محمدحسین دیزجی
آموزش مجازی یعنی از امکانات و ابزارهای روز ارتباطات و رسانه‌ای استفاده کنیم تا به اهداف آموزشی خود نزدیکتر باشیم. از دانش‌آموزان دبستانی تا دانشجویان سطوح عالی دانشگاهی، همگی زمانی آموزش مجازی را به درستی به نتیجه می‌رسانند که بتوانند از ابزارهای نوین ارتباطی و رسانه‌ای بهترین استفاده و بهره‌برداری را داشته باشند.
امروزه شبکه‌های مجازی در خانه و زندگی همه ما نفوذ کرده و سرعت آن به حدی است که گاهی برای آگاهی از یک خبر، کانال‌های رسانه‌ای به مراتب سریعتر از شبکه‌های تلویزیونی، عمل می‌کنند. در چنین شرایطی که بسیاری از کودکان و نوجوانان در کار با ابزارهای نوین ارتباطی از برخی بزرگ‌سالان سریعتر و حتی مسلط‌تر هستند، وظیفه والدین، مربیان، معلمان و بزرگترها به مراتب حساس‌تر و دشوارتر است.   بچه‌ها گاهی در استفاده از این ابزارها از تدبیرها و ترفندهایی استفاده می‌کنند که شاید بزرگترها از آن بی خبر بوده و هیچگونه شناختی از آن‌ها ندارند.
حال با پررنگ‌شدن نقش و حضور فضای مجازی در این روزهای کرونایی نزد کودکان و نوجوانان، ضرورت نظارت و آموزش سواد رسانه‌ای و همچنین مراقبت از استفاده غیراصولی از این فضا را دوچندان کرده است. باید توجه داشت فضای مجازی در کنار امکانات و قابلیت‌های کارآمد و جذاب، تهدیدها و آسیب‌هایی هم به‌همراه دارد و کودکان و نوجوانان که در رده قشر آسیب پذیر جامعه به شمار می‌روند، نسبت به این تهدیدها آسیب‌پذیرتر هستند. به باور کارشناسان حوزه ارتباطات، آگاهی داشتن از تهدیدها و خطرات احتمالی این فضا برای مقابله با هر خطری بنیادی‌ترین ابزار است.
بر پایه آمار سازمان تنظیم مقررات رادیویی در سال ۱۳۹۹، شمار کاربران اینترنت در ایران از ۷۸ میلیون نفر فراتر رفته و ضریب نفوذ اینترنت در ایران به ۹۴ درصد رسیده، یعنی از هر ۱۰۰ نفر ایرانی ۹۴ نفر از اینترنت بهره می‌برند.
در این میان ۲۵ تا ۳۰ میلیون نفر از کاربران ایرانی، کودک و نوجوان هستند که با شیوع ویروس کرونا از آموزش غیرحضوری وآنلاین استفاده می‌کنند.
در چنین شرایطی شاید برخی تصور کنند که می‌توانند کودکان و نوجوانان را از دنیای رسانه‌ها و فضای مجازی جدا کرد. اما همه ما به خوبی می‌دانیم که این امر غیرممکن است. پس راهکار چیست؟ کارشناسان معتقدند که در چنین وضعیتی باید دو گام مهم برداشت. ابتدا باید بزرگ‌ترها سواد رسانه‌ای خودشان را ارتقا داده، به طوری که با شرایط روز همراه باشند و به درستی بتوانند امکانات و ابزارهای نوین رسانه‌ای را برای بچه‌ها مدیریت کنند. شتاب فزاینده پیشرفت در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات پدیده‌ شکاف دیجیتال را میان نسل‌ها پدیده آورده است که هر روز این شکاف ژرف‌تر می‌شود، بنابراین لازم است پدران و مادران برای به‌روزرسانی اطلاعات و آشنایی با دستاوردهای نوین دیجیتال، بیشتر تلاش کنند. و بر روی دو نکته رژیم مصرف محتوای رسانه‌ای و تفکر انتقادی و پرورش ذهن تحلیل‌گر متمرکز شوند. گام بعدی، آموزش سواد رسانه‌ای به کودکان و نوجوانان است. همان‌طور که ما در دنیای واقعی به یک سری پیشگیری‌ها و رژیم های تغذیه‌ای برای سلامتی فرزندان خود احتیاج داریم در دنیای مجازی هم باید این رژیم غذایی روحی و فکری را لحاظ کنیم.
کودکان بیشتر از اینکه از توصیه‌های بزرگترها پیروی کنند از رفتار آن‌ها الگوبرداری می‌کنند از همین رو لازم است پدر و مادر به‌کارگیری اصول مصرف فضای مجازی و سواد رسانه‌ای را در رفتار خود نشان دهند تا سرمشق رفتاری مناسبی برای فرزندان باشند.
باید توجه داشت سواد رسانه‌ای کودکان شرط لازم ایمنی در برابر آسیب‌ها است و در هر صورت نظارت و همراهی والدین ضریب آسیب‌پذیری در برابر چالش‌ها را کاهش می‌دهد بهره‌گیری از ابزارهای مدیریت فضای مجازی کودک همچون تبلت و سیم‌کارت‌های ویژه کودکان امکان دسترسی ایمن و مفید را فراهم می‌کند و از طرفی با تبلت کودک، پدر و مادر می‌توانند برای استفاده کودک از دستگاه زمان‌بندی تعیین کنند، از همین رو خطر اعتیاد به اینترنت و دستگاه‌های هوشمند تا بخش زیادی برطرف می‌شود.
بنابر این اگر والدین خودشان نسبت به ابزارهای نوین آشنایی و شناخت کافی داشته باشند چه بسا که بتوانند با مدیریت درست و استفاده صحیح از همین امکانات، بهترین خروجی را در مسیر تعلیم و تربیت را برای فرزندان خود افزایش دهند. امروزه با استفاده از همین امکانات پیشرفته می‌توان همان آموزش‌های سالیان گذشته را به بهترین نحو اجرا کرد. لذا این برنامه‌ریزان هستند که با تدابیر لازم می‌توانند مسیر حرکت را برای کودکان و نوجوانان در راستای علاقه و سلیقه بچه‌ها طراحی، تدوین و اجرا کنند. بسیاری از آموزش‌ها را می‌توان از طریق بازی‌های دیجیتالی دنبال کرد. امروزه اپلیکیشن‌های متعددی طراحی شده که از طریق آن‌ها و در قالب بازی، می‌توان به بچه‌ها نکته‌های مختلفی از جمله آموزش‌های مذهبی، دینی، زبان خارجی، آموزش علوم و غیره را ارائه کرد.
در نهایت یادمان باشد که ابزارهای نوین ارتباطی و رسانه‌ای هر روز در حال پیشرفت روزافزون است. اما اگر بتوانیم خود را با این پیشرفت‌ها هماهنگ کنیم و به درستی از ابزارها در مسیر اهداف تربیتی، آموزشی، تفریحی، تسهیل امور زندگی و نظایر آن بهره ببریم و خود را نیز به روز نگه داریم، بهترین دستاوردها را خواهیم داشت و آینده‌ای درخشان را پیش روی کودکان و نوجوانان این مرز و بوم قرار می‌دهیم.
*روز ۲۲ مهر در روزشمار برنامه‌های هفته ملی کودک سال ۱۴۰۰ به‌عنوان روز «کودک، رسانه و فناوری‌های نوین» نام‌گذاری شده است.