فرناز میری
یکی از این فعالیت‌ها که زیرمجموعه‌ی فعالیت‌های فرهنگی است به معرفی شخصیت، سرزمین، وقایع و ایام و کتاب اختصاص دارد. علاوه بر هدف کلی این فعالیت که افزایش آگاهی و اطلاع‌رسانی به کودکان و نوجوانان در کنار ترغیب به کتاب و کتاب‌خوانی است، این معرفی‌ها مانند دیگر فعالیت‌های کانون بر رشد ابعاد شخصیتی و پرورشی کودکان و نوجوانان نیز نقش به‌سزایی دارد. با چند تن از مربیان کانون پرورش فکری گفت‌وگویی داشتیم و دیدگاه و تجربه‌ی آن‌ها در این زمینه را جویا شدیم که در ادامه می‌خوانید.
به‌طور کلی فعالیت معرفی در کانون شامل معرفی شخصیت، سرزمین، کتاب و وقایع و ایام است. «معرفی شخصیت» فعالیتی است که طی آن مربی جنبه یا جنبه‌هایی از ویژگی‌های شخصیتی مطرح را در نظر می‌گیرد و به‌منظور آشنایی و تاثیرگذاری برای اعضا مورد شناسایی و بررسی قرار می‌دهد. در «معرفی وقایع و ایام» مربیان به معرفی رخدادها و روزهای مهم تاریخی، اجتماعی، سیاسی، ملی و مذهبی با هدف یادآوری و گرامی‌داشت آن‌ها می‌پردازند. اما «معرفی سرزمین» فعالیتی است که در آن مربی برای آشنایی اعضا با ویژگی‌های جغرافیایی، تاریخی و فرهنگی یک سرزمین یا کشور اطلاعات لازم را ارایه می‌کند. در ارتباط با «معرفی کتاب» نیز این فعالیت، فعالیتی است که در آن مربی با تمهیداتی مناسب، زمینه‌ی آشنایی اعضا را با کتابی خاص فراهم می‌کند.
فارغ از تعریف مشخص هر کدام از این فعالیت‌ها، به‌طور کلی فعالیت‌های فرهنگی هنری اقدام‌هایی هدف‌مند و برنامه‌ریزی شده هستند که مربی‌ها با هدف شناخت و پرورش استعداهای فکری و ذوقی کودکان و نوجوانان و البته با حضور و مشارکت آن‌ها در زمان و مکان معین و با روش‌ها و تکنیک‌های ویژه‌ای انجام می‌دهند. فعالیت معرفی نیز از این شیوه مستثنی نیست و اعضای کانون را از بعدی دیگر به کتاب و کتاب‌خوانی علاقه‌مند می‌کند؛ چراکه مربیان فرهنگی در اجرای این فعالیت علاوه بر این‌که رویکردهای متنوعی چون توضیح شفاهی، نشریه‌دیواری، نمایش خلاق و ...دارند همچنین سعی می‌کنند اعضا را متناسب با گروه سنی‌شان در این فعالیت مشارکت دهند تا به هدف نهایی دست پیدا کنند.
توجه به روحیه‌ی بچه‌های امروز در معرفی شخصیت و سرزمین اگر موضوع فعالیت‌های یک‌ساله‌ی یک مرکز ادبیات حماسی باشد بهتر است که موارد مختلف فعالیت معرفی با نگاهی به همین موضوع تقسیم شود.
مهرانگیز اخوی، مربی مسوول مرکز فرهنگی‌هنری شماره‌ی 25 تهران
اخوی درباره‌ی روند اجرای فعالیت معرفی می‌گوید: این فعالیت‌ها با تعریف و استاندارد مشخصی که از طرف دفترهای ستادی یا استانی از پیش مشخص شده است به اجرا در می‌آید و البته برای مراکز مختلف مناسب‌سازی هم می‌شوند.
اما روند کلی اجرای این فعالیت به گفته‌ی او معرفی یک سرزمین در هر فصل، معرفی دو کتاب طی هر ماه، حداقل معرفی شخصیت هر دو ماه یک‌بار و معرفی وقایع و ایام متناسب با مناسبت روزهای مختلف ماه هم برای گروه سنی کودک و هم نوجوان است. هرچند این مربی فرهنگی تاکید دارد: تکنیک یا شیوه‌ی اجرای این معرفی‌ها منعطف است و مربی می‌تواند هم به صورت نشریه و پانل دیواری و هم به صورت شفاهی به انجام آن بپردازد.
اما باید دید باتوجه به گستردگی شخصیت‌ها یا سرزمین و... انتخاب‌های مربیان برای معرفی بر چه اساس و چه معیاری است؟
اخوی توضیح می‌دهد: توصیه شده است که براساس پیش‌بینی برنامه‌های فرهنگی، هنری و ادبی یک مرکز که در اردیبهشت هر سال با توجه به برنامه‌های پیشنهادی یک استان و نیازسنجی‌های انجام شده در مرکز توسط مجموعه همکاران یک مرکز صورت می‌گیرد، این انتخاب‌ها شکل بگیرد.
به گفته‌ی او اگر موضوع فعالیت‌های یک‌ساله‌ی یک مرکز ادبیات حماسی باشد بهتر است که موارد مختلف فعالیت معرفی با نگاهی به همین موضوع تقسیم شود. برای مثال برای معرفی شخصیت می‌توانیم فردوسی را به عنوان یک شاعر حماسی‌سرا و کتاب او یعنی «شاهنامه» را در بخش کتاب معرفی کنیم. همچنین بازنویسی‌هایی که از شاهنامه صورت گرفته است مانند «ضحاک مار دوش»، «ضحاک بنده‌ی ابلیس» یا «قصه‌ی سیاووش» را انتخاب و معرفی کنیم. برای معرفی وقایع در کنار همه‌ی روزهایی که در تقویم ما مهم است و به آن اشاره می‌کنیم می‌توان روز ملی ادبیات را خیلی جامع‌تر معرفی کرد یا هفته‌ی کتاب و کتاب‌خوانی ویژه‌تر مورد توجه قرار بگیرد. در ارتباط با معرفی سرزمین هم می‌توانیم طوس را به عنوان سرزمین فردوسی یا هرجایی که نشان از یک سرزمین حماسی باشد معرفی کنیم.
اما مربی مسوول مرکز شماره‌ی 25 کانون تهران تاکید می‌کند: این کارها همه به صورت پیشنهادهایی است که در جلسات شورای فرهنگی مراکز و با نظارت کارشناس آن مرکز و در نهایت دفتر استان اتفاق می‌افتد و اگر دیدگاه‌های تیم فرهنگی یک مرکز نیاز به بازنگری یا انعطاف یا تغییر داشته باشد حتما اعمال نظر می‌شود و این تغییر انجام می‌شود.
او یادآور می‌شود: هیچ فعالیتی این‌طور نیست که به صورت سلیقه‌ای یا از پیش تعیین نشده در مراکز انجام شود. همه چیز بررسی می‌شود و با دلایل و موارد مشخص صورت می‌گیرد.
اخوی درباره‌ی تاثیر این فعالیت بر روند رشد شخصیتی اعضا می‌گوید: همیشه کودکان و نوجوانان و حتی افراد بزرگ‌سال نیاز به الگوهای مناسب و شناخت آن‌ها دارند. هر کدام از این فعالیت‌ها به ظرایف و ویژگی‌های شخصیتی، فردی، اخلاقی و اجتماعی مختلفی می‌پردازد که یادآوری آن‌ها و آشنایی با این موارد می‌تواند در تعیین مسیر و اهداف مخاطبان به‌ویژه کودک و نوجوان تاثیر بسیاری بگذارد.
او با اشاره به این‌که تمامی این فعالیت‌ها با محوریت کتاب و کتاب‌خوانی انجام می‌شوند، توضیح می‌دهد: اگر فردوسی را به عنوان یک شخصیت مهم معرفی می‌کنیم می‌خواهیم بچه‌ها را به خواندن «شاهنامه» سوق دهیم. اگر «شاهنامه» یا قصه‌های بازنویسی شده براساس آن یا سرزمینی را معرفی می‌کنیم می‌خواهیم بگوییم در اصل باید مطالعه داشته باشیم؛ چراکه هدف اصلی مراکز کانون در واقع ترغیب به مطالعه و بالابردن اطلاعات و آگاهی و گنجینه‌ی لغات و از این دست اهداف است.
به گفته‌ی این مربی فرهنگی فعالیت معرفی‌ها برای تمامی گروه‌های سنی مناسب است و در مراکز کانون انجام می‌شود. اما ممکن است در نوع ارایه و آموزش غیر مستقیم تفاوت گروه‌های سنی مهم باشد. وقتی برای کودک به صورت شفاهی یا در قالب گفت‌وگو و دورهمی یا با نشان دادن یک کتاب و روخوانی کردن آن در مورد یک شخصیت صحبت کنیم یا زندگی‌نامه‌ای را به آن‌ها نشان بدهیم تاثیر بیشتری خواهد گذاشت. اما وقتی این معرفی‌ها به صورت نشریه و پانل‌های دیواری شکل بگیرد شاید نوجوانان بهتر بتوانند از آن استفاده کنند.
اخوی تاکید دارد: رویکرد مربیان باید به گونه‌ای باشد که بدانیم هم کودک و هم نوجوان وارد فضای کتاب‌خانه‌های کانون می‌شوند و حتی در کارهای دیواری با نگاهی به مخاطب کودک و نوجوان به معرفی این فعالیت‌ها بپردازیم. به‌طور کلی خوب است این مساله را بدانیم این تکنیک‌ها و روش‌ها هستند که نوع ارایه‌ی ما را برای کودکان و نوجوانان جذاب‌تر می‌کنند.
به گفته‌ی او اگر بتوانیم آن نقطه‌ای که بچه‌ها در یک لحظه به آن توجه ویژه‌تر می‌کنند تحریک کنیم مطمئنا نتیجه‌ی بهتری خواهیم گرفت و چه بهتر آن‌که توجه داشته باشیم باید حتما به روحیه‌ی بچه‌های امروز اهمیت داده شود و از المان‌های مختلفی برای آشنایی و الگوسازی استفاده کنیم. برای مثال بازدید از موزه می‌تواند خیلی به معرفی وقایع یا سرزمین کمک کند. به عبارت دیگر «اگر موارد عینی‌تر و ملموس‌تری را به بچه‌ها نشان بدهیم ماندگاری فعالیت‌ها و تاثیرش در دراز مدت بیشتر و اثربخش‌تر خواهد بود.»
اخوی معتقد است بچه‌های امروز خیلی دنبال اساطیر یا شخصیت‌های دور نیستند و بیشتر دوست دارند سرزمین‌ها یا شخصیت‌هایی را بشناسند یا با کتاب‌هایی آشنا شوند که خیلی معاصر و به روز هستند. او تاکید می‌کند: بچه‌های امروز فقط دنبال معرفی افرادی که درگذشته‌اند یا سرزمین‌های تاریخی نیستند. هرچند این مساله قابل تامل و آسیب‌شناسی است اما باید در انتخاب شخصیت یا سرزمین و کتاب به این موضوع هم توجه شود.
معرفی در راستای هدایت اعضا به موضوع‌های مختلف
معصومه جلالیلان، مربی مسوول مرکز شماره‌ی دو طبس
اعضای کانون باید نسبت به هم سن و سال‌های خودشان تفاوت داشته باشند و این آگاهی بخشی به آن‌ها از همین جنس است.جلالیان معتقد است به‌طور مشخص فعالیت معرفی شخصیت می‌تواند معرفی یک الگو و تقویت الگوپذیری برای بچه‌ها باشد. تا بچه‌ها ببینند آن‌هایی که به جایی رسیده و نویسنده، شاعر یا هنرمند مشهوری شده‌اند مانند خودشان بوده‌اند. افرادی مانند آن‌ها و با زندگی معمولی که با تلاش و پشتکار و یک مربی خوب توانسته‌اند به جایی برسند.
او در اجرای این فعالیت سعی می‌کند شخصیت‌های متنوعی را برای معرفی انتخاب کند و در اجرای کار از روش‌های مختلفی مانند نمایش خلاق یا حتی حضور خود اعضا کمک می‌گیرد.
برای مثال خودش به عنوان مربی در نقش شخصیتی که قرار است معرفی کند حاضر می‌شود یا ماسک آن شخصیت را درست می‌کند و بر صورت می‌زند و به سوال‌های بچه‌ها درباره‌ی آن شخصیت جواب می‌دهد. اگر هم شخصیتی مربوط به گذشته باشد از روش مسافر زمان استفاده می‌کند.
جلالیان هدف فعالیت معرفی ایام و وقایع را آگاهی بچه‌ها از وقایع یا مناسبت روزهایی مطرح می‌کند که در رسانه‌ها یا تلویزیون درباره‌ی آن می‌شنوند. تا بدانند اگر موضوع خاصی در رسانه‌ها مطرح است دلیل آن چیست و نسبت به آن موضوع آگاهی داشته باشند.
او تاکید می‌کند: معتقدیم اعضای کانون باید نسبت به هم سن و سال‌های خودشان تفاوت داشته باشند و این آگاهی بخشی به آن‌ها از همین جنس است.
جلالیان با اشاره به هدف فعالیت معرفی سرزمین یعنی آشنایی بچه‌ها با محیط اطرافشان توضیح می‌دهد: این فعالیت اغلب درباره‌ی مکان‌هایی که بچه‌ها به آن‌جا رفته و از آن بازدید کرده‌اند انجام می‌شود و سعی می‌کنم شهر، روستا یا سرزمینی را از زاویه‌ای دیگر به بچه‌ها معرفی کنم تا ذهنیت کامل‌تری نسبت به آن مکان پیدا کنند. به نوعی در معرفی سرزمین اطلاعات کم بچه‌ها را کامل‌تر می‌کنیم.
او درباره‌ی انتخاب شخصیت‌ها برای معرفی می‌گوید: گاهی از یک نویسنده چندین کتاب در کتاب‌خانه داریم و برهمین اساس به سراغ معرفی او می‌رویم.
شیوه‌ی اجرای فعالیت معرفی‌ها برای هر گروه سنی متفاوت است. جلالیان در این زمینه معتقد است: برای مثال کودکان از یک‌جا نشستن و متکلم وحده بودن مربی خوششان نمی‌آید و دوست دارند فعالیت با هیجان همراه باشد تا از آن استقبال کنند. اما برای نوجوانان برعکس و ممکن است خیلی هم دنبال هیجان در آشنا شدن با یک شخصیت یا سرزمین نباشند.
او در پاسخ به این پرسش که آیا اعضا از انجام این فعالیت با معرفی کتاب برای مطالعه بیشتر استقبال می‌کنند یا شیوه‌های اجرایی آن توضیح داد: مساله‌ای که باید در نظر بگیرم این است که بچه‌های امروز نسبت به قبل کمتر کتاب می‌خوانند. پیش‌تر معرفی شخصیت‌های مذهبی را در قالب یک بازی کامپیوتری طراحی کرده بودم و بچه‌ها خیلی از آن استقبال می‌کردند. آن‌ها بیشتر دوست دارند نسبت به موضوعی هدایت شوند تا به آن موضوع علاقه پیدا کنند. این‌که تنها به آن‌ها کتابی معرفی کنیم تا درباره‌ی شخصیت یا سرزمین خاصی اطلاع پیدا کنند چندان برایشان جذابیت ندارد و حوصله سر بر است.
جلالیان درباره‌ی تاثیر فعالیت معرفی در شخصیت بچه‌ها با ذکر مثالی می‌گوید: در بچه‌ها بسیار این موضوع را دیده‌ام که وقتی شخصیتی به آن‌ها معرفی می‌شود و زمینه‌ی کاری او نزدیک به شخصیت و علاقه‌های خودشان است بلافاصله می‌گویند «پس ما هم می‌توانیم» یا «من هم نقاش می‌شوم» و ... این فعالیت در تقویت انگیزه و اعتماد به نفس آن‌ها برای رسیدن به کاری که دوست دارند خیلی موثر است. از طرف دیگر جنبه‌ی تشویقی هم برای آن‌ها دارد. برای نمونه بسیاری اوقات برای من تعریف می‌کنند وقتی در مدرسه درباره‌ی روز خاصی پرسیده‌اند فقط آن‌ها (بچه‌های کانون) بلد بوده‌اند و بقیه اطلاعی نداشته‌اند.
معرفی با مشارکت اعضا
لیلا غفاری، مربی فرهنگی مرکز باباحیدر استان چهارمحال و بختیاری
غفاری معتقد است در فعالیت معرفی‌ها باید دید این فعالیت را در کدام بخش یعنی پانل و نشریه دیواری بهتر می‌توان معرفی کرد یا در کلاس و در قالب نمایش یا گفت‌وگو و توضیح شفاهی.
او به عنوان نمونه به شیوه‌ی خودش برای اجرای فعالیت معرفی کتاب اشاره می‌کند و می‌گوید: برای فعالیت معرفی کتاب در بخش کودک سعی می‌کنم معرفی را از زبان کتاب بگویم یا بنویسم و بعد با همراهی بچه‌ها بخشی از شعر یا داستان آن‌را بخوانم. شیوه‌ای که بچه‌ها خیلی دوست دارند.خیلی اوقات از همان سرزمینی که معرفی می‌کنم یکی از شخصیت‌های مهم آن سرزمین و بعد کتابی درباره‌ی آن شخصیت را نیز معرفی می‌کنم. این به هم پیوستگی سبب می‌شود فعالیت معرفی هدف‌مندتر انجام بگیرد.
اما به گفته‌ی او معرفی سرزمین فعالیت گسترده‌تری است که می‌تواند به صورت پیوسته همراه با چند فعالیت دیگر انجام شود.
غفاری توضیح می‌دهد: خیلی اوقات از همان سرزمینی که معرفی می‌کنم یکی از شخصیت‌ها مهم آن سرزمین و بعد کتابی درباره‌ی آن شخصیت را نیز معرفی می‌کنم. این به هم پیوستگی سبب می‌شود فعالیت معرفی هدف‌مندتر انجام بگیرد.
او با اشاره به این‌که در این فعالیت سعی می‌کند از خود بچه‌ها هم کمک بگیرد تا برای مثال در ساخت ماکت یکی از بناهای معروف آن سرزمین همکاری کنند، می‌گوید: وقتی خود بچه‌ها درگیر کار می‌شوند کل فرآیند این فعالیت برایشان جذاب‌تر است.
این مربی فرهنگی ادامه می‌دهد: اگر این همکاری آن‌ها حتی در حد کمک به ساختن یک بخش کوچک از نشریه دیواری یا در حد برش زدن برگه‌ها باشد، چون خودشان این کار را انجام داده‌اند به اندازه‌ای درگیر کار می‌شوند که برایشان مهم است چه کسانی آن‌را می‌خوانند. حتی خودشان از دوستان‌شان می‌خواهند که حتما مطلب معرفی را بخوانند.
او می‌گوید: در حالی‌که اگر اجرای این فعالیت به صورت کار فردی مربی باشد و فقط روی دیوار کتاب‌خانه ارایه شود بچه‌ها معمولا آن‌قدر بر روی آن تمرکز نمی‌کنند. برای همین سعی می‌کنیم آن‌ها را در این فعالیت دخیل کنیم.
به گفته‌ی غفاری در بخش معرفی کتاب از نمایش خلاق هم استفاده می‌شود البته لزومی ندارد کل داستان کتاب به صورت نمایش ارایه شود؛ بلکه بخشی از آن کافی است تا بچه‌ها برای خواندن کامل کتاب تشویق شوند. همچنین سعی می‌کند کتاب‌های جدید را برای تکنیک نمایش خلاق انتخاب کند تا داستان آن‌را بچه‌ها ندانند و برایشان جذابیت داشته باشد.
او تاکید می‌کند: کتاب‌های علمی هم برای کودکان و هم نوجوانان خیلی جذاب‌تر است و بعد از آن کتاب‌های شعر؛ چراکه بچه‌ها خودشان به‌طور معمول بدون معرفی هم به سراغ کتاب قصه و داستان می‌روند.
به گفته‌ی این مربی کاردستی، نشریه و ماکت چیزهایی هستند که بچه‌ها در هر گروه سنی به آن‌ها علاقه دارند برای همین مربیان سعی می‌کنند از کانال علاقه‌مندی‌های آن‌ها وارد بحث فعالیت معرفی شوند.
او معتقد است اگر در این فعالیت علاقه‌ی بچه‌ها به موضوع جذب شود شیفته‌ی‌کتاب، سرزمین یا شخصیتی که معرفی شده است می‌شوند و خودشان با علاقه و انگیزه آن‌را دنبال می‌کنند. همچنین اگر معرفی خوب انجام شود اعتماد به نفس پیدا می‌کنند؛ چراکه برای مثال بعضی اوقات کتابی را نمی‌توانند متوجه بشوند و بعد معرفی می‌فهمند طریقه‌ی صحیح خواندن آن کتاب چه‌طور بوده است و اعتماد به نفس پیدا می‌کنند که مشکل از شخص آن‌ها نیست.
