به گزارش اداره کل روابط عمومی و امور بین‌الملل کانون، در نشست «کارکرد بازی در پرورش مهارت‌های پژوهشی» که به مناسبت پانزدهمین ویژه‌برنامه «هفته پژوهش» کانون با حضور محبوبه اسپیدکار و آیدین مهدی‌زاده‌تهرانی برگزار شد، بر لزوم آموزش راه‌کارهای افزایش خلاقیت مربیان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تاکید شد.
محبوبه اسپیدکار روان‌شناس و مشاور در این نشست گفت: مربیان کانون به منظور افزایش خلاقیت بچهها بایستی به دو موضوع توجه داشته باشند؛ آنان باید به منظور افزایش خلاقیت بچهها از طریق بازی، نقش راهنما را ایفا کنند و دیگر اینکه در این زمینه نباید به اندازه‌ای ورود کنند که خلاقیتِ بچهها نادیده گرفته شود.
این روان‌شناس تاکید کرد: روش‌های تقویت خلاقیت؛ مجموعه مهارت‌هایی است که از طریق پرورش تفکر سیال ذهنی، مشاهده و غیره ممکن است و هر کدام از این مقوله‌ها بسته‌های مختلفی دارند. باید راه‌های افزایش خلاقیت را بدانیم و تا زمانی که خودمان به این ابزار مجهز نشده‌ایم، به‌طور طبیعی نمی‌توانیم در پرورش خلاقیت بچهها نقش داشته باشیم.
این مشاور خانواده تصریح کرد: در مراکز فرهنگی و هنری کانون؛ از طریق داستان، تربیت تفکر نقادانه و... تلاش می‌شود در بچهها خلاقیت پرورش یابد. اما اگر مربی خود از این اجزای که همانند پازل هستند مفهوم خاصی را درک نکرده باشد، بعد از مدتی خواهد پرسید: خوب که چه؟
وی افزود: مرز باریکی بین اجرای فعالیت‌های علمی و پژوهشی در کانون وجود دارد. شاید همین موضوع، مسیر حرکت را ناکارآمد کرده است. ما، نمی‌خواهیم بچهها در فعالیت‌های پژوهشی خود چیزی را ارائه دهند. ما، فقط می‌خواهیم به او بگوییم دانش چگونه ساخته شده و فرایند آن چگونه بوده است و اگر بخواهیم یک مرحله بالاتر برویم؛ تقویت سوال و مسئله در ذهن مخاطب نقش مهمی دارد.
اسپیدکار گفت: شروع هر پژوهشی با پرسش‌گری در ذهن محقق سامان میگیرید. بازی می‌تواند نقطه شروع پژوهش در کودکان باشد. اما چگونه؟ اگر بخواهیم بازی در محیط آموزشی پژوهش‌گری را، تربیت کند باید ویژگی‌های مخاطب را بشناسیم. شما باید در قامت مربی بدانید که یک بازی بر کودک چه تاثیری دارد. باید بدانید برای هر کودک بر اساس رشد شناختی، چه ویژگی‌های پژوهشی دارد و محدودیت‌ها و امکانات خود را در این زمینه بشناسید. ممکن است برخی از بازی‌ها با محیط ما تناسبی نداشته باشند.
این روان‌شناس تاکید کرد: بازی‌هایی که می‌تواند قدرت مشاهده را، در بچهها افزایش دهد در مقوله تقویت پژوهش‌گری حایز اهمیت‌اند و منظور از «مشاهده را» چیزی است که باعث تحریک حواس پنجگانه می‌شود. چون تربیت حواس پنجگانه به خودی خود میسر نمی‌شود. همچنین بازی‌هایی که بچهها را به مقایسه وامی‌دارند؛ در این زمینه مناسب شناخته می‌شوند. هر چه مقایسه به منظور پیدا کردن نکته‌های مشابه بیشتر باشد؛ تفکر منطقی بچهها بیشتر پرورش می‌یابد و هرچه بیشتر بر تفاوت‌ها تاکید کند «تفکر خلاق» یا واگرا بیشتر تقویت خواهد شد.
وی با تاکید بر اینکه بازی فرایندی برای کشف جهان ازسوی کودک است گفت: اگر انسانی شنونده و بیننده خوبی نباشد؛ پایه‌های اولیه او مسدود است. مشاهده‌گری دقیق، از طریق بازی در بچهها ایجاد می‌شود. میتوان با کمک بازی جنبه‌های مختلفی از کاوش‌گری را، در بچهها ایجاد کرد. همچنین میتوان به بچهها آموزش داد که چه سوال‌های ارزش پیگیری دارند.
این مشاور خانواده با تاکید بر اینکه از نشانه‌های ذهن منطقی قابلیت طبقه‌بندی کردن آن است، تصریح کرد: ما باید مؤلفه‌های تفکر خلاق را بشناسیم. «سیالیت ذهن»، یکی از ویژگی‌های تفکر خلاق است. یک چنگال را در نظر بگیرید میتوان از بچهها پرسید: «یک چنگال؛ چه چیز دیگری می‌تواند باشد؟» اگر مربی روی مبانی نظری خلاقیت کار کرده باشد می‌داند که هشت پاسخ اولیه‌ی این سوال خلاقانه نیستند. چون بر اساس چیزهایی که قبلاً شنیده شده بیان می‌شوند. معلم خلاق با بازی و انگیزه، ذهن بچهها را وادار می‌کند که به این سوال ۳۰ یا بیشتر پاسخ دهند و اینجاست که خلاقیت شکل می‌گیرد.
این روان‌شناس افزود: مسئله محوری از ضعف‌های ماست. از دلایلی که ما، در پرسش‌گری نمی‌توانیم با بچهها کار جدی انجام دهیم؛ همین است که جنبه پرسش‌گری در ما، رشد پیدا نکرده است و این ویژگی در خود ما، پرورانده نشده است. مربیانی که این ویژگی را در خود پرورانده‌اند، بهتر می‌توانند مسئله پرسش‌گری و کاوش‌گری را بچهها منتقل کنند.
محبوبه اسپیدکار در پایان سخنان گفت: ما، در پژوهش‌های بچه‌های‌مان به حدی دخالت می‌کنیم که بعضاً عزت نفس بچهها از بین می‌رود. پژوهش‌ها بچهها نباید معطوف به نتیجه باشد. چه در این صورت بچهها به دروغ‌گویی می‌رسند. باید بچهها را در فرایند پژوهش تشویق کرد و نه بیشتر.
پژوهش کودکان فرایندی است و نباید معطوف به نتیجه باشد
آیدین مهدی‌زاده‌تهرانی مدرس و پژوهش‌گر حوزه طراحی صنعتی و تعلیم و تربیت نیز با تاکید بر اینکه پژوهش کودکان فرایندی است که نباید معطوف به نتیجه باشد؛ گفت: هر پژوهشی مبتنی بر فرایند و نتیجه است اما داستان پژوهش در بچهها، اینطور نیست. چون نتیجه‌ها را خودشان می‌دانند. در پژوهش کودکان آنچه مهم است فعالیت فرایند محوری بچه‌هاست.
این مدرس و پژوهش‌گر تصریح کرد: بازی کار کودک است. هر پژوهشی با آزمون و خطا همراه است. در پژوهش‌های دانش‌آموزی ما می‌خواهیم بچهها خطا کنند. با این روش او دیگر از خطا کردن نمی‌ترسد.
او تاکید کرد: از دیگر ویژگی‌های پژوهش دانش‌آموزی؛ ماهیت جمعی آن است. پژوهش‌های فردی در آموزش و پرورش نباید باشد؛ اما، ما چه کرده‌ایم؟ مسلما پژوهش گروهی کار را بیمه می‌کند. اگرچه که سطح پژوهش پایین می‌آید. ما عمدتا پژوهش را به منظور ساختن در دانشگاه‌ها دنبال می‌کنیم. چون پژوهش‌گر دانشگاهی بر سکوی علم قرار دارد اما کار پژوهش دانش‌آموز، بازسازی است و در این بازسازی معلم باید او را راهنمایی کند.
آیدین مهدی‌زاده‌تهرانی با تاکید بر اینکه از مهم‌ترین مسائلی که در دل این بازسازی‌ها حائز اهمیت است، پرورش حس قدرشناسی در بچه‌هاست، گفت: بچهها یاد می‌گیرند که قبلاً چه کارهایی انجام شده است و نسبت به آن‌ها قدرشناس خواهند بود. پژوهش دانش‌آموزی مصرف کننده است و نه تولید کننده. در جریان بازی هم همین‌طور است به‌ویژه زمانی که بچهها با اسباب‌بازی؛ بازی می‌کنند. اما اگر بازی خلاق باشد؛ حتماً تولید کننده هم می‌شوند. ما باید به بچهها بگوییم طوری مصرف کنند که به تولید برسند.
پانزدهمین ویژه‌برنامه هفته پژوهش از ۲۰ تا ۲۵ آذر ۱۴۰۲ از ساعت ۹ صبح تا ۱۷ از سوی اداره‌کل آموزش و پژوهش کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در مرکز آفرینش‌های فرهنگی هنری کانون برگزار می‌شود.
