به گزارش اداره کل روابط عمومی و امور بین‌الملل کانون، هفتادوپنجمین نشست از سلسله نشست‌های «خواندن» با عنوان «طراحی کتاب‌خانه‌های کودک از گذشته تا آینده» با حضور مریم عبدالله‌زاده نقاش و تصویرگر فضاهای مسکونی و اداری و سیامک محبوب مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی نهاد کتاب‌خانه‌های عمومی کشور عصر روز دوشنبه 27 خرداد در محل کتاب‌خانه مرجع کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برگزار شد.
عبدالله‌زاده در ابتدای این نشست با بیان اینکه طراحی و ساخت کتاب‌خانه‌ها در دنیا امروزه با توجه به اینکه استفاده کودکان از کتاب‌خانه نسبت به نسل‌های قبل از خود کمتر شده است، انجام می‌شود، اظهار کرد: ما باید در ساخت کتاب‌خانه‌ها فضایی را ایجاد کنیم که هم فضایی برای بازی و یادگیری باشد و در عین کنترل کردن کودکان، محدودشان نکنیم.
وی در ادامه سخنان خود به مؤلفه‌هایی که در دنیا در طراحی کتاب‌خانه‌ها مدنظر قرار می‌گیرد اشاره کرد و افزود: انعطاف‌پذیری، دسترسی‌پذیری و زیبایی‌شناسی مؤلفه‌هایی است که در دنیا در ساخت کتاب‌خانه‌های کودکان مورد توجه قرار می‌گیرد.
این پژوهشگر حوزه طراحی و طراحی کتاب‌خانه‌های کودک به روند تاریخی شکل‌گیری این کتاب‌خانه‌ها در دنیا پرداخت و توضیح داد: پیش از سال 1914 هدف کتاب‌خانه‌ها این بود که کودکان را در یک فضا نگهداری کنند و به مانند پناهگاه بودند، در طراحی این کتاب‌خانه‌ها دکور و زیبایی مدنظر نبود. در بین سال‌های 1920 تا 1930 که طبقه متوسط تأثیرگذار بود، تزیینات و طراحی وارد کتاب‌خانه‌های کودکان شد و چیدمان کتاب‌خانه‌ها بر اساس سن کودکان شکل گرفت.
عبدالله‌زاده ادامه داد: از سال 1945 یعنی بعد از جنگ جهانی دوم تا 1980 طراحی آزاد و مدرن شکل گرفت و فضای کتاب‌خانه‌ها گسترده‌تر و تزیینات مطابق سلایق کودکان شد. پس از سال 1980 و در دوره پست مدرن کتاب‌خانه‌ها، نوجوان‌ها از کودکان جدا شدند و فضای کتاب‌خانه به فضایی خانگی تبدیل شد تا کودک احساس کند در خانه خود است نه فضایی بیگانه. در این دوره مشارکت کودکان در کتاب‌خانه‌ها هم بیشتر شد.
این نقاش و طراح فضاهای مسکونی و اداری، در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه کتاب‌خانه‌های کودکان در دنیا دارای 5 ویژگی هستند، گفت: احساس امنیت، احساس تعلق، احساس راحتی، فضای خلوت و فضای رنگارنگ ویژگی‌های کتاب‌خانه‌های کودکان در جهان هستند.
وی در بخش پایانی سخنان خود تأکید کرد: بهترین کار برای کتاب‌خانه‌های کودکان در امروز و آینده این است که کودکان را وارد کتاب‌خانه‌ها کنیم و در کسوت مدیر، مشاور و متخصص در کتاب‌خانه‌ها فعالیت کنند و اجرایی شدن نظرات خود را ببینند. به این طریق حس مسئولیت‌پذیری آن‌ها در جامعه بیشتر می‌شود. ضمن اینکه باید انتظارات کودکان را در ساخت فضاهای کتاب‌خانه‌ها مدنظر قرار دهیم.
در ادامه این نشست سیامک محبوب مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی نهاد کتاب‌خانه‌های عمومی کشور نیز با پیشنهاد اینکه موضوع کتاب‌خانه‌های کودکان را به صورت تاریخی بررسی کنیم چون دانستن تاریخ باعث می‌شود تصمیم درستی درباره حال و آینده خود بگیریم، البته مدنظر ما تاریخ نویسی عمومی نیست.
وی سپس به تاریخ کودکی و مفهوم کودکی پرداخت و توضیح داد: اولین کتاب درباره کودکی در سال 1960 نوشته شد. توجه به کودک که بتواند سوژه مطالعه قرار گیرد از دوره مدرن آغاز شد. پیش از آن تصور از کودک، بزرگ‌سالیِ کوچک شده بود و دوران کودکی اعتبار خاصی نداشت.
محبوب ادامه داد: ایده لوح سفید در قرن هجدهم ارایه شد و بعدها پروتستان‌ها بر اساس همین ایده حقوقی را برای کودکان اعم از تغذیه سالم، حق آموزش و تحصیل و کسب و کار در نظر گرفتند. با این حال باز هم می‌بینیم که علی‌رغم در نظر گرفتن این حقوق، باز هم دنیای کودک به رسمیت شناخته نشده بود. دوران صنعتی سازی بحث نیروی کار کودک و کار کردن آن‌ها در کارخانه‌ها مطرح شد و در همین ایام بود که نویسندگانی چون چارلز دیکنز رمان‌هایی چون «اولیور توئیست» را نوشتند.
وی یادآور شد: با دوران صنعتی شدن، کودک موضوع و قهرمان داستان‌ها شد. اواخر قرن نوزدهم ادبیات کودک جدید شکل می‌گیرد که قصدش رسمیت دادن به دوران کودکی است و داستان‌هایی چون «آلیس در سرزمین عجایب» در همین ایام شکل می‌گیرد. در آن قوانینی شکل می‌گیرد و تصویب می‌شود که کودک را از محیط کار جدا می‌کند، خلاقیت کودک به رسمیت شناخته می‌شود و مفهوم کودک مدرن شکل می‌گیرد. البته این تاریخ اروپایی کودک است و در شرق و به ویژه ایران کودک سنتی به مفهوم دینی شکل گرفت.
این پژوهشگر عرصه فرهنگی با اشاره استعاره «کودک عصای دست پدر و مادر است»، اظهار کرد: این مهم‌ترین استعاره‌ای است که برای دوران کودکی به کار می‌رفت و کودک موجودی در خدمت بزرگتر خود بود. این ذهنیت در حال حاضر نیز وجود دارد و در بهترین شکل می‌گوییم که کودکان آینده‌سازان مملکت هستند و نظام تربیتی ما هم بر اساس تربیت سرمایه‌های آینده چیده شده نه با توجه به دوران کودکی. این سیستم گروه‌هایی نظیر کودکان معلول و اوتیسم را به حاشیه می‌برد.
محبوب با اشاره به تاریخ کتاب‌خانه‌های کودکان و شکل و شمایل آن‌ها در قبل از جنگ جهانی اول و اینکه به عنوان مکانی برای نگهداری کودکان بودند، افزود: وقتی طبقه متوسط توانست ایده‌های خود را در طراحی کتاب‌خانه‌ها دخیل کند نقش ایجابی برای کتاب‌خانه‌ها در نظر گرفته شد. میز و صندلی‌ها متناسب با نیاز کاربران طراحی شد و میزهای مطالعه عمومی و گرد با توجه به رسمیت شناختن دوران کودکی وارد کتاب‌خانه‌ها شد.
وی در ادامه سخنان خود در این زمینه، بیان کرد: در دوره سوم طراحی آزادانه و مدرن وجود داشت که در این دوره اتاق از کتاب‌خانه‌ها حذف شد زیرا کتاب‌خانه نهادی اجتماعی است نه سازمانی. همچنین در طراحی بیرونی کتاب‌خانه‌ها از شیشه استفاده شد تا فاصله درون و بیرون را از بین بردارد. در کتاب‌خانه‌های اجتماعی تلاش می‌شود تا اقشار در حاشیه قرار گرفته را وارد متن کار کنند.
مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی نهاد کتاب‌خانه‌های عمومی کشور یادآور شد: در دهه 90 توجه به کودک زیر 3 سال حتی توجه به مادرانی که باردار هستند تا برای جنین خود قصه بگویند، بیشتر شد. کتاب‌خانه تبدیل به جایی شد که فقط کودک حضور ندارد، بلکه پدر و مادر نیز در آن حضور دارند. فاصله بین نسل‌ها از جداسازی فضاها شکل گرفت و در کتاب‌خانه‌های جدید دیگر این بخش‌ها وجود ندارد بلکه از خدمات صحبت می‌شود.
محبوب در پایان سخنان خود اظهار کرد: کتاب‌خانه‌های جدید بر اساس یک داستان و تم شکل گرفتند و کودک با ورود به محیط کتاب‌خانه وارد تجربه کردن یک ایده می‌شود.
مینا ذاکرشهرک مجری این نشست بود و در بخش پایانی نیز حاضران به طرح پرسش‌هایی در خصوص حذف بخش‌های مختلف در کتاب‌خانه‌های عمومی و ادغام آن‌ها پرداختند و کارشناسان حاضر در نشست نیز به این پرسش‌ها پاسخ دادند.
