به گزارش روابط عمومی کانون کرمانشاه، در راستای فعالیت‌های نوجوان‌محور، گردآوری برگی از زندگی منجمان ایرانی توسط نوجوان کانون کرمانشاه صورت پذیرفت.
به‌نام خداوند خورشید و ماه...
که دل را به نامش خرد داد راه (فردوسی)
در گذشته‌های دور، آسمان و ستاره‌هایش برای مردم بسیار شگفت‌انگیز و حتی ترسناک بود؛ این ترس و شگفتی انسان را وادار به مطالعه، تجزیه و تحلیل برای حل اسرار آسمان نمود و علم نجوم پدید آمد.
هفته‌ی نجوم راهی برای شناخت متخصصان و فعالان عرصه نجوم کشورمان است، که اطلاعات، آگاهی و عشق خود به فضای بیرونی و سیاره‌ها را با ما به اشتراک می‌گذارند؛ همچنین این هفته فرصتی برای ترویج و آشنایی عموم مردم با علم نجوم و زیبایی‌های آسمان و معرفی فعالیت‌های نجومی و مراکز نجومی از جمله رصدخانه‌هاست. بر همین اساس آشنایی با تعدادی از نام‌آوران ایرانی در عرصه‌ی نجوم به در شناخت این علم آگاهی بیشتری می‌دهد:
_ خواجه نصیرالدین طوسی:
یکی از دوره‌های درخشان ایران در علم نجوم دوره "ایلخانی" بود؛ در این دوره رصدخانه مراغه توسط خواجه نصیرالدین طوسی بنیاد نهاده شد.
در آن زمان این رصدخانه به عنوان [بزرگترین مرکز نجوم جهان] شناخته می شد و وجود آن ایران را در عرصه ستاره‌شناسی پیشتاز کرد. رصدخانه‌ی مراغه را می توان نخستین رصدخانه‌ی مجهز دانست که قبل از اختراع تلسکوپ ساخته شده و تا ۳۰۰ سال بعد از آن نیز رصدخانه‌ای به مجهزی آن در دنیای غرب به وجود نیامد. این رصدخانه مکانی بود که برای مشاهده، بررسی و اندازه‌گیری پدیده‌های آسمانی ساخته شده بود و به عنوان یکی از مراکز علمی در تمدن اسلامی بود که علاوه بر تبادل نظرات علمی، در آن آموزش نجوم هم صورت می گرفت.
خواجه نصیرالدین طوسی برای ساخت رصدخانه مراغه و ابزارهای این رصدخانه، از دانش و هنر دانشمندان و استادان زمان خود استفاده کرده بود و مهمترین نتیجه و کار تحقیقی رصدخانه‌ی مراغه زیجی* بود، به نام "زیج ایلخانی" که بعد از رصد ستارگان و اجرام آسمانی توسط منجمان و محققان و به ریاست خواجه نصیرالدین تنظیم شد؛ این اثر علمی نه تنها در تحول و تکامل علم نجوم موثر واقع شد بلکه برای نسل های بعدی نیز راهنمای خوبی به حساب آمد.
این *زیج* شامل چهار قسمت بود: در تواریخ، در سیر کواکب و مواضع و طول و عرض آنها، در اوقات، در باقی اعمال نجوم .
(*زیج*:جدولی است که نام،موقعیت و زمان حلول ستارگان در آن مشخص می‌شده و در نجوم اسلامی کاربرد داشته است.)
_ ابوالوفا بوزجانی:
ابوالوفا بوزجانی، ستاره‌شناس برجسته‌ی ایرانی و از مشهورترین دانشمندان مسلمان قرن چهارم هجری بود که سهم بسزایی در پیشرفت علم نجوم داشته است. وی در رصدخانه بغداد فعالیت می‌کرد و پژوهش‌های نجومی او در ناحیه‌ای در بغداد به نام [باب‌التبن] در زمان حکومت عزالدوله دیلمی انجام می‌شد؛ که این محل به عنوان رصدخانه شخصی ابوالوفا شناخته می‌شود.
_ ابوریحان بیرونی:
"دوره‌ی سامانیان" عصر پیشرفت و جهش ایران در زمینه علم نجوم بود. در این دوره دانشمندان بسیاری به اخترشناسی پرداختند که یکی از معروف‌ترین آنها [ابوریحان بیرونی] بود؛ وی یکی از افتخارات و اخترشناسان بزرگ و صاحب نام ایرانی است.
او نخستین دانشمند مشرق زمین است که درباره {حرکت زمین به دور خورشید} مباحثی را مطرح کرد. رصد خسوف و کسوف، ساخت کره جـغـرافـیایی، طرح نظریه وجود قاره آمریکا، سیر نور و صوت، طول و عرض جغرافیایی، چگونگی تعیین قبله و ساخت محراب مسجد از جمله دستاوردهای دیگر وی است.
_ عمرخیام نیشابوری:
خیام نیشابوری، یکی از معروف‌ترین منجمان ایرانی در اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری در دوره‌ی سلجوقی بود. وی در دربار ملکشاه سلجوقی به عنوان "اختربین" خدمت می‌کرد. یکی از برجسته‌ترین اقدامات خیام در این دوران [اصلاح و تنظیم تقویم ایران و گاه‌شماری جلالی] بود؛ که در نهایت ملکشاه این تقویم را به عنوان تقویم رسمی ایرانیان پذیرفت؛ همچنین خیام مدار گردش کره‌ی زمین به دور خورشید را تا "۱۶ رقم اعشار" محاسبه نمود.
از دیگر فعالیت‌های ارزنده نجومی در ایران که عمر خیام در آن نقش داشت "ایجاد رصدخانه‌ی بزرگ" در زمان ملکشاه سلجوقی بود. بعضی از ایده‌ها و نظریات خیام در علم ستاره‌شناسی و نجوم در زمان رنسانس به اروپا منتقل شد و زمینه و پایه تحول علم نجوم در جهان شد.
_ غیاث‌الدین جمشید کاشانی:
دوره‌ی تیموری یکی از دوره‌های اوج تاریخ نجوم در ایران به شمار می‌رود. با روی کار آمدن الغ‌بیگ توجه به علم نجوم بیش از پیش شد. الغ بیگ رصدخانه‌ای در سمرقند بنا کرد و وزیر خود [غیاث‌الدین جمشید کاشانی] را که یکی از دانشمندان علم نجوم بود، در آنجا برای تحقیقات نجومی به خدمت گرفت و امکانات رصدی را در اختیار وی گذاشت؛ بنابراین با تلاش‌های الغ‌بیگ و غیاث‌الدین کاشانی، زیج ایلخانی در این دوره اصلاح شد و علم نجوم در ایران توانست قدم‌هایی به جلو بردارد. غیاث الدین کاشانی بعــد از انجــام تحقیق‌های بسیار توانست، ابــزار و آلات رصدی و نجومی مختلفی برای محاســبات دقیق حرکت و وضعیت ســتارگان اختراع کند؛ همچنین وی در دوران فعالیت علمی خود کتاب‌های گوناگونی را در زمینه نجوم به نگارش در آورد.
گردآوری: مهشاد جعفری عضو نوجوان فعال کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان کرمانشاه
