به گزارش اداره کل روابط عمومی و امور بین‌الملل کانون، «کارکردهای نقالی از منظر علم روان‌شناسی نوین، تاریخچه هنر پرده‌کشی و نقاشی قهوه‌خانه‌ای در راستای اولین پرده نقالی کودکانه» با سخنرانی داوود فتحعلی‌بیگی پیش‌کسوت عرصه تئاتر، سینما و تلویزیون و مهدی طالعی‌نیا نقاش قهوه‌خانه‌ای و پژوهش‌گر حوزه هنر عامیانه پرده‌کشی روز ۶ آذر ۱۴۰۲ برگزار شد.
داوود فتحعلی‌بیگی در این نشست تاکید کرد: اگر قرار است که ما بازیگر و هنرپیشه تربیت کنیم، باید نسبت به هنر نقالی توجه ویژه‌ای داشته باشیم. چون هنر نقالی به بداهه‌گویی کمک شایانی می‌کند. در واقع نقال گذشته؛ کار همان کارگردان فعلی را انجام می‌داد و آنچه را که شنوده هنر نقالی می‌بیند، ماحصل تلاش نقال است. ضمن اینکه نقال در هنگام نقالی ناچار است از نقشی به نقش دیگری برود و آموختن این برای هنرمند بازیگری ضروری است. در واقع مهارت نقالی برای تربیت بازیگر خلاق ضروری است. وجود پرده هم عاملی برای تقویت تخیل در ذهن شنونده است. علاوه بر اینکه پرده باعث می‌شود تا خط قصه برای قصه‌گو ترسیم شده باشد. اگر نقاشی پرده تاثیری در بهتر ارتباط برقرار کردن قصه‌گو و شنونده نداشت نقاشی پردهخوانی پدید نمی‌آمد.
این فعال سینما و تئاتر با بیان اینکه بزرگان ادبیات ایران مثل «فردوسی»، «عطار» و... به قصه متوسل شده‌اند چون قصه محفلی برای بیان اندیشه‌های ناب است، تصریح کرد: یکی از مسائل مهمی که در مورد قصه و ارتباط آن با مباحث روانی مطرح شده است موضوع «قصه درمانی» است؛ شاهد این ادعا هم «شهرزاد» قصه‌گوست. او به مدد قصه‌های «هزار و یک شب» خود توانست از شخصیتی خشن و خونریز فردی متعادل و معقول بسازد.
وی یادآور شد: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان می‌تواند به مدد قصه‌گویی و قصه‌خوانی نسبت به رفع بسیاری از مشکلات کودکان و نوجوانان کوشا باشد و به رشد شخصیتی و فکری بچه‌ها کمک کند. همین که ما بتوانیم قصه‌ای را یاد بگیریم، این خود نوعی کمک به رشد عاطفه است و اینکه ما بخواهیم قصه‌ای را بازگو کنیم به پرورش تخیل و رشد ذهنی ما کمک می کند.
این استاد دانشگاه با تاکید بر تفاوت نقالی درگذشته و شیوه نوین آن که باعث شده است پردهخوانی درویشی که ماهیتی مردانه داشت به سمت پرده‌خوانیهایی مثل پردهخوانی «خاله سوسکه» که اثری ریتمیک است، سیر کند گفت: قطعاً شیوه‌های خواندن این دو مقوله با هم متفاوتند. همچنانکه شیوه خوانش اشعار «رزمی» از اشعار «بزمی» متفاوت است. باید به تحولات توجه داشت و به آن‌ها تن داد.
هنرهای عامیانه را تقویت و حفظ کنیم
مهدی طالعی‌نیا نیز با حضور در این نشست که با همت کمیته علمی بیست‌وپنجمین جشنواره بین‌المللی قصه‌گویی کانون برگزار شده بود گفت: بدبختانه در طول تاریخ نگارگری اصلاً نگاهی به کودکان نشده است و فقط در اواخر قرن تیموری و اوایل دوره صفوی نگاهی به کودکان شده است که البته این نگاه، نگاهی ابزاری بوده است اما ما، امروز سبکی را، به پرده‌ها اضافه کرده‌ایم که ویژه کودکان و نوجوانان است. ما بر این باوریم که در موضوع پردهخوانی باید به مباحث روز مثل طنز در پردهخوانی و یا قصه‌های انقلاب پرداخته شود.
این فارغ‌التحصیل دانشکده هنر افزود: برخی از داستان‌های ما، به‌ویژه داستان فولکلور مثل «خاله سوسکه» از قابلیت خوبی برای پردهخوانی برخوردارند. «خاله سوسکه» قهرمانیست که هفت‌خان را؛ می‌گذراند. قصه «خاله سوسکه» اگرچه که بیان کودکانه دارد ولی داستانی فلسفی است که آقا موشه نقطه شروع عشق در آن، به شمار می‌آید. امروز ما می‌توانیم در کنار کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به موضوع بسیاری از ضرب‌المثل‌های عامیانه در قالب ساخت پرده‌هایی نو بپردازیم. همیشه نباید دنبال هنرهای فاخر بود باید هنرهای عامیانه را تقویت کرد و حفظ کرد.
این هنرمند در بخش دیگری از سخنان خود با تاکید بر اینکه در طول تاریخ هنر، هنر مستضعفان که نگارگری بخشی از آن است مورد بیتوجه‌ای قرار گرفته است؛ تاکید کرد: ما، در طول تاریخ هنرهای مستضعفان مثل نگارگری را داشته‌ایم اما پیوسته به هنرهای فاخر خود توجه کرده‌ایم. در حالی که اروپا در قرن بیستم به این موضوع پی برد ولی ما همچنان در این زمینه دیر جنبیده‌ایم. همین شد که نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای مورد بی‌توجهی قرار گرفت.
او تصریح کرد: در طول تاریخ نگارگری چه قبل از اسلام و چه بعد از آن همواره سه محتوای رزمی، بزمی و مذهبی وجود داشته است. محتوای رزمی مثل «شاهنامه»، محتوای بزمی که عموماً با محوریت زنان بوده است و محوریت مذهبی که عمدتاً در قالب خلق پرده‌هایی با موضوعیت «سیدالشهدا»، «حضرت علی(ع)» و پیامبر بوده است. ما در پژوهشکده خود متوجه شدیم پرده‌کشی تنها مکتب ایرانی و اسلامی است که فقط و فقط محتوای عاشورایی داشته است اما چرا؟ شاه اسماعیل اول با خاستگاه شیعی که داشت دستور داد که پرده‌های عریض و طویلی درست کنند. طالعی‌نیا افزود: پرده‌هایی که در میدان‌های جنگ قابل مشاهده باشند تا گروهی با نقالی در زمینه این نقاشی‌ها به تهییج سربازان برای حضور در جبهه‌های جنگ بپردازند. این پرده‌ها رسماً کار رسانه‌ها یا شبکه‌های اجتماعی را انجام می‌دادند. آن‌ها هم محتوایی را اراده می‌کرد و پس از ارائه بسته می‌شدند. این ارزش هنر پرده‌کشی را می‌رساند. این هنر که زمانی به جای رسانه‌ها کار می‌کرد با به میدان آمدن رادیو و تلویزیون از بین رفت.
وی تاکید کرد: ما، طرح احیای هنر پرده‌کشی را در سال ۹۴ شروع کرده‌ایم و نسبت به بازسازی پرده‌های قدیمی اقدام کردیم. واقعیت این است که پرده‌ها ۷۲ مجلس را در می‌گرفتند و هر مجلس شامل چندین قصه می‌شد. یعنی ۷۲ مجلس در مجموع ۳۶۵ قصه در برمی‌گرفت و نقال‌ها بر اساس ایام سال این قصه‌ها را، که برخی شاد و برخی غمگین بودند را، برای مردم نقل می‌کردند.
این پژوهش‌گر هنر با بیان اینکه پرده‌های قدیمی ساختار اسطوره‌ای داشتند و مبتنی بر قهرمان و ضدقهرمان بوده‌اند؛ از «ذبیح‌الله بهاری» به عنوان پیش‌کسوت این عرصه یاد کرد و گفت: پردهخوانی هنری بود که ما به آن توجهی نداشتیم چون پیوسته دنبال هنرهای فاخر بودیم. امروز ما همه این قصه‌ها را، یک به یک با شاهنامه تطبیق داده‌ایم اما چرا؟ چگونه می‌شود یک اسطوره مذهبی را با یک اسطوره ملی تطبیق داد؟ چون مایه و اساس اسطوره‌ها در همه جای دنیا ثابت است حتی اسطوره‌های اروپایی رومی و یونانی مثلاً ما «هفت‌خان رستم» را داریم و اروپاییان «دوازده خان هرکول».
این نقاش قهوه‌خانه‌ای با تاکید بر پژوهش در حوزه هنر نگارگری و پردهخوانی به لزوم احیای این هنر و به‌روز کردن آن تاکید کرد و گفت: اولین پرده‌های درویشی شاهنامه‌ای بوده است. شاهنامه سه بخش اسطوره‌ای، پهلوانی و تاریخی دارد و پرده‌خوان‌های اولیه ما، از بخش میانی شاهنامه یعنی بخش پهلوانی مثل «رستم و سهراب» برای پردهخوانی بهره می‌بردند؛ ولی ما، از بخش اول و سوم هم برای پرده‌هاسازی استفاده کرده‌ایم. ما نگاه عاشقانه را در شاهنامه هم دنبال کرده‌ایم. شاهنامه دارای داستان‌های عاشقانه زیادی است که اگر بنا باشد پرده‌هایی با موضوع‌های عاشقانه کار شود، طبعا زنان در آن نقش پررنگی خواهند داشت. ما بنابراین اولین پرده درویشی زنانه سال ۱۴۰۰ کار کردیم که مورد استقبال قرار هم گرفت.
بیست‌وپنجمین جشنواره بین‌المللی قصه‌گویی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان همزمان با شب یلدا در یزد برگزار می‌شود.
