به گزارش اداره کل روابط عمومی و امور بین‌الملل کانون، مسئول کمیته علمی ششمین جشنواره ملی اسباب‌بازی کانون پرورش فکری در این نشست گفت: ما، در حوزه اسباب‌بازی با فقدان منابع مواجه نیستیم؛ مشکل ما، بر سر مدیریت منابع است. هنوز نهاد مرجعی در این زمینه شکل نگرفته است. ضرورت وجود رشته اسباب‌بازی در میان رشته‌های مختلف دانشگاهی مبحثی است که سال‌ها پیش به آن پرداخته شده است و شورای تحول بر ضرورت وجود رشته اسباب‌بازی مهر تایید زده و این رشته مراحل اصلاحی خود را طی کرده است و دانشگاه‌های زیادی در صددند تا این رشته دانشگاهی را در میان رشته‌ای تحصیلی خود بگنجانند.
بهنام زنگی تصریح کرد: امروز اسباب‌بازی در کشور ما صنعتی میان رشته‌ای شناخته شده است. جا دارد مرز دانش‌ها به خوبی شناخته شود و از کل‌گرایی به سمت جزگرایی تغییر مسیر دهیم. به این شکل که با توجه به جزگرایی که موجب پیشرفت علوم مختلف شده است، ما نیز در رشته اسباب‌بازی به صورت علمی با رعایت این قاعده کلی وارد عمل شویم.
پیشرفت و توسعه علوم با تحقیقات پراکنده ممکن نیست
مینو خانی عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی نیز در این نشست تاکید کرد: پیشرفت و توسعه علوم با تحقیقات هر از گاهی و پراکنده ممکن نیست و ما به منظور توسعه صنعت اسباب‌بازی نیازمند استفاده از تحقیقات منسجم در کنار استفاده از استادان فن حوزه‌های مختلف همچون طراحی صنعتی، گرافیک، بسته‌بندی و... هستیم.
او افزود: امروز موضوع‌های علمی در رشته‌های مختلف به صورت کاملاً خرد و ریز مورد بررسی قرار می‌گیرند و دیگر کلان‌نگری در مسایل علمی پاسخ‌گو نیست. نگاه تخصصی، جزگرا بودن و معطوف بودن به اهداف کلان می‌تواند استراتژی خوبی برای ما، در حوزه مسائلی مثل کودکان و تربیت آنها تلقی شود.
این مدرس دانشگاه خاطرنشان کرد: ما وقتی از کودک حرف میزنیم، با دو استراتژی «برای کودک» و «درباره کودک» مواجهیم. اسباب‌بازی برای کودک است اما، ما برای مقوله اسباب‌بازی کودک چه کرده و می‌کنیم؟ اگر می‌خواهیم به تربیت انسان‌هایی اجتماعی شده در جامعه‌ای که پیوسته در حال تغییر و تحول است بپردازیم؛ باید بیش از پیش به تربیت انسان‌های مختلف فکر کنیم. اگر ما همین الان رشته اسباب‌بازی را، راه بیندازیم؛ باز هم عقب هستیم. اساتید علوم مختلف باید در این رشته حضور داشته باشند و بخشی از دانسته‌های دانشگاهی خود را به صورت ویژه در این حوزه مصرف کنند تا بتوانیم به مرور زمان به تدوین و تنظیم آنچه در نهایت رشته اسباب‌بازی مستحکمی را در جامعه شکل خواهد داد، برسیم.
این فارغ‌التحصیل دانشگاه سوربن پاریس گفت: ما در زمینه منابع مکتوب علمی در حوزه اسباب‌بازی ضعیف هستیم و همین منابع کم و محدود هم علی‌رغم توسعه فضاهای مجازی، کمتر در اینترنت قابل دسترسی هستند. این در حالی است که در شرایط شیوع بیماری کرونا بچه‌ها مجبورند بخشی از فعالیت‌های خود را با استفاده از گوشی‌های موبایل انجام دهند و در فضاهای مجازی پرسه بزنند.
«خانی» تاکید کرد: در قرن ۲۱ سرعت انتقال اطلاعات و ارتباطات حرف اول را می‌زند. ما برای اینکه در این مسیر بتوانیم به خوبی گام برداریم، نیازمند آموختن و آموزاندن به صورت توأمان‌ایم. یکی از اولین راه‌های تولید هر علمی، انجام پژوهش‌های علمی است که باید با توجه به وجوه مختلف اسباب‌بازی از سوی دانشجویان رشته‌های مختلف انجام و در مکان واحدی تدوین شود. شاید کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان از این منظر بهترین مکان باشد. به هر حال هیچ علمی با تحقیقات پراکنده و بی‌سامان شکل نگرفته است. به نظر می‌رسد ما، نیازمند عمیق‌تر شدن در رشته‌های تکمیلی به منظور ساماندهی رشته اسباب‌بازی هستیم.
بزرگسالان از طریق اسباب‌بازی جهان را، در ذهن کودک منقوش می‌کنند
طیبه عزت‌اللهی‌نژاد عضو هیئت علمی پژوهشگاه هنر فرهنگ و ارتباطات نیز دیگر سخنران این نشست گفت: آنچه که عروسک را به عنوان دستاوردی از تمدن انسانی با اهمیت جلوه می‌دهد، تأثیری است که بر پایه‌ی رابطه جهان بیرونی کودک و بزرگسال بر هم می‌گذارد.
او تاکید کرد: عروسک، اتصالی است میان دو جهان‌بینی و دو بینش متفاوت که با تحکیم مفاهیم بر ذهن مخاطب خویش، وی را، با منطق ارزش‌گذار اخلاقی –اجتماعی دنیای بزرگسال درگیر کرده است و تصویری را، از فرهنگ دنیای انسان بزرگسال در نمادهای بسیار ساده به کودک منتقل می‌کند. بزرگسال، برای این عروسک را در اختیار کودک قرار می‌دهد که در قالب سرگرمی و گذران اوقات او را به کسب تجربه حصولی از واقعیت بیرونی کشانده و دنیای بیرون را به زبان تمثیل برای دنیای کودکانه توضیح دهند.
این دکترای انسان‌شناسی هنر که با موضوع «صورت نمادین، واکاوی معناشناسانه فرهنگ و بازی» سخن می‌گفت، تصریح کرد: در تولید اسباب‌بازی‌ها خاصه عروسک‌ها بازخوانی داستان‌های بومی امر بسیار ضروری است. داستان، دانه انسان است و باید قبل از این که داستانی به مدد اسباب‌بازی‌ها شکل بگیرد، بتوانیم به این موضوع فکر کنیم که از چه خاکی و با چه معنایی در صدد ساختن ذهن کودکان خود هستیم. هر اسباب‌بازی ریشه در فرهنگ و ارزش‌های خاصی دارد و باید نسبت به انتخاب آنها حساسیت به خرج داد.
این عضو هیئت علمی پژوهشگاه هنر فرهنگ و ارتباطات گفت: زایش فکری موضوعی است که از سوی عروسک‌ها و اسباب‌بازی‌ها ممکن است و ما نباید این زایش را به دیگران واگذاریم. هر اسباب‌بازی در پس زمینه خود فرهنگ جامعه‌ی برخاسته از خود را نشان می‌دهد و در این میان عروسک‌ها نقش عمده‌ای را دارند. عروسک‌ها راوی داستان‌های اقلیمی هستند که از آن برآمده‌اند. این رابطه هنوز هم علی‌رغم پیشرفت‌هایی که در حوزه تکنولوژی انجام شده است، مستحکم و متنوع است.
وی افزود: عروسک‌ها حاصل تجارب زندگی ما هستند. نباید با ساده‌اندیشی و یا بی‌خردی در انتخاب اسباب‌بازی‌ها، جامعه خود را، در اختیار دیگران بگذاریم و باید اسباب‌بازی‌هایمان ریشه در فرهنگ و باورهای ما داشته باشد تا به دستِ خود جامعه را به سمت اضمحلال سوق ندهیم.
این دکترای انسان‌شناسی هنر با اشاره به وجود برخی از عروسک‌های بی‌چهره ضمن نقل داستان برخی از آنها تصریح کرد: اغلب عروسک‌ها در گذشته بی‌چهره بوده مثل عروسک ترکمن به دلیل خطرهایی که برای زنان جامعه وجود داشته است و به همین سبب چهره عروسک‌های ترکمن از دیرباز نامشخص است. زندگی، یک داستان است. ما، در حالی که به موضوع اسباب‌بازی‌ها می‌پردازیم باید به این مقوله توجه داشته باشیم که تاریخچه عروسک‌ها کدامند و ریشه فرهنگی آنها چیست؛ تا در صورت لزوم با معکوس‌سازی مهندسی برخی از آنها بتوانیم ضمن حفظ ریشه‌ها، به دستاوردهای تازه‌ای برسیم.
پازل، بازی اصلی کودکان اوتیسمی
در ادامه این نشست آیدا باقری و شیما و الهام اثناعشری به تشریح پژوهش خود با موضوع «بررسی و معرفی اسباب‌بازی‌های کودکان اوتیسم» پرداختند. این محققان ایرانی با تفکیک سطوح طیف‌های اوتیسمی به سه سطح مختلف تاکید کردند: در سطح اول اوتیسمی‌ها صرفاً نیازمند حمایت‌اند، سطح دوم آنان نیازمند حمایت مستقیم و سطح سوم این کودکان نیازمند حمایت مستحکم هستند.
به گفته این محققان در حال حاضر نزدیک به ۱میلیون و ۶۰۰هزار کودک اوتیسمی زیر شش سال در ایران وجود دارند که هر کدام به منظور رشد و تکامل شخصیتی و آموزشی خود نیازمند محیط ویژه هستند.
شیما اثناعشری گفت: کودکان اوتیسمی نیازمند فضاهای خاصی هستند و در تهران تنها یک پارک ویژه آنها طراحی شده است و با توجه به پراکندگی خانواده‌های اوتیسمی در کلان شهری مثل تهران می‌توان حدس زد که چه هزینه‌ی سرسام‌آوری به منظور سرگرم کردن این کودکان صرف می‌شود.
وی که در همکاری با محققان دیگر در خصوص پژوهش «بررسی و معرفی اسباب‌بازی‌های کودکان اوتیسم» تحقیق کرده بود تاکید کرد: مشخصه اصلی اوتیسم نقص در واکنش‌های اجتماعی، ارتباطات، توجه محدود شده و رفتارهای تکراری است. اولین اسباب‌بازی برای کودکان اوتیسمی حضور در طبیعت است. باغبانی کردن، جمع‌آوری سنگ‌ها با اشکال مختلف یا برگ‌ها با رنگ‌های گوناگون از اولین اسباب‌بازی‌های مناسب برای این کودکان تلقی می‌شود.
این محقق تصریح کرد: در ادامه دستگاه حباب‌ساز که باعث تقویت ماهیچه‌های زبانی و دهانی کودکان می‌شود، توپ‌های شفاف زنگوله‌دار به سبب تقویت عملکرد هوشیاری کودکان و کمک به حس شنوایی و ایجاد نوعی تعادل، پله‌نوردی به سبب تقویت عضلات دست و پا و... به عنوان بهترین اسباب‌بازی‌های کودکان اوتیسمی شناخته شده‌اند و پازل مطرح‌ترین بازی کودکان اوتیسمی به سبب تقویت قدرت تجسم و تصمیم‌گیری آنها معرفی می‌شود.
در ادامه این بحث رویکرد اقتصادی جهت ایجاد بازی‌های خاص و محوطه بازی مخصوص کودکان اوتیسم از سوی آیدا باقری مورد توجه قرار گرفت و او، در این بخش به چهار موضوع تغییر کاربری، گسترش و ایجاد، صرفه جویی در وقت و کارآفرینی پرداخت.
او گفت: اولین پیشنهادها به لحاظ اقتصادی، استفاده از امکانات موجود با تکنیک تغییر کاربری به لحاظ اقتصادی با تغییر کاربری بعضی از محوطه‌های بازی موجود، می‌توان بخش اعظمی از هزینه‌های ساخت را کاهش داد. به این منظور که در هر شهر تعداد پارک‌های هر منطقه مورد بررسی قرار بگیرد، و به لحاظ موقعیت مکانی و جغرافیایی از سوی کارشناسان مربوطه تحلیل شود.
به گفته این محقق گسترش این نوع محوطه‌های بازی اختصاصی، در جاهای مختلف از شهر می‌تواند کمکی به بهبود کیفیت زندگی و سلامت روانی برای خانواده‌ها به‌همراه داشته باشد و کمکی به کسر هزینه‌های رفت و آمد خانواده‌ها باشد.
باقری تاکید کرد: ترافیک و ماشین‌های موجود در خیابان‌ها باعث تحریک‌پذیری کودک اوتیسم می‌شود و به جاست برای این کودکان در حداقل‌ترین وضعیت‌ها باشد. اگر محوطه‌ی بازی کودکان اوتیسم ایجاد شود، می‌توان در این محوطه به ایجاد چندین شغل اشاره کرد که برای آینده‌سازی این کودکان در زمان بزرگ‌سالی مناسب هستند.
موسسه ملی طراحی هند از ۲۰۰۳ وارد حیطه طراحی اسباب‌بازی‌ها شده است
«شکار باهاتاچارجه» و «آستین دیویس» هر دو از موسسه ملی طراحی هندوستان نیز در این نشست به تشریح دیدگاه‌های خود پرداختند.
«باهاتاچارجه» با یادآوری بخشی از تاریخچه موسسه ملی طراحی هندوستان گفت: این موسسه بیش از ۲۰ سال است که در حوزه‌های مختلف به موضوع طراحی می‌پردازد و از سال ۲۰۰۳ وارد حیطه طراحی اسباب‌بازی‌ها شده است. این دوره بر اساس مفهوم play طراحی شده است که کار آن با متریال‌های مختلف پیش می‌رود.
به گفته این محقق، تنها در حوزه بازی‌های دیجیتال، کشور هندوستان به صورت سالانه ۸۰۰میلیون دلار درآمدزایی دارد.
وی تصریح کرد: ما بیش‌تر بر روی بازی‌های بازیگوشانه تاکید داریم. اسپانسرهای داخلی زیادی وجود دارد که از دانشجویان در این حوزه حمایت و پشتیبانی می‌کنند و این بسیار مهم و ارزشمند است. در صنایع دستی هند که از قدمت بالایی برخوردار است، اسباب‌بازی سفالی و چوبی دیده شده است. بعضی از این اسباب‌بازی‌ها بازسازی شده‌اند و هنوز مورد استفاده‌اند. همچنین ما، در حوزه اسباب‌بازی برای سالمندان با هدف بازسازی توانمندی آنها و پر کردن فاصله بین نسل فعلی با آنان فعالیت جدی داریم.
«باهاتاچارجه» گفت: آموزش، سرگرمی، سلامت و درمان و سالمندی از حوزه‌های مهم در توسعه صنعت اسباب‌بازی ما قلمداد می‌شوند. سلامت و درمان از قلمروهایی است که اسباب‌بازی‌های زیادی به‌ویژه اسباب‌بازی‌های رومیزی برای آن طراحی شده است. پژوهش‌های این حوزه نیز بر روی استفاده‌کنندگان از این اسباب‌بازی‌ها با حضور طراحان اسباب‌بازی ممکن است.
«آستین دیویس» فارغ‌التحصیل دیگر موسسه ملی طراحی هندوستان نیز تاکید کرد: طراحی و بازی هر دو به یکدیگر متصل‌اند؛ اگرچه هر دو دارای تفاوت‌ها و تشابهات ویژه خودند. مثلا شما نمی‌توانید کسی را مجبور به بازی کنید، طراحی نیز مقوله‌ای است که بیش از هر چیزی به ذهن طراحان وابسته است. یا بهتر است بازی تعریف نشود بلکه شناسایی شود؛ این موضوعی است که در مسیر طراحی بازی نیز حائز اهمیت است.
این محقق تصریح کرد: ما در کشور خود با سه مقوله «طراحی برای بازی»، «طراحی از طریق بازی» و«طراحی با بازی» را در کنار یکدیگر داریم. «طراحی برای بازی» عمدتاً در حوزه بازی نوجوانان است. «طراحی از طریق بازی» از طریق گفتمان به وجود می‌آید و برای یادگیری بروز احساسات استفاده می‌شود و«طراحی با بازی» عمدتاً در حوزه بازی‌های رومیزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما آنچه مهم است، این است که می‌توان چارچوبی برای تجربه لذت‌بخشی با اختیار کردن سه مقوله شناسایی(مطالعه)، درک(اتصال) و خلق(آزمایش) ایجاد کرد.
این نشست که از برنامه‌های ششمین جشنواره ملی اسباب‌بازی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است، روز چهارشنبه ۸ بهمن ۱۳۹۹ برگزار شد.
