اقدام پژوهی یا پژوهش در عمل نوعی از فعالیت پژوهشی است که کسانی که در گروهی یا با گروهی در هر زمینه ای کار می کنند برای بهبود وضع نامطلوب آن کار، از این روش استفاده می کنند. این روش گر چه بیشتر در زمینه های فرهنگی و آموزش و پرورش در کشورهای رشد یافته و توسعه پیدا کرده در صنعت شکل گرفت از دهه 40 و 50 به بعد در مورد معلمان و کسانی که کارهای فرهنگی انجام می دادند به کار گرفته شد. این روش هم   شباهت هایی با پژوهش دانشگاهی دارد هم تفاوت هایی. در این روش ما اول به عنوان پژوهشگر به یاری دوستانمان یا خودمان به تنهایی موضوعی که ما را آزار می دهد از نظر عدم مطلوبیت انتخاب می کنیم با نام عنوان تحقیق. بعد از این که عنوان را مشخص کردیم تلاش می کنیم برای این که بدانیم مشکلمان چیست آن را به روش دقیق توصیف می کنیم یا بیان مسأله می کنیم. برای نمونه می گوییم چرا اعضای این کانون کتاب هایی را که امانت    می برند نخوانده بر می گردانند. ما برای این مشکل، جواب فوری نداریم پس این می شود مسئله ی ما. برای حل مسئله باید اطلاعات داشته باشیم پس به دنبال آن جمع آور ی اطلاعات می آید. منظور این است که ببینیم وضع فعلی مثلا امانت و مطالعه کتاب چگونه است؟ و اینکه چرا بچه ها کتاب را نخوانده بر می گردانند؟ و بالاخره چه باید کرد؟ یعنی 3 سؤوال مطرح می کنیم. برای پاسخ گفتن به این 3 سؤوال، اطلاعات از راه های گوناگون گردآوری می شود از جمله جمع آوری اسناد و مدارک، مطالعه، فیش برداری، مصاحبه و مشاهده. پس از جمع آوری اطلاعات، آن ها را ساماندهی و طبقه بندی می کنیم و اطلاعات خام را به شواهدی تبدیل می کنیم که بر مبنای آن بتوانیم قضاوت کنیم. علت ها را از اطلاعات خام جدا می کنیم و این در حقیقت مهارت ما در تحلیل قضیه است که هم به تمرین و هم مطالعه نیاز دارد. پس از شناخت علت ها برای رفع علت راه هایی پیدا می کنیم. باز این راه ها را از طریق مشاهده و مصاحبه و گردآوری اطلاعات به دست می آوریم و ضمن لحاظ کردن تجربه ی خودمان از تجربه های دیگران هم در روش ها استفاده می کنیم. این بار لیست روش ها را در اختیار داریم که بعد از فهرست بندی روش مناسب با توجه به فضای مورد نظر را انتخاب می کنیم. روش های انتخابی را به اجرا می گذاریم و در اجرا نظارت می کنیم که ببینیم آیا روش خوب پیش می رود یا مشکل دارد. اگر مشکل داشت همان جا حل می کنیم.

بنده معتقدم یک پژوهشگر عمل گرا باید همواره قلم و کاغذ به همراه داشته باشد و موارد را ضبط کند و عکس بگیرد. پس از مراحل نام برده شده ارزیابی، روشن می کند که آیا روش ها مناسب بوده و اگر نبوده چرا. پژوهشگر با ذکر دلیل و مقایسه وضع قبل و بعد از پژوهش نتیجه گیری می کند. بعد از نتیجه گیری به تهیه ی گزارش از مراحل کار می پردازد و این می شود یک سند پژوهشی که می تواند مورد استفاده قرار بگیرد. 

 فرق این روش تحقیق با روش های تحقیق مرسوم یا دانشگاهی که امروز در سراسر دنیا انجام می گیرد این است که در این پژوهش خود پژوهشگر دارای دغدغه و مسئله است، خود پژوهشگر عضوی از گروه پژوهش است، خود پژوهشگر از نتیجه پژوهش برای بهبود کارش استفاده می کند، خود پژوهشگر نقش آفرین اصلی در این پژوهش است. برای نمونه در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان چند سالی است این تفکر جوانه زده و در حال رشد است. مربیان کانون برای به سازی کارهایشان مثل جذب اعضای بیشتر یا تشویق اعضا به مطالعه به ویژه مطالعه در برخی از زمینه ها مثلا در زمینه های علمی تلاش می کنند از طریق پژوهش در عمل این کار را پیش ببرند. اگر در پژوهش دانشگاهی شخصی از بیرون می آید برای ما تحقیق انجام می دهد و نتیجه آن را اعلام می کند و یافته هایش و پیشنهادهایش را ارائه می دهد و می گوید شما به کار بگیرید، در مقابل در پژوهش حین عمل به جای این که کس دیگری برایمان راه نشان دهد و دانش تولید کند ما خودمان از دانش و راه های دیگران استفاده و به کشف راه های جدید می پردازیم و از آن طریق در کار خودمان بهبود و اصلاح ایجاد می کنیم؛ همچنان که می بینیم کاری غیر رسمی است، مشارکتی است، درونی است، محلی است. از همه ی امکانات محیطی مثل خود اعضا، همکاران، اولیا استفاده می شود تا مشکل، کشف و از راه های مختلف یا حل شود یا کاهش پیدا کند.

لطف پژوهش در عمل این است که می توانیم هر لحظه تجدید نظر کنیم یعنی انعطاف پذیر است. در صورتی که در تحقیق دانشگاهی این طور نیست، آزادی در روش پژوهش در عمل زیاد و پژوهشگر آزاد است. این روش خلاقیت به وجود می آورد و قانون از پیش تعیین شده در آن وجود ندارد.

ارزیابی بنده کاملا مثبت است. بنده به استان های دیگر هم رفته ام. گردهمایی فارس درست برنامه ریزی شده بود. مربیان بسیار فعال بودند. همه در بحث مشارکت داشتند، پرسش داشتند و این نشان دهنده ی انگیزه ی بالای آن ها بود. معلوم بود برای گذران وقت نیامده اند. امروز 90 دقیقه پرسش و پاسخ مؤید همین مطلب است و کارشناسان هم به صورت مشاهده ا ی جلسه را ارزیابی کردند و چک لیست مشارکتی تهیه کردند. تقریبا همه استان ها خوب شرکت کردند.

- هنوز جای اصلاح دارد. در مرحله ی آغازین کار هستیم و پرسش های شرکت کنندگان هم نشان دهنده ی یادگیری آن هاست اما نسبت به این 3 سال آغاز خوبی است هر چند ایده آل نیست و یکی از راه های ارتقای دانش آن ها همین گردهمایی هاست.

آموزش بسیار مهم است. همین طور اعتقاد مسؤولان کانون به امر پژوهش از اهمیت بالایی برخوردار است. باید دید بدنه ی کانون چقدر با این تفکر دمساز است. به نظر می رسد باید برای مسؤولین نشست هایی را ترتیب داد تا آن ها با اهمیت پژوهش بیشتر آشنا شوند. اداره پژوهشی نباید جدا از بدنه کار کند. پژوهش مخصوص مربیان نیست بلکه کارکنان هم برای بهبود کار خودشان باید این کار را انجام دهند. هم مسؤولین باید آماده شوند و بپذیرند و هم امکانات در اختیار پژوهشگران قرار بگیرد. پژوهش هزینه دارد. بی توجهی برخی مسؤولین بعضی مناطق به دلیل شاید عدم توجیه در این زمینه باشد که پیامد آن عدم علاقه مندی و عدم استقبال است. در استان فارس مدیر کل مدام آمده، سر زده، در جلسات شرکت کرده و این نشان علاقه مندی و اهمیت دادن مسؤولین کانون استان به اقدام پژوهی است.

آرزو می کنم روزی برسد که هر مربی و معلمی در ایران پژوهشگر کار خودش باشد چرا که پژوهش یکی از ارکان تصمیم گیری دست اندرکاران است.