به گزارش اداره کل روابط عمومی و امور بین‌الملل کانون، کارگاه دوم آشنایی با شاخص‌های بصری در ارزیابی کتاب‌های کودک و نوجوان عصر چهارشنبه، ۱۲ دی ۱۴۰۳ با حضور علیرضا گلدوزیان تصویرگر و طراح گرافیک، کیانوش غریب‌پور طراح گرافیک و تصویرگر، سحر ترهنده پژوهشگر و منتقد تصویری کتاب‌های کودک و نوجوان، شاپور حاتمی طراح گرافیک و عباس محمددینی مدیر کل نظارت بر انتشارات کانون برای کارشناسان و بررسی‌کنندگان کتاب نهاد کتاب‌خانه‌های عمومی کشور در سالن سینمایی کانون برگزار شد.
کتاب‌های تصویری تمام گونه‌های ادبی و ژانرها را در بر می‌گیرد
سحرترهنده در این نشست با بیان این‌که کتاب‌های تصویری پدیده مهمی است که در قرن ۲۰ ظهور کرده، گفت: هر کتابی که تولید می‌شود معیار بررسی بررس‌ها و کارشناسان را تغییر می‌دهد. در حال حاضر طیف وسیعی کتاب برای کودکان داریم از کتاب‌های تصویری بدون کلام گرفته تا رمان.
وی با اشاره به این‌که هر گونه‌ای که در ادبیات جهان موجود است در ادبیات کودک هم وجود دارد، افزود: اولین مواجه کودک با هنر و کتاب، فرم کتاب‌های محرکی است که در دسترس او قرار می‌دهیم. کتاب‌های تصویری تمام گونه‌های ادبی و ژانرها اعم از شعر، داستان، واقع‌گرا، فانتزی، ادبیات کهن زندگی‌نامه، ادبیات نمایشی، ادبیات دینی، فلسفه و علوم را در بر می‌گیرد.
وی درباره تفاوت کتاب‌های تصویری و مصور اظهار داشت: کتاب‌های مصور، کتاب‌هایی هستند با صفحه‌های بالا و حجم متن در آن‌ها غالب است. اکثر این کتاب‌ها رقعی و جیبی با تعداد کلمات بالای ۳۰۰۰ کلمه است. کتاب‌های تصویری بین ۴ تا ۴۰ صفحه دارند و در قطع و فرم‌های متفاوت تولید می‌شود. کتاب‌های تصویری خردسال بین سه تا صفحه دارد.
انواع کتاب‌های تصویری
این تصویرگر کتاب‌های کودک با اشاره به انواع کتاب‌های تصویری خاطرنشان کرد: دسته اول کتاب‌های محرک است که اعصاب بینایی و شنوایی را تحریک می‌کند، معمولاً دو، سه صفحه‌ای و پارچه‌ای و برای سنین نوزادی و نوپایی است. دسته دیگر کتاب‌های اسباب‌بازی است که مهارت‌هایی مثل نخ و سوزن‌کردن و بستن زیپ و دکمه را یاد می‌دهد.
ترهنده ادامه داد: کتاب‌های مفهومی مناسب بچه‌های نوپا است و تعداد صفحه‌ها کم و مفاهیم آن‌ها از نظر ما ساده است. در این کتاب‌ها آموزش مسایلی مانند رنگ، فرم، زمان و اندازه وجود دارد. کتاب‌های تعاملی دسته دیگر کتاب‌های تصویری است که برای گروه سنی نوپاست. کتاب‌های عددآموز و الفباآموز برای کودکان ۶ ساله در ایران و سه ساله در خارج از کشور است.
این پژوهشگر، کتاب‌های پاپ‌آپ یا بازشو را دسته دیگری از کتاب‌های تصویری برشمرد و افزود: این کتاب‌ها برای آموزش مفاهیم علمی و انتزاعی زیاد استفاده می‌شود. کتاب‌های تصویری بدون کلام گونه دیگر از کتاب‌های تصویری است. در این نوع، کل روایت را تصویر انجام می‌دهد که نمونه‌های برجسته آن در دنیا وجود دارد و سیدنی اسمیت یکی از افراد خبره در این زمینه است.
وی با اشاره به این‌که کتاب‌های تصویری شعر و داستانی از دیگر انواع کتاب‌های تصویری است، گفت: کمیک استریپ‌ها، مانگاه‌ها و رمان‌های گرافیکی هم گونه‌های دیگر کتاب‌های تصویری است که انواع مختلفی دارد. کتاب‌های الکترونیک و اپلیکیشن‌ها نوع دیگر و جدید کتاب‌های تصویری به شمار می‌رود.
بچه‌ها باید در معرض بهترین‌های ادبیات قرار بگیرند
این پژوهشگر و منتقد ادبیات با بیان این‌که کتاب‌های تصویری کل واحد است، عنوان کرد: تمام اتفاقی که در متن داریم در تصاویر هم باید داشته باشیم. برای سنجش کتاب تصویری معیار و سنجه داریم. خط، رنگ، فرم و بافت باید در نظر گرفته شود. هم‌چنین تکنیک‌های مختلفی داریم که هر یک از تکنیک‌ها یک امکان به تصویرگر می‌دهد و کارشناس کتاب باید آن‌ها را بشناسد.
وی خطاب به کارشناسان و بررسی‌کنندگان کتاب بیان کرد: کتاب‌های تصویری بدون کلام و هم‌چنین کتاب‌های پیتر سیس و شانتن را ببینید. اگر علاقه به ادبیات کودک پیشنهاد می‌کنم در کارگاه‌های ادبیات موجود در کشور به‌ویژه کارگاه‌های ادبیات شورای کتاب کودک شرکت کنید.
ترهنده وظیفه کتاب‌خانه‌های عمومی را خطیر دانست و افزود: بهای کتاب‌های کودک، امروزه در کشور ما به ۲۰۰ هزارتومان رسیده و کتاب تبدیل به کالای لوکس شده است. این مساله وظیفه کتاب‌خانه عمومی را سنگین‌تر می‌کند که بچه‌ها را در معرض بهترین‌های ادبیات قرار دهد.
وی ادامه داد: اگر می‌خواهید بهترین‌ها را انتخاب کنید فهرست‌های گوناگونی از بهترین‌های کتاب وجود دارد. به عنوان مثال بیش از ۲۵۰ متخصص در شورای کتاب کودک، کتاب‌ها را بررسی می‌کنند و به تعدادی ستاره می‌دهند. گروه لاک‌پشت پرنده هم با نگاه و شیوه دیگری کتاب‌ها را بررسی می‌کند و فهرستی ارائه می‌دهد. بنابراین شما چند فهرست آماده و حاضر و خوب دارید. این‌ها می‌تواند ابزار دست شما باشد تا کم کم دست‌تان بیاید که کتاب‌های خوب از منظر عموم چه کتاب‌هایی است.
صدور سند قطعی برای فرهنگ، کاری اشتباه است
در ادامه کیانوش غریب پور با بیان این‌که اساساً زبان تصویر و گفتمان تصویری جهان کاملاً متفاوت است، گفت: اگر بخواهیم تصویر را با کلمه توصیف کنیم، راحت‌تر است اما روش مناسبی نیست. هر یک از ما جهانی داریم که سلول‌های آن جهان را از اطراف می‌گیریم. تربیت سلیقه و فهم تصویرعین زبان، رفتار و پوشش است و باید در وجود آدم نفوذ کند.
وی با اشاره به این‌که هر فرهنگ جایی ویژه برای مصرف دارد، بیان کرد: به‌عنوان مثال هر نوع موسیقی برای جایی مناسب است. مساله دیگر که قابل تامل است، این است که فرهنگ دیداری ، رژیم تصویری و تربیت زیبایی شناسی در طول زمان اتفاق می‌افتد.
وی با طرح این سوال که به چه تصویری خوب یا بد می‌گوییم، افزود: آیا می‌شود در مورد دیدگاه خود مطلق حرف بزنیم؟ آیا به تصویری که شما کارشناسان کتاب بد می‌گویید ما تصویرگران هم بد می‌گوییم؟ تصویر ، ادبیات، مد و زیبایی‌شناسی مدام در جریان است. الان لباس‌های دهه ۶۰ را مسخره می‌کنند اما آن زمان آن نوع لباس‌ها مسخره نبود. این‌که برای امر غیر مقطعی فرهنگ، سند قطعی صادر کنیم کاری غلط است.
یک جنس کتاب، تصویر و فرهنگ خوبِ مطلق وجود ندارد
این طراح گرافیک اظهار داشت: کارشناسان کتاب، سنجه‌ای دارند و آن را معتبر می‌دانند. چه در فضای دانشگاهی خود و چه در جماعت هنری خود، داریم بخش‌هایی از جریان فرهنگی را خط می‌زنیم. ما تصویرگران، کتابی را از نظر تصویر و محتوا خوبِ و درست می‌دانیم اما کارشناسان کتاب آن را مناسب فرهنگ ایرانی نمی‌دانند. این‌جا سوالی مطرح می‌شود که کدام فرهنگ ایرانی؟ این معیار را از کجا آوردند؟
غریب‌پوربا طرح این سئوال که جهان تصویرگری به نسبت بازار و مخاطب چه‌قدر می‌تواند تغییر کند، گفت: زمانی برای جشنواره اسباب‌بازی کانون تصویرگری انجام دادم. لحاظ کردم که قرار است تصویر، این پیام را به خانواده‌ها بدهد که اسباب‌بازی ایرانی بخرند و اگر به کانون بیایند با فضایی با نشاط و کلی رنگ مواجه خواهند شد.
این تصویرگر معتقد است، یک جنس کتاب، تصویر، فرهنگ و نگاه خوب مطلق وجود ندارد زیرا با فرمولی که برنج آبکش می‌کنیم نمی‌توانیم پیتزا درست کنیم چون با دو جهان متفاوت که یکی غذای سنتی و دیگری فست‌فود است، مواجه هستیم.
در معرض انواع پرتاب‌های فرهنگی عجیب و غریب هستیم
این طراح گرافیک اظهار داشت: در مورد تصویر، ما به دلیل تنوع آموزه‌ها، روابط و رودربایستی‌ها آرام آرام دیدگاه‌مان را پاکیزه و یکی کردیم. به‌عنوان مثال از یک تصویر خوشم می‌آید و می‌بینم از نظر جامعه تصویری مردود است و ادایش را در می‌آورم که این تصویر خوب نیست. گفتمان‌های تخصصی بین خودمان ما را به تربیتی می‌رساند که ممکن است این تربیت از حد استاندارد جامعه متفاوت باشد.
وی با اشاره به این‌که پدیده فرهنگ چند وجهی است، بیان کرد: در دوره‌ای از معماری زندگی می‌کردیم که فرش، زیر پایمان بود، به مسجد و تکیه می‌رفتیم و عناصر تصویری وجود داشت که ما را با هم، تراز می‌کرد. الان آن ظرف‌ها و فرش‌ها را نداریم و نوع تغذیه‌های تصویری و نوع گفتمان‌ها عوض شده است. فضا بازتر شده و تولید فراوان انواع رسانه را داریم و یک ترازوی واحد نمی‌تواند آن‌ها را بسنجد.
غریب‌پور خطاب به کارشناسان کتاب حاضر در این کارگاه تصریح کرد: یک اردوی تصویری لازم دارید که آدم‌ها با نگاه‌های مختلف در آن باشند. امیدوارم در نشست‌های بعدی شما پرسش کنید و علت رد و پذیرفتن کتاب‌ها را نیز بیان کنید. امروزه در معرض انواع پرتاب‌های فرهنگی عجیب و غریب هستیم که البته همه آن‌ها بد نیست.
نهاد کتاب‌خانه‌ها می‌تواند نقش مهمی در نشر کتاب داشته باشد
این تصویرگر با بیان این‌که یک تعهد اخلاقی نسبت به نسل آینده وجود دارد، عنوان کرد: از طرفی نمی‌شود همه چیز به آن‌ها داد و از طرفی هم نمی‌توان آن‌ها را از همه چیز پرهیز داد. کارشناسان و بررسی‌کنندگان کتاب اگر می‌خواهید رژیم تصویری خوبی به بچه‌ها بدهید در درجه اول باید خودتان این رژیم را داشته باشید.
وی با اشاره به این‌که شورای کتاب کودک ۶۷ ساله است، اظهار داشت: در مجموعه نشر کتاب، نهاد کتاب‌خانه‌های عمومی می‌تواند نقش مهمی داشته باشد و هرچه در جاهای دیگر می‌ریسند در نهاد می‌تواند بافته شود. فهرست نهاد باید از بقیه جاها معتبرتر باشد. سخت‌گیری بد نیست اما این‌که در چه مورد سخت‌گیری می‌کنیم، مسئله است.
معرف کتاب‌های خوب باشید
بر اساس این گزارش، علیرضا گلدوزیان در این کارگاه گفت: تجربه شخصی با موضوع تصویر دارم و نگاهم با این موضوع برگرفته از ساخت یک کتاب است. نگاه ویژه و شخصی خود را به متن ورود می‌دهم. وقتی به عنوان تصویرگر رابطه‌ای با متن ایجاد می‌کنم این ارتباط درونی است و سپس با فرم و رنگ عینیت پیدا می‌کند.
وی خاطرنشان کرد: بهتر است شما کارشناسان کتاب خود را به جای تصویرگر کتاب بگذارید. اول تصویر و قواعد آن را بشناسید، دوره‌های شناخت متن را بگذرانید و ارتباط متن و تصویر را بررسی کنید. در ساختار کتاب‌های ترجمه باید بررسی شود که چرا تصویرگر این قسمت از متن را برای تصویرگری انتخاب کرده است. بخش عظیمی از فضای تصویرگری نشات گرفته از خیال است. افرادی که در این حوزه کار می‌کنند اول باید کتاب را به عنوان یک رسانه بشناسند.
این تصویرگر با بیان این‌که شاخه‌های یک متن خوب را باید بررسی کرد، افزود: باید معیارهای تصویر را بشناسیم .هر یک از ما وقتی به ساحت تصویر ورود پیدا می‌کنیم مثل یک قصه‌گو عمل می‌کنیم اما متفاوت از او. اگر یک مفهوم واحد را به ۱۰ تصویرگر بدهید. از ۱۰ زاویه متفاوت با تصویرگری مواجه می‌شوید. من دو بار بز زنگوله پا را با دو سبک متفاوت تصویرگری کردم زیرا با دو متن متفاوت یکی خارجی و یکی ایرانی مواجه شدم و برای همین تصویرگری هر یک از آن‌ها را متفاوت انجام دادم.
وی اظهار داشت: برای بررسی خوب یا بد بودن کتاب حتماً معیارهایی وجود دارد. شما بررسی‌کنندگان کتاب در نهاد کتاب‌خانه‌ها، نقش خود را در یک نوع میانجی‌گری میان ما به عنوان تصویرگر و کتاب‌خانه‌ها لحاظ کنید. شما می‌توانید واسطه‌های خوبی باشید و کتاب‌های خوبی به کتاب‌خانه‌ها معرفی کنید.
پایان بخش این کارگاه، پرسش و پاسخ و عکس یادگاری بود.
