گزارش از: تهمینه حدادی«ستاد امداد فرهنگی کودک و نوجوان مناطق زلزله‌زده‌ی غرب کشور» متشکل از مدیرعامل، معاون فرهنگی، معاون توسعه و مدیریت منابع، مشاور اجرایی مدیرعامل و مدیرکل روابط عمومی و امور بین‌الملل کانون است که به منظور حضور گسترده‌تر، اعزام مربیان داوطلب، کتاب‌خانه‌های سیار، هماهنگی برای اعزام هنرمندان و نویسندگان درمیان بچه‌ها و... برای امدادرسانی فرهنگی به کودکان و نوجوانان این مناطق تشکیل و فعالیت خود را آغاز کرد.
این خبری بود که 48 ساعت پس از وقوع زلزله‌ی کرمانشاه رسانه‌های خبری به آن پرداختند.
این ستاد قرار بود چه کار کند؟
کتاب خوانی، قصه‌گویی، نمایش، برپایی کارگاه‌های هنری و... هم‌چنین جمع‌آوری و ارسال محصولات فرهنگی از قبیل کتاب، اسباب‌بازی، نوشت‌فزار و دیگر اقلام فرهنگی در برنامه‌های این ستاد امدادرسانی تعریف شد.
در همان ساعات آغازین شکل‌گیری این ستاد نقدهایی نسبت به این اقدام در شبکه‌های اجتماعی شکل گرفت. نقدهایی که یادآور می‌شد نیاز اولیه‌ی کودکان آب و غذا و مسکن است، اما با انتشار فیلمی از وحید خسروی مربی سیار کانون استان کرمانشاه که با عروسک محلی خود در جمع بچه‌ها حاضر شده بود، دیدگاه‌ها تغییر کرد.
شبکه‌های اجتماعی و عموم مردم فیلمی را دست به دست می‌کردند که کودکان در کنار مربی کانون بلند بلند می‌خندیدند. همین جا بود که نگاه عموم به مقوله‌ی امداد فرهنگی تغییر کرد تا آنجا که با اعلام مراکزی برای دریافت کمک‌های مردمی، کتاب، لوازم‌التحریر و اسباب‌بازی‌های مختلفی به دست مراکز کانون سراسر کشور رسید.
حالا «ستاد امداد فرهنگی کودک و نوجوان مناطق زلزله‌زده‌ی غرب کشور» به ریاست علیرضا حاجیان‌زاده، دبیری مجتبی دانشور و مدیریت منطقه‌ای ستاد مهناز فتاحی می‌توانست فعالیت‌های جدی خود را آغاز کند.
مدیرعامل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با حضور در شهر زلزله‌زده سرپل ذهاب از نزدیک در جریان فعالیت‌های فرهنگی مربیان کانون در این منطقه قرار گرفت.
علیرضا حاجیان‌زاده صبح روز پنج‌شنبه ۲۵ آبان ابتدا به محل اجرای برنامه مرکز سیار روستایی کانون کرمانشاه رفت و شاهد اجرای تئاتر و قصه‌گویی از سوی وحید خسروی مربی این مرکز برای کودکان زلزله‌زده بود و در ادامه از مرکز فرهنگی هنری شماره یک کانون سرپل ذهاب بازدید و ضمن دیدار با مریم شاه‌محمدی مربی این مرکز از زحمات وی در اجرای برنامه‌های فرهنگی بعد از زلزله قدردانی و با مجید شکرکلام همکار خدماتی این مرکز گفت‌وگو کرد.
مریم شاه‌محمدی در همین دیدار از وضعیت منطقه سخن گفت: «فردای زلزله بازدیدی از مرکز داشتیم و خوشبختانه اعضا به دیدن ما آمدند. پس از آن امداد فرهنگی آغاز شد. مربیان به صورت سیار راهی مناطق شدند. نقاشی، قصه‌گویی، بازی و نمایش توانست روحیه‌ی بچه‌ها را برگرداند. خوشحالم که اعضای مرکز نیز روحیه‌ی خود را حفظ کردند و با توجه به این‌که خانه‌های خود را از دست داده بودند شروع به کمک به دیگران کردند.»
و بعد ادامه داد: «از بچه‌ها خواستیم تا آرزوهای خود را نقاشی کنند و جالب بود که علاوه بر آرزوی داشتن خانه، عده‌ای از آن‌ها بازگشت به مراکز و از سرگیری فعالیت‌های فرهنگی را نیز جزو آرزوهای خود نقاشی کردند.»
در همین دیدار بود که او خبر رسمی درگذشت پنج نفر از اعضای کانون را اعلام کرد.
علیرضا حاجیان‌زاده پس از دیدار از مناطق زلزله‌زده و دیدار با مربیان در جلسه‌ای به تشریح برنامه‌های کانون تا عادی شدن اوضاع مناطق زلزله‌زده پرداخت.
حضور مربیان دیگر استان‌ها در مناطق زلزله‌زده یکی از برنامه‌های اجرایی بود. فرهاد مینایی و احمد عسگری از استان همدان، جعفر گل‌محمدی، جعفر کوچکی و علی پیمایی از استان ایلام، سیروان اسدی و یوسف ملکی از استان کردستان، احمد شلال‌نژاد و شهرام عیدی اصل‌شوشتری از استان خوزستان، مجید کاظمی از استان چهارمحال و بختیاری، علیرضا نقی‌زاده، محسن ساجدی، مصطفی صادقی و سیداحمد مصطفوی از خراسان رضوی، فرزاد زیدی‌نژاد، محمد احسانی‌تبار، حامد دالوند، جمشید نادعلی، محمد بیرانوند و عظیم رشیدی از استان لرستان و محسن وظیفه و ایرج محمودی از استان اردبیل، محمدرضا صادقی، علی لطیفی، پیمان اکبری و محمود محمدی مربیان از استان مرکزی، عمران نجفی از استان ایلام و وحید خسروی و محمدجواد میرزایی از استان کرمانشاه مربیانی‌اند که تاکنون به این مناطق اعزام شده‌اند. فعالیت‌هایی نظیر قصه‌گویی، اجرای نمایش، اوریگامی، نمایش خلاق، آموزش شعر و داستان، خوش‌نویسی، کاردستی، بازی و... نیز از سوی مربیان کانون برای کودکان انجام شده و خواهد شد. ضمن این‌که این مربیان وظیفه‌ی توزیع هدایایی فرهنگی همچون کتاب، اسباب‌بازی، لوازم‌التحریر و... را نیز برعهده گرفته‌اند.
این هدیه‌ها چه بوده و هستند؟
اهدای 5هزار عروسک دارا و سارا، 30هزار بسته فرهنگی شامل کتاب و لوازم‌التحریر، بخشی از برنامه‌های ستاد امداد فرهنگی است. این اقدام از سوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان صورت گرفته و برای توزیع عادلانه‌ی این اقلام فهرست دانش‌آموزان از سوی آموزش و پرورش در اختیار این ستاد قرار گرفته است.
حاجیان‌زاده درباره‌ی بسته‌های فرهنگی توضیح داده بود: «با توجه به وقوع این زلزله در ماه‌های نخستین سال تحصیلی و نیاز مبرم دانش‌آموزان به دفتر، مداد و سایر اقلام مدرسه، ارسال این بسته‌ها آغاز شد. ضمن آن‌که با هماهنگی آموزش و پرورش کرمانشاه، این دانش‌آموزان در قالب طرح «کانون مدرسه» نیز تحت آموزش قرار گرفته و خواهند گرفت.»
مدیرعامل کانون در ادامه گفته بود: «این اقلام از تولیدات خود کانون‌اند که در قالب لوارم‌التحریر ایرانی اسلامی تولید شده‌اند و قرار است با توجه به ضرورت پیش آمده تولید انبوهی داشته باشند تا در کم‌ترین زمان ممکن به دست کودکان و نوجوانان مناطق زلزله‌زده برسند.»
در پی همین اعلام طرح «کانون مدرسه» در شهرستان زلزله‌زده قصرشیرین نیز آغاز شد.
اما هدایایی که در بالا اشاره شد جدا از اقلام اهدایی عموم مردم بود.
این ستاد درباره‌ی مشارکت مردم توضیح داد: «با اعلام نشانی مراکز جمع‌آوری کمک‌های فرهنگی در مراکز کانون پرورش فکری استان‌های سراسر کشور، شمار زیادی از مردم اقلامی همچون کتاب، اسباب‌بازی، لوازم‌التحریر و... را به کودکان و نوجوانان زلزله‌زده اهدا کردند. استان‌های کشور در 70 پایگاه مختلف کانون، از نخستین ساعت اعلام فراخوان آماده باش بودند. با پایان جمع‌آوری این اقلام، پس از طبقه‌بندی آن‌ها از سوی واحدهای مربوطه مربیان فرهنگی هنری کانون در توزیع آن‌ها یاری‌گر ما خواهند بود.»
«عموهای فیتیله‌ای به کرمانشاه رفتند». این مشارکت برای نخستین بار رخ نمی‌داد. حمید گلی و علی فروتن برای چندمین بار با کانون همراه شدند و به یاری فرهنگی کودکان وخردسالان پیوستند.
حمید گلی ضمن این حضور گفت: «در زمان وقوع بحران بچه‌ها دچار استرس‌های درونی می‌شوند و نمی‌دانند باید چه کار کنند. اطرافیان نیز متوجه این امر نمی‌شوند. این کودکان نیازمند رسیدگی‌اند، اما چون این نیاز زبان گویایی ندارد، دیگرانی باید باشند که آن را کشف کنند. خوشبختانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بخشی از این امر را بر عهده گرفته است.»
گلی در مورد ضرورت وجود یک دپارتمان برای امداد فرهنگی عنوان کرد: «به نظر من بسیار ضروری است که دپارتمانی تشکیل شود و ما منتظر خلاقیت فردی نباشیم. چنین امر مهمی نیازمند برنامه‌ریزی دقیق است و انرژی‌های فردی موثر نیست. به همین دلیل اگر کانون پرورش فکری و هلال‌احمر شرایطی را فراهم کنند که آهنگ‌ساز، شاعر، نقاش و قصه‌گو در کنار روان‌شناس و جامعه‌شناس گروه‌های آسیب‌شناسی را پیش از وقوع اتفاق تشکیل دهند بهتر است. چراکه شاید من قدم مفیدی بردارم اما ما باید بدانیم آیا بار علمی و مثبت آن واقعی است یا خیر. پس این اتفاق نیازمند متولی است تا انرژی‌های تمام افراد توانمند متمرکز و هدف‌دار شود.»
علی فروتن نیز امداد فرهنگی را موثر خواند: «بزرگ‌ترین مساله‌ای که در این جور آسیب‌ها به وجود می‌آید، جدا شدن کودک از بستر امن زندگی در اثر یک اتفاق طبیعی است. این اتفاق در چند لحظه زندگی یک فرد را از بین می‌برد. به طور مثال زلزله بم تنها 12 ثانیه بود، اما هنوز تاثیرهای روانی آن باقی مانده است. بنابراین امداد فرهنگی سبب می‌شود بار غم کم شود.»
امداد فرهنگی یک نوع نوازش مهربانانه است، فروتن سخنان خود را این‌طور ادامه داد و آن را یک آغوش امن خواند.
این هنرمند گفت: «وقتی کودکی شعری را می‌شنود یا درگیر آموزش‌ها و تفریح‌های فرهنگی می‌شود استرس او کاهش می‌یابد. درست است که از بین رفتن تاثیرات حوادث، ماه‌ها و سال‌ها طول می‌کشد اما فراهم آوردن فضای شاد بعد از بحران بسیار در کاهش تاثیرات مخرب روانی موثر است.»
در ادامه‌ی این حضور گروه نمایشی دیگری نیز به مناطق زلزله‌زده اعزام شد: گروه نمایشی «حسن کچل».
این گروه نمایشی با کامیونت سیار کانون استان قزوین همراه شد تا اجرای نمایش در مناطق زلزله‌زده میسر شود.
دبیر ستاد، مجتبی دانشور در باره‌ی این اقدام توضیح‌هایی داد: «هدف ما استفاده از تمامی ظرفیت‌های ستادی و استانی کانون در این گام مهم فرهنگی است. در اعزام این گروه نمایشی نیز در واقع یکی از تولیدات مرکز تئاتر کانون با مشارکت اداره کل کانون قزوین که کامیونت سیار نمایشی خود را در اختیار ستاد قرار داده، همراه شد. البته اجرای این نمایش بخشی از امدادهای فرهنگی کانون به کودکان و نوجوانان ساکن مناطق زلزله‌زده استان کرمانشاه است و برنامه‌های متنوع فرهنگی هنری برای آن‌ها تدارک دیده شده است.»
بر طبق آمارها و تا زمان درج این گزارش 700 کودک و نوجوان به همراه خانواده‌شان به تماشای نخستین نمایش اعزامی کانون در جوانرود، روانسر، اسلام‌آباد، کوزران، صحنه، بیستون و سنقر نشسته‌اند.
در کنار تمام اقدام‌های صورت گرفته، باید گفت نقش مهمی که مربیان کانون ایفا می‌کنند قابل رویت نیست. نقشی که از هر هدیه‌ی مادی‌ای بیش‌تر است. نقشی پررنگ و عاطفی و موثر که تا سال‌ها از یاد کودکان محو نخواهد شد.
فرهاد مینایی مربی کتاب‌خانه سیار روستایی شهرستان کبودرآهنگ از جمله مربیان اعزامی کانون پرورش فکری کودکان و نوجونان به مناطق زلزله‌زده‌ی کرمانشاه بود.
او در مورد حضور خود گفت: «با این‌که من در مناطق زیادی و سال‌های طولانی‌ست در این حرکت امداد فرهنگی کانون فعالیت می‌کنم، این بار هم تجربه به من می‌گوید که در این‌گونه مناطق فعالیت‌های تاثیرگذار و مورد توجه و استقبال کودکان، بیش‌تر نقاشی، بازی و سرگرمی، نمایش‌های خلاق و عروسکی است که مورد توجه و استقبال‌شان قرار می‌گیرد و این نیاز باید بیش‌تر مورد توجه قرار گیرد.»
این مربی باسابقه کانون در حوزه امداد فرهنگی درباره وضعیت کودکان سرپل ذهاب گفت: «من در سرپل ذهاب حضور یافتم. با این‌که خود را همدل با این مردم زلزله‌زده می‌دانم و غم آن‌ها غم من هم هست و بغض در گلویم لانه کرده است اما سعی کردم با کودکان، هم‌سن و سال شوم و بتوانم حتی برای اندک زمانی آن‌ها را از حال و هوای غم‌انگیز این شهر و از دست دادن خانواده، عزیزان، خانه و کاشانه‌شان به همان سمت کودکی‌شان ببرم. گرچه غم سنگین است و تحملش سنگین‌تر اما ایمان دارم که ما مربیان می‌توانیم این کودکان را دوباره در مسیر زندگی و شور و شوق کودکی‌شان برگردانیم.»
و بعد به طرح پیشنهادهای خود پرداخت: «به اعتقاد من کانون باید در مرحله اول همان‌گونه که با عنوان‌های مختلف برای همکاران آموزش‌های فرهنگی و هنری برگزار می‌کند، آموزش‌هایی در این زمینه نیز با استفاده از اساتید مجرب و متخصص در خصوص نحوه کار و برخورد با کودکان و حتی والدین آن‌ها بگذارد. کانون با تشکیل یک گروه متشکل از همکارانی که سابقه حضور و فعالیت قبلی در این برنامه‌ها را داشته‌اند می‌تواند گام‌های محکم‌تری بردارد و در اولین اعزام‌ها حضور یابد. این امر به طور قطع در انجام فعالیت‌ها و نحوه معرفی بهتر کانون به بچه‌ها و والدین‌شان موثر است.»
اما وحید خسروی از اولین نفراتی بود که در بین مخاطبان حاضر شد. او درباره‌ی حال و هوای آن روزها صحبت می‌کند: «پس از حضور اولیه در برخی مناطق زلزله‌زده و آگاهی از شرایط و اوضاع این مناطق، روز بعد همراه با محمدجواد میرزایی دیگر مربی کانون استان و مربیان مراکز کانون در شهرهای زلزله‌زده به محل کمپ‌های اسکان زلزله‌زدگان رفتیم. در این محلی که کشته‌ها و آسیب‌ها بسیار زیاد بود و فاجعه برای مردم و بچه‌ها - به‌ویژه - بی‌نهایت تلخ، فعالیت‌های فرهنگی و هنری خود را آغاز کردیم. اعتقاد دارم در چنین شرایطی کودکان حتی نمی‌دانند از چه ترسیده‌اند، زلزله چیست؟ و فضای حیرت و غم‌انگیز شهرشان برایشان گنگ و مبهم است آن‌ها فقط ناراحتی‌ها، شیون‌ها، جیغ‌ها و... را در اطراف خود می‌بیند و همین که ما چند لحظه آنان را از آن فضا دور می‌کنیم و در یک کنج و گوشه‌ای با او یک فعالیت فرهنگی و هنری انجام می‌دهیم، بسیار تاثیرگذار است.
مربی کتاب‌خانه سیار کانون کرمانشاه در ادامه با اشاره به بازخوردهای اجرای این فعالیت‌ها ادامه داد: «اگرچه ممکن است با توجه به شرایط موجود همه‌ی بازخوردها مثبت نباشد اما ما تمام تلاش‌مان را می‌کنیم و بسیاری از خانواده‌های آسیب دیده نیز اظهار رضایت داشتند و می‌گفتند باورمان نمی‌شود که شما از همین روزهای نخست به فکر این هستید که روحیه و حال ما و بچه‌هایمان را تغییر دهید.»
وی هم‌چنین در ادامه اظهار داشت به عنوان مثال یک خانم از ساکنان این مناطق به ما گفت که دخترش از اتفاق‌هایی که افتاده ترسیده بود و دو شب اول پایش را از چادر بیرون نمی‌گذاشت حتی برای دست‌شویی رفتن هم بیرون نمی‌آمد، ولی وقتی شما با عروسک‌تان پیش او رفتید چهره‌اش خندان شد و به میان بچه‌ها رفت و فضا برایش کامل تغییر کرد.
خسروی اضافه کرد: در آن لحظه بچه دیگر یادش رفته بود که بدنش از سرما می‌لرزد و دیشب شام نخورده است چند شب است که در خانه‌اش نیست و راحت نخوابیده تنها عشق او این بود که عروسک من را لمس کند.
وی که این روزها عکس‌ها و فیلم‌های فعالیت‌هایش در مناطق زلزله‌زده در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده و بازتاب گسترده‌ای داشته است، تاکید کرد: اکنون حضور ما بسیار ضروری است چراکه نباید بگذاریم بچه‌ها افسرده شوند. باید تلاش کنیم حال‌شان خوب شود و دچار افسردگی ناشی از شرایط روحی بزرگ‌سالان نشوند. لباس، غذا و دیگر اقلامی که به دستشان می‌رسد، تامین‌کننده نیازهای جسمی آنان است اما باید روحشان را - که بی‌نهایت هم درگیر است - دریابیم.
خسروی در پایان درباره‌ی عروسک عمو بلفنجک که از نخستین ساعات زلزله همراه او بود گفت: چون این عروسک با لهجه و گویش کردی صحبت می‌کند برای بچه‌ها خیلی جذاب است در عکس‌ها چهره متعجب و خندان کودکان را می‌بینید و متوجه می‌شوید بچه‌ها چه ارتباطی با این عروسک گرفته‌اند ما واقعا خیلی تلاش کردیم با استفاده از این عروسک حال بچه‌ها را عوض کنیم و خدا را شکر این اتفاق افتاد و بچه‌ها ارتباط خوبی با عمو بلفنجک گرفتند.
در این روزها «به مناسبت ایام میلاد با سعادت پیامبر اسلام(ص) جشن بزرگ وحدت، ویژه کودکان و نوجوانان مناطق زلزله‌زده با اجرای برنامه‌های فرهنگی هنری برپا شد».
مهناز فتاحی سرپرست اداره کل کانون استان کرمانشاه با اشاره به این‌که رسالت کانون پرورش فکری در مناطق زلزله‌زده، نشاندن لبخند بر لبان کودکان آسیب دیده و کاستن از دردهای مصیبت زدگان است، می‌گوید: «آشناسازی کودکان با زندگی حضرت محمد(ص)، اجرای سرود، نمایش خلاق، قصه‌گویی، شعرخوانی، مسابقه، عروسک‌سازی و... از جمله این برنامه‌ها است.»
انگار که قدم‌های خوب فرهنگی تاثیرهای مثبت خود را داشته‌اند. همان‌طور که احمد صفری، نماینده‌ی مردم کرمانشاه می‌گوید حالا زمان اقدام‌های دیگر است: «کانون قدم‌های مثبتی برداشته است اما ما انتظار داریم با توجه به این‌که این بخش از کشور طی سالیان سال دچار مشکلات متعدد بوده است و هم‌اینک مدرسه‌های زیادی نیز در آن مناطق از بین رفته است، نهادها و سازمان‌های دیگر نیز با کودکان و نوجوانان کرمانشاه همراه شوند. حالا حضور روان‌شناس در منطقه ضروری است. در این شرایط بزرگ‌سالان نیز صدمه‌هایی دیده‌اند، بنابراین کودکان نیز از این معضل در امان نمانده‌اند و ممکن است بروز آن کمی طول بکشد. به همین دلیل خوب است در کنار مربیان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و امدادهای فرهنگی، سلامت روان کودکان با حضور روان‌شناسان مورد توجه قرار گیرد».
