نمایش عروسکی از دیرباز تاکنون در فرهنگ مردم ایران رواج داشته است. رشته‌ای که دنیای تخیل و فانتزی در آن انتها ندارد، عروسک‌ها ابتدا اجسامی هستند که توسط ذهن خلاق خلق می‌شوند، به دست عروسک‌ساز شکل می‌گیرند، با دستان عروسک گردان حرکت می‌کنند، توسط صداپیشه سخن می‌گویند و مخاطب را با خود همراه می‌کنند.
یکی از معروف‌ترین عروسک‌هایی که تمام ایرانیان حداقل یک بار صورت سیاه و رخت سرخش را دیده‌اند و صدای سفیر یا همان سوتکش را شنیده‌اند «مبارک» نام دارد. در نمایش خیمه شب‌بازی گاهی مبارک را با نام «یاقوت» هم می‌شناسیم. مبارک سرخ‌پوش هنگام خیمه‌شب بازی در برخورد با عروسک‌هایی چون سلطان سلیم، با سخنان طنزآمیز و شوخ طبعی، مسائل سیاسی و اجتماعی را نقد می‌کند. این یکی از ویژگی‌های مبارک است که توانسته او را از یک جسم پارچه‌ای به محبوب دل‌ها تبدیل کند. تصویر دیگری که از خیمه شب بازی به یاد می‌آوریم، پیرمردی است که او را با نام مرشد می‌شناسیم. مرشد کنار خیمه می‌نشیند و با تمبک، موسیقی ضربی می‌نوازد و آواز یا شعر می‌خواند. مرشد با عروسک‌ها وارد دیالوگ می‌شود و مبارک با گفتار شیرینش که با صدای سفیر همراه است، کلماتی را به کار می‌برد که گاهی تعبیر به گستاخی اوست و این موقعیت تماشاگر را به خنده می‌اندازد و لحظات شیرینی ایجاد می‌کند. اما عروسک در نمایش عروسکی چگونه شکل می‌گیرد؟ آیا هر جسمی می‌تواند تبدیل به عروسک نمایشی شود و خودش را در دل مخاطب جای دهد؟ «ایده پردازی» و «ذهن خلاق» دو رکن مهم نمایش عروسکی‌اند. این که عروسک چه خصوصیات ظاهری دارد، چه رفتارهایی می‌کند و قصه‌اش چیست می‌تواند شروع یک «ایده پردازی» باشد که ذهن خلاق را با خود همراه کند. عروسک گردان و صداپیشه در این شاخه هنری اشخاصی حائز اهمیت هستند که اگر آن‌ها نباشند، عروسک و جهان عروسک وجود ندارد. هنرمندان بی ادعایی که ظاهرشان را پشت دنیای خیال‌انگیز عروسک‌ها پنهان می‌کنند و خنده به لب مردم می‌آورند. دنیای این هنرمندان چگونه می‌گذرد؟ چه سختی‌هایی بر سر راه هنرمندان حوزه نمایش عروسکی قرار دارد؟ خواسته آنان از مخاطبین شان و مسئولان چیست؟ این‌ها سوالاتی هستند که ما را به سوی هنرمندان فعال حوزه نمایش عروسکی روانه می‌کند. فاطمه نجفی مهر، مربی و مسئول مرکز شماره ۴ کانون پرورش فکری کودکان و نو جوانان اراک است. وی از سال ۸۲ تا کنون در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مشغول فعالیت های فرهنگی و هنری است. نجفی مهر در گروه های نمایشی استان هم فعالیت هایی در زمینه نمایشی داشته. همکاری با گروه پیام و جشنواره های نمایش صحنه‌ای در پرونده هنری او وجود دارد. تحصیلات وی کاردانی هنرهای چوبی و کارشناسی امور فرهنگی است. فاطمه نجفی‌مهر در جشنواره‌های نمایش عروسکی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان فعالیت داشته و در رشته ی ساخت عروسک و طراحی صحنه حائز رتبه شده است. همچنین فعالیت در عرصه قصه گویی از دیگر تجارب هنری نجفی مهر می‌باشد. به بهانه روز جهانی عروسک و نگاه به کارکرد و احوالات هنرمندان حوزه نمایش عروسکی گفتگویی با وی ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
ساخت عروسک و خلق شخصیت نمایشی چه سختی هایی به همراه دارند؟
بالا بودن هزینه های ابزار و ملزومات ساخت عروسک این روزها یک معضل است. بعضی از ملزوماتی که برای عروسک‌ها تهیه می‌شود فاسد شونده هستند و برای مدت زیاد قابلیت نگهداری را ندارند و همین مسئله باعث به وجود آمدن مشکلات در ساخت عروسک‌هاست. در زمینه خلق عروسک هم طبیعتاً باید هر عروسک مربوط به یک متن خاص باشد. شخصیت نمایشی باید گویای آن متنی باشد که قرار است عروسک را در دل قصه بگنجاند و نمایش شکل بگیرد. یعنی باید شما یک طراح قدرتمند باشید که بتوانید بر اساس شخصیت‌های نمایش عروسکی این عروسک ها را خلق کنید و حالا با شیوه های مختلف به اجرا بپردازید. عروسک و عروسک‌سازی بسیار گسترده است. فکر می‌کنم اولین کاری که یک خالق نمایش عروسکی و خالق یک عروسک می‌کند این است که تکنیکی که قرار است در نمایش کار کند را به نسبت شرایط انتخاب کند و بعد از انتخاب تکنیک، ساخت عروسک برای سازنده قهار عروسک بسیار آرامبخش و لذت بخش است و مطمئناً می‌تواند بسیار عالی کار را پیش ببرد. فکر می‌کنم اولین چیزی که مهم است اینکه با چه شیوه نمایشی قرار است کار نمایش عروسکی انجام شود و سپس به خلق این عروسک بپردازیم.
آیا عروسک سازی و در مجموع نمایش عروسکی را در استان مرکزی با روندی صعودی ارزیابی می‌کنید؟
من فکر می کنم نمایش عروسکی در استان ما رشد صعودی نداشته و شاید می‌توان گفت که رشد نزولی هم داشته باشد. چون مخاطب ما استقبال از نمایش عروسکی ندارد ولی امیدوارم که با حمایت مردم و مسئولین این اتفاق محقق شود و برنامه‌ای تدارک دیده شود برای اینکه نمایش‌های عروسکی هم روی صحنه بروند و مردم با استقبال و تهیه بلیط بتوانند هنرمندان این حوزه را حمایت کنند. طبیعتا اگر قرار است که هنری پا بگیرد و هنر شکل بگیرد، به حمایت نیازدارد. مخصوصاً کارهای نمایشی که مستقیماً با مخاطب عموم در ارتباط هستند. به نظرم باید از این طریق مورد استقبال قرار گیرند تا به امید خدا جای خودش را در دل مردم باز کند. فکر می‌کنم که نمایش عروسکی در استان ما در همان عنفوان نوزادی باشد و هنوز خیلی خیلی کوچک است. با اینکه کانون پرورش فکری سابقه بسیار درخشانی در این حوزه دارد ولی کانون پرورش فکری هم اکثراً در حوزه جشنواره ها فعالیت می‌کند و حمایت از طرف ارگان های دیگر و مسئولین کمتر شکل می‌گیرد تا هنرمندان بتوانند اجرای نمایش عروسکی را به صورت عمومی داشته باشند و مورد استقبال قرار بگیرند. البته این مسائل و نقدها همه از نگاه بنده است و امیدوارم که اتفاق های خوب در راه باشد.
چرا در استان مرکزی شاهد نمایش‌های عروسکی به صورت گسترده نیستیم؟
کانون پرورش فکری در زمینه نمایش عروسکی فعالیت گسترده‌ای دارد و ما به تازگی شاهد برگزیده شدن گروه‌های نمایشی در جشنواره های خارج از ایران هم بودیم پس می‌توانیم بگوییم که کانون رسالت نمایش عروسکی را به خوبی انجام می‌دهد. ظهور تکنولوژی‌های مختلف و گوشی های موبایل، تلویزیون و سینما باعث شد که نمایش عروسکی مورد بی‌مهری قرار گیرد و از نظر استقبال عموم کمتر دیده شود. در واقع این هنر و این شاخه به دست گروه اندکی که عاشقانه به این حوزه می‌پردازند سپرده شد که شامل هنرمندان نمایش و دانشجویان نمایش عروسکی است. به اعتقاد من یکی از پرچم داران عالی در این حوزه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است.
علاقه‌مندان به رشته نمایش عروسکی چگونه و از کجا شروع به فعالیت کنند و به اجرا برسند؟
در قدیم معمولاً آموزش‌هایی وجود داشت که به عنوان معلم شاگردی بود و در واقع این مسئله در خانواده هایی که علاقه‌مند به این رشته بودند فعالیت بیشتری شکل می‌گرفت. ولی از سال ۱۳۵۰ به همت کانون پرورش فکری نمایش عروسکی و کانون تئاتر به راه افتاد. خدا را شکر این برنامه مورد استقبال قرار گرفت و اکنون خیلی عالی در این حوزه فعالیت می‌شود. آموزش های مختلف هم برای مدرسان و مربیان کانون و هم برای علاقمندان این حوزه وجود دارد. اکنون با وجود شبکه های مجازی که ممکن است باعث خیلی از کاستی‌ها باشد، دسترسی به آموزش برای همه و در همه جا راحت‌تر شده و علاقه‌مندان می‌توانند دسترسی به آموزش‌های مختلف داشته باشند و حوزه مطالعاتی خود را گسترش دهند. همچنین تحصیل در رشته‌های نمایش عروسکی از طریق کنکور هنر، ورود به دانشگاه و فعالیت در عرصه نمایش عروسکی راه دیگر ورود به این حوزه است.
در مورد اهداف کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بگویید.
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان از سال ۱۳۴۴ تاسیس شد. می‌توان گفت که حدود ۶۰ سال از عمر کانون گذشته و هنوز خیلی از خانواده‌ها هستند که کانون را نمی‌شناسند. به دلیل اینکه تبلیغات در حوزه شناساندن کانون از طریق رسانه‌های مختلف بسیار بسیار کم بوده. در واقع تبلیغات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان محدود به افرادی می‌شود که در حوزه کانون قرار دارند و یا گاهی در مـــدارس و فعالیت هایی که مربی های کانون در جاهای مختلف داشتند شکل گرفته. اما این تبلیغات محدود نتوانست به شناساندن بیشتر کانون به مردم و خانواده‌ها تاثیرگذار باشد. توقع کانون پرورش فکری این است که بتواند از طریق جاهایی مثل روزنامه یا صدا و سیما به مردم شناسانده شود و این رسانه‌ها با کانون پرورش فکری بیشتر همکاری و فعالیت داشته باشند. البته در سال‌های اخیر شاهد این هستیم که صدا و سیما بسیاری از کارهای کانون پرورش فکری را پخش می‌کند و خیلی از جشنواره‌ها را تبلیغ می‌کنند که مقداری اثر بخش بود. ولی باز هم می‌توان جای بیشتری در دل خانواده‌ها داشته باشد و افراد و بچه های بیشتری را پوشش دهد. اما امیدوار به روزی هستیم که همه ایرانی‌ها کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را بشناسند و همه بچه های سرزمینم از امکانات و آموزش‌های کانون پرورش فکری بهره‌مند شوند.
به مناسبت روز جهانی عروسک پیامی برای دوستداران نمایش عروسکی بگویید.
امیدوارم مردم و مسئولین با عروسک‌ها آشتی کنند و هر عروسک باعث این شود که خنده به روی لب تمام افراد جامعه، چه کوچک و چه بزرگ بیاورد. ما در هر سنی که باشیم عروسک ها برایمان خاطره و شیرینی دارند و بسیار جذاب هستند. امیدوارم که عروسک ها و سازنده های عروسک‌ها بتوانند رسالتی که بر عهده دارند و قرار است آن را به دیگران معرفی کنند را با نمایش ها و برنامه های مختلف، به انجام برسانند و باعث شادی در دل مخاطبین‌شان شوند و مردم را خوشحال کنند.
سخن پایانی.
امید به روزی که تمام بچه‌های سرزمینم با کتاب دوست و آشنا بشوند چرا که وقتی با کتاب آشنا شوند مطمئناً جامعه بهتری خواهیم داشت. تمام این فقری که ما داریم از فقر فرهنگ و نامأنوسی ما با کتاب است و تا زمانی که این مشکل حل نشود مسلما روزگار بهتری نخواهیم داشت. انشاالله سطح سواد فرهنگی جامعه‌مان بالا برود و در نتیجه بتوانیم جامعه خیلی خیلی بهتری را داشته باشیم