بازرگانی جدا بود و الان هم از هر بخش بازرگانی و صنایع این وزارت‌خانه یک نماینده‌ی وزیر حضور دارد)، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، اتحادیه‌ی اسباببازی، یک کارشناس هنری از وزارت ارشاد، یک کارشناس تعلیم و تربیت از وزارت علوم و یک کارشناس امور فرهنگی از وزارت علوم. شاکله‌ی شورای نظارت بر اسباببازی جمعا یازده نفر است. اهداف این شورا بر اساس ضرورتی که شورای عالی انقلاب فرهنگی در حوزه‌ی اسباببازی کودکان احساس کرد شکل‌گرفته است. اسباببازی کودکان به‌عنوان یک کالای فرهنگی می‌تواند تاثیرات به‌سزایی در فرهنگ کودک‌ونوجوان به‌عنوان آینده‌سازان کشور داشته باشد. این بود که شورایی متشکل از این ترکیب به وجود آمد تا بر حوزه‌ی اسباببازی کودکان در کشور قانون‌گذاری، حمایت، هدایت و نظارت کند. این شورا با مصوباتی که تا الان داشته و اجرا کرده، هم در حوزه‌ی ایجابی و هم در حوزه‌ی سلبی فعالیت خودش را انجام داده است.
پیش از ورود به بحث عملکرد راجع به وظایف خود شورا توضیح بدهید. یعنی وظایف اختصاصی این شورا دقیقا شامل چه فعالیت‌هایی می‌شود؟
- یکی از مسایلی که شورای نظارت بر اسباببازی در همان نگاه اول به آن پرداخت موضوع فرهنگ‌سازی برای جامعه نسبت به اسباببازی بود. در اولین قدم طرحی تدوین کردیم تحت عنوان فرهنگ‌سازی و تصحیح نگرش جامعه نسبت به موضوع اسباببازی. هنوز زمینه‌های لازم برای اقدامات بعدی شورا فراهم نبود، چون حتی مسوولان کشوری به موضوع اسباببازی به‌عنوان یک کالای پیش‌پاافتاده و بی‌ارزش می‌پرداختند. شورای عالی انقلاب فرهنگی به این حوزه توجه کرد، چون این خلأ وجود داشته است. ما هم در حوزه‌های فرهنگی و هم در حوزه‌ی اقتصاد فرهنگ به این بخش توجه ویژه‌ای نکرده‌ایم. از طرفی دیده می‌شد که طراحان اسباببازی داخل کشور امنیت شغلی ندارند. مثلا می‌خواستند طرح سرگرمی یا اسباب‌بازی‌شان را به مرحله‌ی اجرا برسانند، ولی هیچ‌کس از آن‌ها حمایت نمی‌کرد، چراکه ازنظر حقوقی آن طرح ثبت نمی‌شد. به‌همین‌دلیل یکی از برنامه‌های ویژه‌ی شورای نظارت وضع قوانین و مقرراتی بود که از نظر حقوقی بتواند به طراح و تولیدکننده‌ی داخلی امنیت و آرامش بدهد؛ یعنی او با اطمینان خاطر کارش را در شورای نظارت به ثبت برساند، گواهی‌نامه بگیرد و هرجا که می‌خواهد ارایه کند پشتوانه‌ی حقوقی شورای نظارت بر اسباببازی را داشته باشد که قوانینش برای همه‌ی دستگاه‌های دولتی لازم‌الاجرا است.
مساله‌ی بعدی این بود که بچه‌های ما از اسباب‌بازی‌های تولید خارج از کشور محروم بودند، به این دلیل که در سال 1365 بر اساس قوانین تصویبی مجلس ورود اسباببازی در کنار سیگار و کریستال ممنوع شده بود، چون ما در حال جنگ بودیم و می‌خواستیم ارز از کشور خارج نشود. این یکی از الزامات آن زمان بود، اما حالا شورای نظارت بر اسباببازی باید قوانین و مقررات نظارتی خودش را وضع می‌کرد و در نتیجه، آزادسازی واردات اسباببازی در سال 1381 رقم خورد. با قوانین جدید یکی دیگر از وظایف شورا عملیاتی شد. ما واحدهای صدور مجوز اسباببازی را در چند نقطه مثل استان‌های جنوبی راه‌اندازی کرده‌ایم. تمام اظهارنامه‌های گمرکی برای ترخیص باید مجوز فرهنگی شورای نظارت بر اسباببازی داشته باشند، وگرنه تحت پیگرد قانونی قرار می‌گیرند، حتی دستگاه‌هایی مثل گمرکات و بخش‌های دیگر دخیل در این حوزه. این یعنی شورای نظارت بر اسباببازی در حوزه‌ی فرهنگی مجوز ترخیص اسباببازی را صادر می‌کند، اگر مورد ممنوعه‌ای وجود داشته باشد اعلام می‌کند و اگر موارد مشورت داشته باشد اعلام می‌کند که به چه شرطی آن کالا آزاد می‌شود.
سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران از سال 1382 استاندارد اسباببازی را اجباری کرد. این استاندارد تا قبل از آن تکمیلی بود، بنابراین در مبادی ورودی الان سازمان استاندارد هم در شورای نظارت بر اسباببازی نماینده دارد و کنترل می‌کند. سازمان استاندارد اگر گواهی ایمنی اسباب‌بازی‌هایی را که سرتیفیکیت دارند، بپذیرد که هیچ، وگرنه از اسباببازی نمونه‌برداری می‌شود و به آزمایشگاه‌های سازمان یا بخش خصوصی همکار سازمان می‌رود تا تاییدیه‌ی سلامت و امنیت فیزیکی بگیرد.
کیفیت فرهنگی اسباب‌بازی‌ها با چه معیاری سنجیده می‌شود؟
- کیفیت فرهنگی در ارتباط با تعارض با فرهنگ ایرانی‌اسلامی بررسی می‌شود. موارد متعددی داریم که در یک کمیسیون مخصوص این کار بررسی می‌شود، مثلا عروسکی داریم که از نظر فرم، شکل، لباس و آرایش برخلاف فرهنگ ایرانی و اسلامی است. این عروسک موضوع برهنگی، تجمل‌گرایی و غیره را ترویج می‌کند که برای همه‌ی این‌ها ضابطه تعریف و به کارشناسان در استان‌ها آموزش داده‌شده است. یا مورد دیگر، تفنگ‌های ساچمه‌پلاستیکی است؛ این تفنگ‌ها از نظر استاندارد به لحاظ پرتابه‌ای که با سرعت بالا دارد و می‌تواند به چشم کودک آسیب بزند ممنوع است. حتی در کشور چین هم استفاده از این اسباببازی برای کودکان زیر 14 سال ممنوع است، ولی در ایران وارد می‌شد و با قیمت اندکی در اختیار کودکان قرار می‌گرفت. ما در فرهنگ‌مان آزار و آسیب‌رساندن به دیگران و لذت بردن از آن را نداریم. دنیا اسباب‌بازی‌های زیادی در این حوزه تولید کرده، مثل اسباب‌بازی‌هایی که برای شوخی و خنده است و مثلا شوک الکتریکی وارد می‌کند. این به اصطلاح اسباببازی، هم ازنظر ایمنی رد می‌شود و هم ازنظر فرهنگی ما جلوی آن را می‌گیریم و اجازه نمی‌دهیم در اختیار کودک قرار بگیرد و تاثیر منفی بگذارد.
جلوی واردات این اسباب‌بازی‌ها را گرفته‌اید، ولی به‌عنوان یک تصویر کلی به‌نظرتان حجم واردات قانونی در مقایسه با قاچاق اسباببازی به کشور چه‌قدر است؟ اثرگذاری شورای نظارت بر اسباببازی چه‌قدر است؟
- شورای نظارت بر اسباببازی طی وظایفش مبادی قانونی را رعایت می‌کند. اصلا در کتاب قانون صادرات و واردات، اصل 95، ذیل یادداشت این سطر گنجانده‌شده که طبق ماده‌ی 14 آیین‌نامه‌ی اجرایی شورای نظارت بر اسباببازی، مجوز اقلامی که در کتاب قانون ستاره‌دار شده با کانون پرورش فکری و شورای نظارت بر اسباببازی است. خب ما جلوی اسباببازی ممنوعه را می‌گیریم و باید مرجوع شود. واردکنندگان اگر ببینند حجم کالای ممنوع شده زیاد است آن را به مبدا برمی‌گردانند و اسباببازی دیگری وارد می‌کنند. بخشی دیگر آن را روی آب می‌برند و از طریق شناورهای کوچک دوباره به ساحل برمی‌گردانند و قاچاقی وارد کشور می‌کنند. مقدار دیگری از این اسباب‌بازی‌های ممنوع هم در اثر یک اشتباه به بازار برمی‌گردند: وقتی صاحب کالا می‌بیند مرجوعی کالایی برایش صرف نمی‌کند و در گمرک رهایش می‌کند، آن کالا متروکه می‌شود. گمرک طبق قانون کالاهای متروکی را صورت‌جلسه می‌کند و آن را به دو سازمان دولتی می‌دهد تا برای آن کاری کنند. این دو نهاد یکی سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی و یکی ستاد اجرایی حضرت امام (ره) است. قانون صراحتا اعلام کرده است که اگر اسباببازی در اختیار این دو دستگاه قرار گرفت باید از شورای نظارت بر اسباببازی استعلام کنند که ما می‌توانیم بفروشیم یا باید معدوم کنیم. متاسفانه در سال‌های اخیر این کار، یعنی استعلام، انجام نشده است. ما مرتب اعتراض کرده‌ایم، نامه داده‌ایم، جلسه گذاشته‌ایم، حتی آقای دکتر غلامی از دفتر رهبری اینجا آمدند، با ایشان صحبت کردیم، به دفتر مقام معظم رهبری رفتیم و گزارش دادیم. اخیرا دفتر مقام معظم رهبری اعلام کرده است که نامه‌نگاری‌هایی کرده‌ایم و دو دستگاه متقاعد شده‌اند که حتما باید از شما استعلام کنند. با‌این‌حال در سال‌های اخیر این اشکال وجود داشته است و مرتب فریاد زده‌ایم که کار شورای نظارت بر اسباببازی با این شرایط بیهوده و عبث می‌شود. در این رابطه ما مورد سوال هم قرار می‌گیریم، ولی درنهایت خود دولت اسباببازی ممنوعه را می‌فروشد و وارد بازار می‌کند. این کار با سیاست‌ها و برنامه‌های دولت و جنگ نرم و تهاجم فرهنگی که از دغدغه‌های مقام معظم رهبری است مغایر است. ان‌شالله این موضوع حل شده باشد و با نامه‌نگاری‌هایی که از طرف دفتر مقام معظم رهبری انجام‌شده است سامان بگیرد.
آقای حاجیان‌زاده هم در یکی از مصاحبه‌ها‌شان به این موارد اشاره‌کرده‌اند.
- اتفاقا پیرو گزارش‌هایی که به آقای حاجیان‌زاده داده‌بودم و نامه‌نگاری‌هایی که کرده‌بودند، ایشان این گزارش را در شورای فرهنگ عمومی کشور هم ارایه دادند و از آن‌ها هم کمک خواستند. این کار را هیچ‌کس قبول ندارد، هیچ‌کدام از مسوولان نمی‌توانند بپذیرند که دولت خلاف سیاست‌های کلی نظام حرکت کند و این را ضعفی می‌دانستند که باید جلوی آن را گرفت. ما نمی‌خواهیم منفعت کنیم که بیایم اسباببازی ممنوعه را بفروشیم.
با فرض این‌که جلوی بازگشت این اسباب‌بازی‌های ممنوعه هم گرفته شد، چه اتفاقی در بازار می‌افتد؟
- این‌ها حلقه‌هایی است که باید به هم متصل گردد تا زنجیره کامل شود. اگر دستگاه یا مجموعه‌ای که باید وظیفه‌ای در این حوزه انجام دهد کوتاهی کند، تمام نقشه‌ها برهم می‌خورد. به‌طور مثال آمار واردات اسباببازی در سال 1394 در هرماه 3 میلیون دلار بوده است.
واردات قانونی؟
- بله از مبادی ورودی قانونی. ما روزانه نزدیک به ده پرونده مجوز صادر می‌کنیم و در ماه نزدیک به سه میلیون دلار واردات اسباببازی داریم. میزان واردات غیرقانونی اسباببازی هم براساس کشفیات قاچاق تخمین‌زده می‌شود. ستاد مبارزه با کالای قاچاق، نیروی انتظامی و دیگر دستگاه‌های مربوطه به آمار کشفیات قاچاق‌شان نگاه می‌کنند، آن را ضرب‌در ضریب چهار و پنج می‌کنند و به‌دست می‌آورند که در این حوزه چه میزان واردات غیرقانونی داریم. اسباببازی در سال‌های گذشته اولویت ده به پایین قاچاق بود ، یعنی اقلام قاچاق اولویت‌بندی شده‌اند و اسباببازی اولویت ده به پایین بود. در سال‌های اخیر متوجه شده‌اند که این منتقل‌شده و در گروه یک تا ده قرارگرفته است.
یعنی حجم قاچاق اسباببازی افزایش پیداکرده است؟
نه حجم افزایش پیدا نکرده است. سال 1390 چهار میلیون دلار اسباببازی وارد کشور شد. بعدازآن سال، در سال 1391، به خاطر شکی که از طریق افزایش ارزش دلار به بازار وارد شد، واردات اسباببازی 55 درصد افت پیدا کرد. سال 90 نزدیک پنجاه میلیون دلار واردات اسباببازی داشتیم؛ این میزان در سال اول 55، سال بعد 30 و سال بعد 28 درصد کاهش داشت. این شیب ادامه داشت تا رسیدیم به‌جایی که ثبات پیدا کرد و الان دارد اوج می‌گیرد. اختلاف بین دلار و ریال باعث شد عده‌ای برای سودآوری بیش‌تر گفتند حق‌وحقوق دولت را ندهیم و از مسیرهای قاچاق بیاوریم که ارزان دربیاید و بتوانیم در بازار گران بفروشیم. تعرفه‌ی گمرکی اسباببازی 55 درصد بود، در سال 1394 این تعرفه کاهش پیداکرده و 26 درصد شده است. در جلساتی که داشته‌ایم، حدس دستگاه‌های مربوط این است که در حال حاضر 25 درصد اسباب‌بازی‌های موجود در بازار قاچاق است.
یعنی 75 درصد اسباب‌بازی‌ها از شما مجوز گرفته‌اند؟
بله؛ چون کالای قاچاق ریسک خیلی بالایی دارد. وقتی در واردات قانونی تاجر می‌تواند 50 هزار اسباببازی مختلف وارد کشور کند، چه لزومی دارد که به سمت قاچاق برود که اگر کشف شد تمام هزینه‌های سرسام‌آور آن را باید پرداخت کند.
الان تمام نگرانی بر سر همین 25 درصد است؟
- مساله این است که چرا این 25 درصد اسباببازی قاچاق می‌تواند این‌قدر تاثیر بگذارد؟ اسباببازی قاچاق در دو حوزه اثرگذار است؛ اولا بخش عمده‌ای از این 25 درصد اقلام ممنوعه‌اند، یعنی همان اقلامی که در تعارض با فرهنگ ایرانی و اسلامی است. بخش دیگر هم مساله‌ی ایمنی و سلامت کودکان است. وقتی یک اسباببازی قاچاق می‌شود نه کنترل فرهنگی دارد و نه کنترل ایمنی و بهداشتی، بنابراین می‌تواند برای کودک‌ونوجوان خطرناک باشد. به‌عنوان‌مثال میزان سرب داخل رنگ اسباببازی می‌تواند مسمومیت ایجاد کند. شورای نظارت بر اسباببازی در سال 1390 اسباب‌بازی‌های تولید داخلی را شناسنامه‌دار کرد و سامان داد. این کار باعث شد که شورای فرهنگ عمومی کشور مصوبه‌ای بدهد که شورای نظارت بر اسباببازی همان‌طور که اسباب‌بازی‌های تولید داخلی را سامان‌دهی کرده است، اسباب‌بازی‌های وارداتی را هم شناسنامه‌دار کند. ما مطالعات و برنامه‌ریزی آن را انجام داده‌ایم، هرزمانی که احساس کنیم می‌توانیم بدون اشکال اجرایش کنیم این کار را خواهیم کرد. از این طریق اسباب‌بازی‌های وارداتی هم هولوگرام‌دار می‌شوند و همه می‌توانند شناسنامه‌ی آن را از سامانه‌ی شورا دریافت کنند.
وقتی معیاری را تعریف می‌کنید که بر اساس آن مشخص می‌شود این اسباببازی قانونی است یا نه یک بحث است، اما بازار مملو از اسباب‌بازی‌هایی است که ممکن است با فرهنگ ایرانی و اسلامی ما مطابقت نداشته باشد. مدیرعامل کانون هم در مصاحبه‌شان از تهیه‌ی طرحی برای پالایش و نظارت بر بازار اسباببازی خبرداده و عنوان کرده‌اند که ما دخالت چندانی در آن بخش نداریم و آن بخش اصلا جزو حیطه‌ی وظایف شورای نظارت بر اسباببازی است. این طرح چیست و پالایش به چه معنی است؟
- چون شورای نظارت بر اسباببازی متولی و هماهنگ‌کننده‌ی حوزه‌ی اسباببازی است، قوانین و مقرراتی برای حضور در داخل اصناف مثل جریمه کردن، ضبط کردن و بستن ندارد. براساس وظیفه‌ی دولتی شورا که انجام نظارت عالیه است، ستاد مبارزه با کالای قاچاق در سال‌های گذشته مصوبه‌ای به شورا داد و در این مصوبه اعلام کرد تمام دستگاه‌های نظارتی اعم از ستاد مبارزه با کالای قاچاق، اماکن، سازمان حمایت از مصرف‌کننده، سازمان تعزیرات حکومتی، معاونت بازرسی صنعت، معدن و تجارت، اتحادیه و غیره با محوریت شورای نظارت بر اسباببازی نظارت‌شان را بر بازار مشترک انجام بدهند؛ یعنی بازرسی‌های مشترک. مثلا ماه گذشته نامه‌ای از استان زنجان آمد که کمیسیون ستاد مبارزه با کالای قاچاق استانداری می‌خواهد بازرسی مشترک انجام بدهد و از کانون پرورش فکری کودکان‌ونوجوانان خواسته است که کارشناس فرهنگی معرفی کند. اتفاقا در آن نامه هم استانداری اشاره کرده بود به سخنان مقام معظم رهبری که تاکید دارند از ابتدا تا انتها، از ورود کالا به کشور تا مصرف، نظارت توسط دستگاه‌های نظارتی انجام شود.
با این حساب این مورد الان جزو وظایف قانونی شورا است؟ از اول هم چنین چیزی بوده است؟
- این‌طور نیست که ما برویم جمع‌آوری کنیم، کارشناس فرهنگی ما در کنار ضابطین نظارتی که هرکدام قانون مشخصی دارند در بازار حاضر است. آن دستگاه نظارتی فقط از ما سوال می‌کند که این اسباببازی ممنوعه است یا خیر. وقتی اعلام می‌کنیم اسباببازی ممنوعه است، ناظر مورد نظر اعلام می‌کند اسباببازی ممنوعه یعنی قاچاق. این شکل عادی قضیه است که هر اسباببازی ممنوعه قاچاق محسوب می‌شود و نباید وارد کشور شود. به هر شکلی آن را وارد کرده‌اند قاچاق است، این مورد محرز است. موارد دیگری هم دارد که به ما مربوط نمی‌شود. ستاد مبارزه با کالای قاچاق یا دیگر دستگاه‌های نظارتی وقتی وارد صنفی می‌شوند می‌پرسند این اسباببازی را از کجا خریده‌اید؟ آن صنف باید اسناد مثبت خرید اسباببازی را ارایه کند. در صورت اشکال در مدارک طبق ضوابط و مقرراتی که این دستگاه‌های نظارتی دارند می‌تواند برخورد کنند، پرونده تشکیل دهند و به دادگاه بفرستند. این امر به ما ارتباطی ندارد. ما مصداق‌های اسباببازی ممنوعه را بر اساس لوح فشرده‌ای که تهیه‌کرده‌ایم، معرفی می‌کنیم. این لوح را به همه‌ی دستگاه‌ها مربوطه داده‌ایم. بنابراین ما به‌عنوان یک کارشناسی فرهنگی کنار ضابطین نظارت بر بازار هستیم.
الان چه مشکلی وجود دارد که ما به دنبال تهیه‌ی طرحی برای حضور بیش‌تر در این عرصه و به‌خصوص بازار هستیم که آقای حاجیان‌زاده به آن اشاره‌کرده‌اند؟
- در سال‌های گذشته هم، زمانی که آقای چینی‌فروشان مدیرعامل بودند، بحث حضور در صحنه‌ی عرضه و فروش بود که کانون یا شورای نظارت بر اسباببازی چه وظیفه‌ای دارد و چرا وارد بازار نمی‌شود. بحث ما در شورا همیشه این بوده که شورا وظیفه‌ی قانونی حضور در بازار، حکم صادر کردن، جمع‌آوری کردن و پلمپ کردن مغازه را به‌هیچ‌وجه ندارد. این وظیفه به دستگاه‌های دیگری در کشور سپرده‌شده، ابلاغ‌شده، مطلع‌اند و آن‌ها باید در صحنه حاضر باشند. منتها سنواتی گذشت و ما دیدیم در صحن عرضه و فروش این اتفاق نمی‌افتد. شورای نظارت بر اسباببازی احساس کرد که اگر این بخش عرضه و فروش اسباببازی رها شود به تمام فعالیت‌ها در مبادی ورودی، کنترل و نظارت لطمه می‌زند؛ بنابراین حضور خودش را از این بابت جدی‌تر کرد تا بتواند به‌عنوان محور قرار بگیرد و دستگاه‌های مختلف را «هماهنگ» کند. ما وقتی که به گزارش‌هایی که دفتر مقام معظم رهبری یا سازمان بازرسی کل کشور از دستگاه‌های نظارتی خواسته بود نگاه کردیم دیدیم که نتوانسته‌اند جواب قانع‌کننده‌ای بدهند. خود سازمان بازرسی کل کشور به بخشی از دستگاه‌های نظارتی ایراد گرفته بود که کاری انجام نداده‌ایم و اگر می‌دادید اسباببازی ممنوعه در واحدهای صنفی به‌راحتی وجود نداشت. خب بازار اسباببازی رهاشده بود. ما همین دوماه پیش دستگاه‌های مربوطه را دعوت کردیم اینجا، خودشان اعتراف کردند که ما در این حوزه کم‌کاری کرده‌ایم.
ابعاد و جزییات این طرح جدید چیست؟ مدیرعامل کانون در مصاحبه‌شان با یک خبرگزاری از واژه‌ی پالایش استفاده کرده‌اند که البته یکی از خبرنگارها این را به جمع‌آوری تعبیر کرده است. رسانه‌ها هم به این خبر واکنش نشان داده‌اند و حتی آن را به خود کانون نسبت می‌دهند نه شورای نظارت بر اسباببازی.
- شورای نظارت بر اسباببازی الان بیش از یک دهه است که برای جلوگیری از ورود اسباببازی مغایر با قانون به بازار کنترل و نظارت فرهنگی انجام می‌دهد. این‌طور نیست که کانون پرورش فکری کودکان‌ونوجوانان به‌صورت انتظامی در صحنه‌ی عرضه‌ی اسباببازی حاضر شود. هشت‌نه دستگاه که اسم بردم قانونا وظیفه‌دارند نظارت را انجام بدهند، ما هم به‌عنوان شورای نظارت بر اسباببازی مطالباتی از این‌ها داریم و می‌خواهیم به ما گزارش بدهند. به‌همین‌خاطر هماهنگی این دستگاه‌ها الان با هم بیش‌تر شده است. خیلی از این دستگاه‌ها که کنار هم نمی‌نشستند الان دارند همکاری منسجم، منظم و مستمری می‌کنند. دادن هولوگرام به اسباب‌بازی‌های وارداتی یکی از وظایف ما است که شورای فرهنگ عمومی از سال گذشته مصوب کرده است. بر اساس این طرح جدید، همان‌طور که شورای نظارت بر اسباببازی تولیدات داخلی را سامان‌دهی و شناسنامه‌دار کرد، اسباب‌بازی‌های وارداتی را هم شناسنامه‌دار می‌کند که قابل تمیز باشد.
پس یک بخش طرح جدید این است، بخش دیگر چه‌طور؟
- یکی از کارها هماهنگی بین دستگاه‌ها و یکی هم موضوع هولوگرام‌های اسباب‌بازی‌های خارجی است. تمام کالاهای واحدهای صنفی عرضه‌کننده‌ی اسباببازی، چه داخلی و چه خارجی، باید دارای هولوگرام این شورا باشد. پوستری هم برای اطلاع‌رسانی این موضوع طراحی کرده‌ایم که اسباب‌بازی‌ها شناسنامه‌دار شده‌اند. توزیع برچسب A4 این پوستر هم که قرار است روی شیشه‌ی مغازه‌ها نسب شود و هرکدام دارای شماره‌ی سریال است به‌زودی شروع می‌شود. از طریق اتحادیه و مراکزی که بر این صنف نظارت دارند این برچسب‌ها توزیع می‌شود و واحدهای صنفی آن را در معرض دید خریداران نصب می‌کنند. سامانه‌ی پیام کوتاه شورای نظارت بر اسباببازی به‌صورت خودکار به هرکسی که شماره‌ای را استعلام کند پاسخ می‌دهد و شناسنامه‌ی آن اسباببازی را در اختیار فرد می‌گذارد. پس شورای نظارت نقش مستقیمی در جنبه‌های جمع‌آوری، پلمپ کردن و غیره ندارد. الان اماکن برای خودش قوانین و مقررات مصوب دارد. وقتی قاضی تعزیرات حکومتی وارد یک صنف اسباببازی می‌شود به او ابلاغ کرده‌اند که اسباببازی تولید داخل اگر هولوگرام نداشت آن واحد صنفی می‌تواند جریمه شود، یا اگر اسباببازی قاچاق در آن واحد صنفی بود قانون می‌گوید که چه برخوردی بکنند. تمام این دستگاه‌ها از گذشته قوانین مصوب دارند و مربوط به ما نبوده است که برای آن‌ها وضع کنیم. برای سلامت جسمی، روانی و فرهنگی جامعه قوانین و مقرراتی به آن‌ها ابلاغ شده است. خیلی از این قوانین را هیئت دولت و ستاد مبارزه با کالای قاچاق که مربوط به ریاست جمهوری است مصوب کرده‌اند. اصلا قانون پیش‌گیری از قاچاق اسباببازی در ریاست جمهوری مصوب و ابلاغ شده است. این‌ها چیزی نیست که ما بخواهیم واردش شویم و مثلا واحد صنفی را جریمه یا اسباببازی را ضبط کنیم.
یکی از کارهای امسال این بود که 12 تا 15 نفر از بازرسان اتحادیه را آموزش دادیم، لوح فشرده‌ی مصداق‌های اسباببازی ممنوعه را در اختیارشان گذاشتیم. این‌ها قبل از این‌که دستگاه‌های نظارتی واحدهای اسباب‌بازی‌فروشی را کنترل کنند خودشان ابتدا بررسی کردند، اخطار دادند، تذکر دادند و الان زمانی است که دستگاه‌های نظارتی بازرسی‌شان را در این حوزه انجام می‌دهند. کارشناس دبیرخانه‌ی شورای نظارت بر اسباببازی و یا کارشناس فرهنگی کانون در استان‌ها در کنار این گروه‌ها فقط وظیفه‌ی کارشناسی دارد. او باید اعلام کند که کدام اسباببازی مشکلی ندارد و کدام دارد. حتی الان قوه‌ی قضاییه از ما استعلام می‌کند؛ مثلا وقتی پرونده‌ی قاچاقی کشف می‌کنند، قاضی اقلام آن را از ما می‌پرسد. وقتی که بار قاچاق اقلام ممنوعه داشته باشد، صدور رای متفاوت خواهد بود. این‌ها را طبق قانون از ما استعلام می‌کنند و ما موظفیم پاسخ بدهیم، ولی هیچ مداخله‌ای در این حوزه نخواهیم داشت و وظیفه‌ی آن را هم نداریم.
در صحبت‌هایتان به مغایرت بعضی اسباب‌بازی‌ها با فرهنگ ما اشاره کردید؛ خیلی وقت‌ها هم بحث نیاز بازار مطرح می‌شود و حتی فراتر از آن مطالبات مقام معظم رهبری و این‌که ایشان از شورای نظارت بر اسباببازی یا کانون پرورش فکری چه انتظاری دارند. من قاطعیتی در کلام شما می‌بینم و احساس می‌کنم باید نشات‌گرفته از تحقیق و کار پژوهشی باشد، شما بر چه مبنایی می‌گویید که یک اسباببازی با فرهنگ ما مغایرت دارد یا خیر؟ آیا صحبت‌های مقام معظم رهبری جمع‌آوری شده است تا ببینیم خواسته‌ی ایشان به‌صورت روشن از نهادهای فعال در این حوزه چیست؟ البته بیانات ایشان را در سخنرانی‌ها می‌شنویم، ولی به‌هرحال بخشی از فعالیت‌های شورای نظارت همین بحث‌های پژوهشی است، شما چه کارهایی انجام داده‌اید؟
- تنها درون دبیرخانه‌ی شورای نظارت بر اسباببازی نیست که کمیسیون‌ها و جلسات فراهم باشد. ما وقتی بخشی از کارمان را انجام می‌دهیم دستگاه‌های دیگر مثل معاونت فناوری ریاست جمهوری، معاونت فرهنگی ستاد مبارزه با کالای قاچاق، استانداری‌ها و غیره همه نسبت به سخنان مقام معظم رهبری واکنش نشان می‌دهند که اگر مسوولیت‌هایی بر دوش آن دستگاه هست اقدام کنند. مقام معظم رهبری در سال‌های اخیر سفارش‌هایی کرده‌اند، مخصوصا زمانی که مستقیم به حوزه‌ی اسباببازی و سرگرمی وارد شدند و حتی از کانون در رابطه با موضوع عروسک‌های داراوسارا و تولید نکردن پیوست‌های فرهنگی آن مثل کتاب و انیمیشن گله کردند. سفارش‌های ایشان هم در حوزه‌ی ایجابی بود که دستگاه‌های متولی برای عرضه و تولید اسباببازی و سرگرمی مطابق با فرهنگ ایرانی و اسلامی پیش‌قدم شوند و آن را توسعه بدهند. به‌طور مثال کانون از سال‌های گذشته مطالعه‌ای کرده و عروسک‌های بومی استان‌ها را جمع‌آوری کرده، که شاید حدود 130 تا 150 عروسک باشد. مبنا این بوده است که هر استان بتواند حداقل دو عروسک بومی خودش را تولید کند. این کار باید حمایت شود. من می‌توانم آمار بدهم که چند تا از این عروسک‌ها اینجا در شورای اسباببازی ثبت‌شده، ولی چند تا از آن‌ها در استان‌ها تولیدشده است؟ عروسک «سروناز» کرمان که در شورای نظارت بر اسباببازی ثبت‌شده و دیگر عروسک‌های ثبتی، هنوز تولید نشده است. چرا تولید نشده؟ چون حمایت نشده‌اند، پشتیبانی بودجه‌ای نداشته‌اند.
من این را بارها گفته‌ام که یکی از آفت‌هایی که ما در کشورمان داریم فرصت‌سوزی است. به دلایل مختلف فرصت‌ها از دست‌مان می‌رود. برای کاری که باید ده سال پیش انجام می‌شد الان تازه داریم فکری می‌کنیم. یادم هست زمانی را که مرحوم دکتر یغمایی اینجا آمدند و ایده‌هایشان را در حوزه‌ی صدای اسباببازی به ثبت رساندند. وقتی این را به کانون پرورش فکری معرفی کردیم تا در عروسک‌های داراوسارا استفاده کند در دنیا بی‌نظیر بود. آقای دکتر یغمایی به‌عنوان چهره‌ی ماندگار بود و از ریاست جمهوری مدال گرفته بود. هر کسی شنید گفت این یک کاری بی‌نظیر در دنیا است. خب این کار انجام نشد و هیچ‌کس حمایت نکرد، حتی شوراهای مختلفی که در حوزه‌ی فرهنگ در کشور کار می‌کنند. یکی از صحبت‌های مقام معظم رهبری همین بود که چرا این تولیدات انجام نمی‌شود.
بحث من بیش‌تر پژوهش است، در این حوزه چه کارهایی انجام شده است؟
- کمیسیون ثبت طرح و صدور مجوز نزدیک به شش عضو دارد. از زمانی که اعضای این کمیسیون افرادی مثل آقای حمید گروگان بودند بحث‌های اولیه‌ی حوزه‌ی فرهنگ در حوزه‌ی اسباببازی و سرگرمی مطرح می‌شد. ساعت‌ها روی تک‌تک موارد و مصداق‌ها بحث، گفت‌وگو و بعد رای‌گیری می‌شد. نگاه شورای نظارت بر اسباببازی و این کمیسیون مدون می‌شد و بعد ما این‌ها را در کلاس‌های آموزشی‌ای که با همکاران‌مان داشتیم طرح می‌کردیم. الان ما در استان بوشهر، هرمزگان و خوزستان واحد صدور مجوز داریم. علی‌رغم این‌که چهار دوره‌ی آموزشی سه‌روزه برای این کارشناسان برگزارشده، الان می‌بینیم حوزه‌ی اسباببازی آن‌قدر گسترده است که هر روز ممکن است طرح جدیدی بیاید که قابل پرسش باشد. به‌عنوان‌مثال فرض کنید فیلم «300» ساخته‌شده است. حالا عناصر این فیلم اگر تولید شد و به بازار آمد مساله‌ی تازه‌ای است. در سال‌های گذشته در روزنامه می‌خوانیم که در اثر فشار افکار عمومی جامعه‌ی آمریکایی و اروپایی بخشی از تولیدات خانواده‌ی سیمسون‌ها که برای کودکان غیراخلاقی بود متوقف شد. همین امروز خبرش را می‌خوانید که در اروپا و آمریکا ممنوع شد، بعد می‌بینید که کسی دارد این را وارد ایران می‌کند!
اگر نگاه مقام معظم رهبری و مطالبات‌شان را بشکافیم ما الان در تمام حوزه‌های آن مثل تولید علم کار کرده‌ایم. الان کارشناسی ارشد طراحی اسباببازی را در دانشگاه الزهرا برنامه‌ریزی کرده‌ایم. ان‌شالله اگر تا پایان امسال جواب داد اعلام می‌شود که شورای گسترش آن را پذیرفته و به جزییات می‌رسیم و در سال آینده این رشته را خواهیم داشت. از طرفی دو دوره‌ی آموزشی آزاد در دانشگاه‌های علم و فرهنگ ایجاد کرده‌ایم. الان چهل نفر دارند طراحی و تولید اسباببازی را به‌صورت تخصصی با 340 ساعت آموزش می‌گذرانند. از طرف دیگر 12 کارگاه‌های آموزش برگزار کرده‌ایم و سیزدهمین دوره هم در حال برگزاری است. همراه با معاونت فن‌آوری ریاست جمهوری شاخص‌های اسباب‌بازی‌های دانش‌بنیان را تعیین کرده‌ایم تا شرکت‌هایی که در این سطح اقدام به تولید اسباببازی می‌کنند مورد شناسایی قرار بگیرند و تسهیلات معاونت فن‌آوری به آن‌ها داده شود. در معاونت فن‌آوری آقای دکتر ستاری و آقای نیری که رییس ستاد نرم آن مجموعه‌اند الان دارند از پایان‌نامه‌ها، تحقیقات و ایده‌های اسباببازی حمایت می‌کنند. کاری که اخیرا انجام شد پروژه‌ی «ایده بازار» بود؛ ایده بازار، طراحی شد و با همکاری شورای نظارت راه افتاد. شصت طرح اسباببازی به ایده بازار ارایه شد.
امسال پنجاهمین سالگرد تاسیس کانون بود. در این سال‌ها تصویر خوب و فرهیخته‌ای از کانون ایجاد شده به‌عنوان نهادی که در کار تولید آثار فرهنگی و پرورش‌فکری کودکان‌ونوجوانان در سراسر کشور فعال است. کانون از سرمایه‌ی اجتماعی خوبی برخوردار است. شورای نظارت بر اسباببازی هم سال‌ها است که در کانون تعریف شده، وظایف قانونی دارد و باید انجام بدهد. این‌که شورای نظارت موفق بوده یا نه بحث دیگری است، ولی می‌خواهم از شما خیلی منصفانه بپرسم آیا این شکل کار و وظیفه‌ی شورای نظارت بر اسباببازی با وظایف و اهداف کانون هم‌راستا است؟ من دیده‌ام که خیلی نامنصفانه به کانون می‌تازند و اصلا بحث شورا نیست، می‌گویند کانون دارد این کارها را می‌کند. حرف‌هایی که هیچ‌وقت به کانون نسبت داده نشده بود مثل جمع‌کردن اسباببازی از بازار و غیره را به کانون می‌گویند.
- دریافت‌هایی که انجام می‌شود با واقعیت موجود اختلافی دارد. پیش آمده که تصوراتی در ذهن آدم‌ها بوده است و وقتی رودررو شده‌اند متوجه شده‌اند که اصلا همچو چیزی نیست. از آن‌جا که شورای نظارت بر اسباببازی سابقه‌ی حاکمیتی دارد بحث حاکمیتی هم پیش می‌آید. کانون پرورش فکری کودکان‌ونوجوانان جایگاهی برای این‌که به کسی مجوز بدهد ندارد. جایگاه شورای نظارت بر اسباببازی به لحاظ سنخیتش با کار کودک‌ونوجوان و این‌که کانون مرکز تولید سرگرمی‌های سازنده را دارد، درست است. در وزارت ارشاد هم کارهایی مثل وجود مثل شورای علایم، نشانه‌ها و لوازم‌التحریر کودکان. تقریبا دو سال پیش شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت شورای نظارت بر اسباببازی حوزه‌ی لوازم‌التحریر کودکان را هم بر عهده بگیرد. ما دیدیم که دِین ما به حوزه‌ی اسباببازی هنوز آن‌طور که بایدوشاید ادا نشده، که حالا حوزه‌ی وسیع‌تری به آن سپرده شود. گفتیم امکان این کار وجود ندارد. پرسیدند باید چه کار کرد. گفتیم باید ارتقا پیدا کند و به‌عنوان یک بنیاد ثبت شود، بنیاد صنعت اسباببازی و لوازم‌التحریر کودکان. شورای عالی انقلاب فرهنگی کلیات این موضوع را پذیرفت، مکاتبه کرد که برای آن اساس‌نامه‌ای تدوین شود. اساس‌نامه‌ای تدوین کردیم و به شورای عالی انقلاب فرهنگی دادیم به این عنوان که یک بنیادی است، هیئت امنایی دارد، مدیرعامل کانون ریاست بنیاد را بر عهده دارد و غیره. این بنیاد است که این حوزه را مدیریت می‌کند، مثل بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای. منتهای مراتب بحثی که وجود دارد این است که حوزه‌های حاکمیتی برای خود کانون تعریف نشده است و آن وظایف را ندارد. الان شورای نظارت بر اسباببازی برای یک مرکز بازی‌های فکری و خلاقانه در استان البرز و 13 بازی‌ای که قرار است انجام شود مجوز داده. این مرکز با آن مجوز راه می‌افتد و تکثیر هم می‌شود که مثلا در اصفهان و جاهای دیگر شروع شده است. می‌بینیم که مراکز بازی دارد نظم‌وانظباطی پیدا می‌کند. این‌ها بحث‌های حاکمیتی است و طبق قانون و قرار است، منتهای مراتب باید خیلی دقت کرد.
در مورد این آسیب‌هایی که الان مدنظر شما است که به کانون نسبت‌های نادرست می‌دهند، باید تاکید کنم اصلا این‌طور نیست که کانون این کارها را انجام بدهد. در سال‌های اخیر یک بار نیروی انتظامی بدون هماهنگی با ما وارد بازار شد و شروع به گرفتن و پلمپ چند مغازه کرد. یکی از رسانه‌های خارجی هم شب خبر آن را کار کرد که برخورد با عروسک فلان و بهمان! فردای آن نامه‌ای برای مسوول وقت دستگاه مربوطه زدم و گله کردم که وقتی می‌خواهید چنین اقدامی انجام بدهید با متولی این حوزه مشورت کنید. هیچ‌کس از آن بخش تابه‌حال نیامده اینجا حرف ما را گوش کند، فقط اطلاعات جمع‌آوری کرده‌اند و خودشان برخورد می‌کنند. بعضی مواقع هم سلیقه‌ای عمل می‌شود، مثلا یک چیزی را که ممنوع نیست می‌گویند ممنوع است. خب این برای آن فرد گرفتاری درست می‌کند. باید استعلام کرد، آگاه بود و بعد وارد صحنه شد.
یکی از چیزهایی که ما خیلی روی آن کارکرده‌ایم، ولی در جامعه انعکاس پیدا نکرده بحث آموزش است. بحث ارتقای سطح دانش کسانی که در این حوزه فعال‌اند. ما از ده سال پیش گفته‌ایم که تمام واردکنندگان می‌توانند از مشاوره‌ی رایگان شورای نظارت بر اسباببازی استفاده کنند. گفتیم واردکننده‌ی عزیز، شما که سرمایه‌ات را گذاشته‌ای، برای کودک‌ونوجوان ما اسباببازی می‌آوری، در مراحل رشد او خودت را شرکت می‌دهی، نرفته‌ای برای ساختمان و غیره سرمایه‌گذاری کنی، ما باید کمک کنیم و دانش تو را در این حوزه ارتقا بدهیم. ما باید آن مسایل فرهنگی را بیان کنیم تا واردکننده، اسباب‌بازی‌های سالم بیاورد، ما که نمی‌خواهیم مچ بگیریم. یکی دیگر از تلاش‌های ما این است که در اتحادیه حتی برای مغازه‌دارها کلاس آموزشی طراحی کرده‌ایم. احتمالا تا چند هفته‌ی آینده اعلام عمومی می‌کنند که برای واحدهای صنفی فروش اسباببازی کلاس‌های آموزشی مختلف از جمله اقتصادی، فرهنگی و غیره گذاشته‌اند. اصلا اتحادیه برای اعضای تحت پوشش برنامه‌ی آموزشی دارد. پس یکی از کارهای ما بحث ارتقای سطح دانش است که خود افراد تشخیص بدهند موارد ممنوع ممکن است چه عوارضی داشته باشد و به سمت آن نرود و یک بحث‌های ایجابی هم داریم که ما چه کار کرده‌ایم و چه چیزی برای جایگزینی این‌ها انجام داده‌ایم.
گفت‌وگو از کیان جوادی، منتشر شده در ماه‌نامه‌ی فروردین 1395
