به گزارش اداره کل روابط عمومی و امور بین‌الملل کانون، در دومین نشست علمی جشنواره ملی اسباب‌بازی کانون پرورش فکری که در قالب وبینار برگزار شد، متخصصان داخلی و خارجی همچون «کاظم ملکوتی» متخصص روان‌پزشکی و رییس دانشگاه ناصرخسرو، «محمدکامران درخشان» متخصص روان‌پزشکی و فوق تخصص، «فریبرز درتاج» عضو هیئت علمی روان‌شناسی تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی و رئیس انجمن روان‌شناسی تربیت و «فریده حمیدی» متخصص روان‌شناسی و عضو هیات علمی دانشگاه شهید رجایی، بهنام زنگی مسئول کمیته علمی جشنواره اسباب‌بازی و «برونو فیدوتی» مدرس دانشگاه و طراح بازی‌های رومیزی از کشور فرانسه به ارایه دیدگاه‌های خود پرداختند.
بازی در دوران مختلف زندگی اشکال گوناگون دارد
«کاظم ملکوتی» متخصص روان‌پزشکی و رییس دانشگاه ناصرخسرو در بخشی از این نشست گفت: بازی نوعی گذران مفید اوقات فراغت است و باعث می‌شود استرس‌ها و تنش‌های روزمره کاهش یابد و نوعی لذت‌بخشی قلمداد می‌شود که در دوره‌های مختلف زندگی، اشکال گوناگونی به خود می‌گیرد.
او افزود: شادی که محصول بازی است، ماحصل لذت‌طلبی است که در دوره‌های مختلف به اشکال گوناگون خود را نشان می‌دهد. مثلاً در دوره کودکی صرفاً از طریق مکیدن شیر این لذت تامین می‌شود و در طی رشد، دوره‌های متعالی لذت‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و فکری فرد به تدریج شکل می‌گیرند.
رییس دانشگاه ناصرخسرو تصریح کرد: همه افراد در هر سن و سالی نیازمند تامین شادی و ایجاد حس خوب در زندگی هستند و بازی چه به صورت فردی و چه به صورت جمعی این نیاز را تامین می‌کند. در سنین بالاتر هیجان هوشیارانه‌ای که باعث احساس خوب بودن در افراد می‌شود و نوعی خوب زیستن را فراهم می‌کند در زمره فرایندهای لذت‌طلبی محسوب می‌شود.
این مدرس دانشگاه با تاکید بر نقش محرک‌های محیطی و بازی در توسعه شبکه‌های نرونی افزود: بازی و مکانیزم نوروبیولوژی آن در رشد و سلامت شناختی کودکان و سالمندان موثر است و در بزرگ‌سالی موجب توسعه شبکه‌های نرونی می‌شود.
بازی عامل کاهش دهنده استرس‌هاست
«محمدکامران درخشان» متخصص روان‌پزشکی و فوق تخصص معتقد است اگرچه بیشتر ما اسباب‌بازی را خاص دوران کودکی می‌دانیم اما این مهم می‌تواند تا پایان زندگی بشری عامل کاهش استرس‌ها و تکانش‌های ذهنی او باشد.
او گفت: افزایش مهارت‌های شناختی، مهارت‌های حرکتی، مهارت‌های فضایی، مهارت‌های کلامی و کشف استعدادهای کودک همه به واسطه بازی‌ها محقق می‌شوند. در دنیای کودک اسباب‌بازی یک موجود زنده است و از آنجا که با او حرف می‌زند، باید الزاما متناسب با سن و علاقه کودک انتخاب شود.
این روان‌پزشک با تاکید بر اینکه کودک بایستی بر اسباب‌بازی خود مسلط باشد تصریح کرد: اسباب‌بازی‌هایی که در زندگی نقش مهمی دارند، در دوره‌های مختلف حیات اشکالِ مختلفی به خود می‌گیرند و هر کدام به نوعی به تحریک بخشی از اندام و اجزای بدن در فرایند رشد کمک می‌کنند.
وی افزود: برای مثال کودک در شش ماهگی می‌تواند مفهوم پنهان‌شدن اشیا را درک کند و از همین رو بازی‌هایی مثل «دالی موشه» برای او جذاب است، اما همین انسان وقتی سنش افزایش می‌یابد مثلاً در ۳۵ سالگی تشکیل خانواده و داشتن زن و بچه و یا حتی برای افراد مجرد، ارتباط با افراد گوناگون برایش آرامش‌زاست. یعنی اگر اسباب‌بازی را کار و هر چیز دیگری بدانیم که می‌تواند ما را از دغدغه‌ها نجات دهد، از این رو بپذیریم که حتی تا ۶۰ سالگی و یا حتی بیشتر برای ما کاربرد دارد.
تثبیت هر ماده‌ای، با آموزش و بازی در کودکی
«فریبرز درتاج» عضو هیئت علمی روان‌شناسی تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی و رئیس انجمن روان‌شناسی نیز در بخش دیگری از این نشست تاکید کرد استعداد یعنی زمانی که سلول‌ها در انتظار تجربه هستند تا به آن‌ها چیزی داده شود که برای آنان لازم است. هر ماده‌ای با آموزش و بازی می‌تواند در کودکی با کیفیت و هزینه کمتری در ذهن تثبیت شود.
او گفت: یادگیری ما عمدتاً به دو شکل «یادگیری وابسته به تجربه» و «یادگیری در انتظار تجربه» محقق می‌شود. در «یادگیری وابسته به تجربه» هر مفهومی در هر سنی قابل آموزش است اگر چه ممکن است در سنین بالا هزینه بالاتر و با زمان بیشتری توأم باشد؛ اما، در «یادگیری در انتظار تجربه» یادگیری وابسته به سلول‌های مغزی است که اگر در زمان یادگیری انجام شود هم هزینه آن کمتر و هم سرعت آن بیشتر می‌شود و بهترین حد در این سن یک سالگی است.
رئیس انجمن روان‌شناسی تربیت تصریح کرد: به همین دلیل امروز تعریف ما، از استعداد فرق کرده است. استعداد یعنی زمانی که سلول‌ها در انتظار تجربه هستند، به آن‌ها چیزی داده شود که برای آنان لازم است. انتقال هر ماده‌ای با آموزش و بازی می‌تواند در کودکی با کیفیت و هزینه کمتری محقق شود. گروهی معتقدند کودک در اوج متولد می‌شود و سلول‌های او، کاملاً آماده پذیرش در بحث آموزش از طریق بازی هستند.
بازی به افزایش قابلیت‌های شناختی کمک می‌کند
«فریده حمیدی» متخصص روان‌شناسی و عضو هیات علمی دانشگاه شهید رجایی در این نشست تصریح کرد: بازی‌ها چه به صورت تمرینی، چه بازی‌های نمادین و چه بازی‌های سازنده، هر کدام در پردازش بخشی از قابلیت‌های شناختی ما موثرند و سبب می‌شوند که ما مسئولیت‌پذیر؛ خودآگاه و خود تنظیم کننده باشیم.
او گفت: شواهد نشان می‌دهد که بهبود سرعت پردازش، کنترل توجه، حافظه، مهارت‌های شناختی و اجتماعی از انجام بازی‌های خاصی به دست می‌آید. بنابراین چون تغییرات رفتاری ناشی از تغییرات مغزی است، جای تعجب نیست که بهبود در عملکرد با تغییر عصبی کارکردی هماهنگ باشد.
این متخصص روان‌شناسی تصریح کرد: از بازی‌ها به خوبی می‌توان در مورد امر آموزش استفاده کرد چه در ابعاد فردی و چه در ابعاد اجتماعی آن. بازی با لذت و علاقه‌مندی درونی فرد همراه است و حس کنجکاوی را تحریک می‌کند. انسان در هر مرحله از زندگی از وجود این چالش‌ها لذت می‌برد و کودکِ درون او همچنان که توماس هریس گفته است با وجود این چالش‌ها به لذت می‌رسد و این همان بحث «کودک»، «والد» و «بالغ» نرون است.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید رجایی تاکید کرد: نقش بازی در سرعت و انتقال دو نیمکره چپ و راست خلل‌ناپذیر است. اگر آموزش از طریق بازی صورت بگیرد، دانش‌آموزان زودتر مطالب را می‌فهمند و دیرتر فراموش می‌کنند. استفاده از بازی در تدریس، هر چند فرآیند تدریس را طولانی‌تر می‌کند، اما یادگیری را عمیقتر، دلپذیرتر و عملی‌تر می‌کند.
به گفته این محقق، یادگیری مبتنی بر مغز فرایندی یادگیرنده محور است که تمامیت مغز را مورد استفاده قرار می‌دهد و این حقیقت را می‌پذیرد که همه افراد، خود فعالانه، در موقعیتها و زمینه‌های گوناگون یادگیری، دانش خویش را می‌سازند.
همه اطلاعات را، در بازی‌های رومیزی به بازی کننده ندهید
«برونو فیدوتی» مدرس دانشگاه و طراح بازی‌های رومیزی از کشور فرانسه با حضور در این وبینار گفت: من فکر می‌کنم ما نباید در بازی تمامی اطلاعات را به بازی کننده بدهیم چون این مسئله هیجان بازی را کم می‌کند و از پیچیدگی آن می‌کاهد.
او افزود: اگرچه به نظر خیلی‌ها در بازی‌های رومیزی نوعی عنصر آشوب دیده می‌شود اما در واقع این موضوع پیچیدگی مطلق است.
این مدرس دانشگاه در ادامه یادآور شد: در این حوزه تلاش و باز هم تلاش نقش اصلی را دارد و علاقه‌مندان به طراحی بازی‌های رومیزی نباید تمام سرمایه و وقت خود را با توجه به محدودیت‌ها و مشکلات این حرفه، بر روی آن معطوف کنند و پیوسته باید آن دیگری را نیز در ذهن داشته باشد.
طراح بازی «دل» تاکید کرد: برای من جالب است که در ایران علاقه‌مندانی وجود دارند که بازی‌های رومیزی را دنبال می‌کنند و در زمینه طراحی این بازی‌ها وارد شده‌اند. آمریکایی‌ها خیلی شگفت‌زده هستند که چه‌طور ممکن است گروهی در ایران تا این اندازه بر روی بازی‌های رومیزی از خود علاقه نشان دهند.
این نشست که از برنامه‌های ششمین جشنواره ملی اسباب‌بازی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است، روز چهارشنبه اول بهمن ۱۳۹۹ با پرسش و پاسخ شرکت کنندگان به پایان رسید.
