به گزارش اداره کل روابط عمومی و امور بین‌الملل کانون، کارگاه «فن بیان» از سلسله کارگاه‌های ویژه داوران بیست‌وششمین جشنواره بین‌المللی قصه‌گویی کانون پرورش فکری در سرفصل‌های بهداشت صدا، تسلط بر صدا و صداسازی، استفاده از مهارت‌های کلامی، مدیریت سرعت کلام، آشنایی با ریتم، فرازبان و فن بیان و استفاده از عناصر زنجیری و زبر زنجیری گفتار، روز سه‌شنبه ۲۰ آذر ۱۴۰۳ با تدریس سعید مجیدی، مدرس فن بیان و صداسازی برگزار شد.
قصه‌های عامیانه یک مجموعه ویژگی‌های زبانی و فرازبانی دارند
مجیدی با بیان این‌که پشت برگه‌های داوری جشنواره قصه‌گویی یک مجموعه آدم‌های شریف به نام داور وجود دارند، گفت: داوری کردن کار دشواری است. بدون دقت و تمرکز، سنجه‌های داوری از اعتبار ساقط می‌شود.
وی با اشاره به قصه‌های سنتی و کلاسیک عنوان کرد: این قصه‌ها مبتنی بر قصه‌ها و روایت‌های عامیانه هستند. قصه‌گوها در این شیوه با توجه به فضای سنتی و کهن سرزمین خود تلاش می‌کنند لحن، زبان بدن، ابزار، لباس، حرکت و صحنه‌پردازی را رعایت کنند. قصه‌هایی که با لهجه‌های خاصی گفته می‌شود باید مورد توجه قرار گیرد.
این مدرس فن بیان اظهار داشت: قصه‌های عامیانه مانند قصه‌های حسین کردشبستری و زرین ملک از دیرباز وجود داشته است. این قصه‌ها دارای یک مجموعه ویژگی‌های فرازبانی و زبانی هستند که هر یک از آن‌ها با کلیشه‌هایی شروع می‌شود. عبارت‌ها پرتکرار و توصیف طبیعت و انسان‌ها در این قصه‌ها دیده می‌شود.
سکوت، یکی از عناصر مهم قصه‌گویی
مجیدی دست‌زدن، بشکن‌زدن و سوت‌زدن را از جمله عناصر فرازبانی برشمرد و افزود: این عناصر به‌ویژه در قصه‌های محیطی کاربرد دارند. عناصر فرازبانی باید حکم چاشنی در قصه را داشته باشند. کاربرد ایجاد بهینه عناصر فرازبانی را داوران باید تشخیص دهند.
مجیدی با بیان این‌که عناصر زنجیری مثل اُ اِ او در تمام زبان‌ها هست، عنوان کرد: استفاده از آن‌ها در اجرای قصه مشمول امتیاز است. عناصر زبر زنجیری گفتار نیز شامل تکیه، تاکید، سکوت و درنگ در اجراست که باید مورد توجه داوران قرار گیرد.
وی با بیان این‌که متاسفانه قصه‌گویان ما شتاب‌زده هستند و عنصر سکوت را نادیده می‌گیرند، گفت: این در حالی است که یکی از عناصر مهم و ویژه در قصه‌گویی مدرن، سکوت است. جابجایی سکوت‌ها، معنا را تغییر می‌دهد. درنگ، قصه‌گویی را از حالت ماشینی خارج می‌کند نه حالت انسانی.
سرعت یکی از عناصر زبر زنجیری مهم در گفتار است
این مدرس صداسازی در مورد سرعت گفتار در قصه‌گویی خاطرنشان کرد: برخی قصه‌گویان کم‌تجربه، به گفتار سرعت می‌دهند که مخاطب خسته می‌شود و چیزی نمی‌فهمد. بعضی هم خیلی کند هستند در صورتی‌که سرعت یکی از عناصر زبر زنجیری مهم در گفتار است.
مجیدی با بیان این‌که قصه یک نمودار دارد، عنوان کرد: قصه شروع آرام دارد با گره‌گشایی به اوج می‌رسد و آرام‌آرام پایان می‌یابد. اگر آهنگ گفتار یک‌نواخت باشد موجب خستگی مخاطب می‌شود. آهنگ مهم است به عنوان مثال یکی از ویژگی‌های لهجه فارسی اصفهان، آهنگش است.
وی ادامه داد: معنا با آهنگ تغییر می‌کند. به عنوان مثال کلمه «وای» با آهنگ‌های مختلف حالت عصبانیت، عشوه، ترس، تعجب، کلافگی و غم را نشان می‌دهد. جمله‌ها هم با آهنگ‌های مختلف شکل پرسشی، خبری و تعجبی به خود می‌گیرند و داوران باید به این مسئله توجه کنند.
یکی از تفاوت‌های اساسی قصه‌گویی مدرن و کلاسیک در اغراق است
این مدرس فن بیان، بیان مناسب کلمه‌ها و جمله‌ها را مهم دانست و افزود: برخی افراد، گنگ و نجویده حرف می‌زنند و مخاطب به‌ویژه کودکان متوجه گفتار نمی‌شوند. در این‌جا باید امتیاز قصه‌گو کم شود. رسایی گفتار در قصه‌گویی محیط بسیار نقش دارد و لازمه صدای پرورده، تمرین و رعایت بهداشت صداست.
مجیدی خاطرنشان کرد: تلفظ و تولید صحیح این است که کلمه را واضح و دقیق ادا کنیم و این باید مورد توجه داوران قرار گیرد. در قصه‌گویی کلاسیک حق تعویض کلماتی مانند قلف و قفل، فلاسک و فلاکس را نداریم اما در قصه‌های عامیانه و طنز این امکان وجود دارد.
وی با اشاره به این‌که قصه‌های مدرن و نوآورانه مبتنی بر قصه و اطوارها، روایت‌گری زندگی در فرهنگ معاصر است، گفت: قصه‌گو مجاز است که پایان را باز بگذارد. در قصه‌گویی مدرن، شیوه اغراق به معنای کلاسیک وجود ندارد و این، یکی از تفاوت‌های اساسی قصه‌گویی مدرن و کلاسیک است.
در قصه‌گویی آیینی و سنتی گزاره‌های قالبی وجود دارد
مجیدی با بیان این‌که سکوت و استفاده از آواهای مختلف نقش مهمی درقصه‌گویی مدرن دارد، افزود: در این‌جا استفاده از فرازبان و زبان بدن هم نقش مهمی دارد. گروه شرکت‌کنندگان در این بخش قصه‌گویان ۱۲ تا ۱۷ و ۱۷ سال به بالا هستند.
این مدرس صداسازی اظهار داشت: قصه‌گو در قصه‌گویی آیینی سنتی با توجه به قالب‌های پرده‌خوانی، نقالی یا شمایل‌گردانی قصه‌ای را روایت می‌کند که بیانگر آداب، سنن، فرهنگ رزمی، بزمی و مذهبی ایران باشد. در این نوع قصه‌گویی گزاره‌های قالبی یا جمله‌های کلیشه‌ای وجود دارد که قصه‌گو باید آن‌ها را به‌کار ببرد.
وی قصه‌گویی منظوم را مبتنی بر قصه‌های منظوم ادبیات کلاسیک مدرن یا فرهنگ عامه مردم ایران دانست و گفت: ۹۰ درصد فضای قصه‌گویی باید بر اساس متن منظوم باشد و قصه‌گو اجازه دارد گاهی بنا به ضرورت از کلام منثور هم استفاده کند.
صدای پرورده در قصه‌گویی محیط بسیار مهم است
مجیدی خاطرنشان کرد: برخی می‌گویند شعر و قصه عامیانه، وزن شعر عامیانه دارد. نمونه آن علی کوچولو فروغ فرخزاد، حسن کچل و مردی که لب نداشت، است. در سنت کلاسیک ۴۰۰ وزن عروضی داریم. نیما وزن عروضی را به هم ریخت و قالب‌های جدید تعریف کرد. داوران باید در این زمینه اطلاعات داشته باشند.
این مدرس فن بیان با اشاره به این‌که در قصه‌های آیینی عامیانه به شدت رفتن به نظم و برگشتن به نثر داریم، بیان کرد: نگه داشتن به جای نظم و نثر باید مورد توجه داوران قرار گیرد. قصه‌گویی دینی معنوی که همه با آن آشنا هستند شامل قصه‌ها و حکایت‌هایی است که بن‌مایه و زمینه روشنی از شخصیت‌های معنوی و معارف دارد.
وی قصه‌گویی محیط را مبتنی بر قصه‌های مختص یک فضا یا یک اقلیم دانست و افزود: این قصه‌گویی به شکل میدانی اجرا می‌شود و انتخاب فضا و صدای پرورده در آن مهم است. قصه‌گویی علمی مبتنی بر معرفی با اثبات یک پدیده علمی، اسطوره‌ها و افسانه‌های علمی است. قصه‌گو باید اصطلاحات علمی و تلفظ آن‌ها را به خوبی بداند.
تمام قصه‌ها قابلیت تبدیل شدن به پادکست را دارند
مجیدی با بیان این‌که قصه‌گویی قصه‌های پیشرفته و قهرمانان ایران مبتنی بر معرفی ماجرای پیشرفت یا قهرمانان ملی ایران در ۴۵ سال استقرار جمهوری اسلامی ایران است، گفت: محورهای موضوعی عبارتند از قهرمانان دوران دفاع مقدس، نیروی انتظامی، مدافع حرم، امنیت اجتماعی و خدمت و سلامت.
این مدرس فن بیان خاطرنشان کرد: در قصه‌گویی به زبان اشاره قصه‌گو با زبان اشاره، قصه را برای ناشنوایان ارائه می‌دهد. مسئله دیگر این است که تمام قصه‌ها حتی قصه‌های دینی می‌تواند به پادکست تبدیل شود. استفاده درست از میکروفون در پادکست اهمیت دارد.
بیست‌وششمین جشنواره بین‌المللی قصه‌گویی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با شعار «راز قصه‌ها، ساز زندگی است» با محوریت حمایت و پشتیبانی از کودکان مظلوم فلسطین، غزه و لبنان ۲۷ تا ۳۰ بهمن ۱۴۰۳ در شهر یزد برگزار می‌شود.
