به گزارش اداره‌کل روابط عمومی و امور بین‌الملل کانون، کارگاه «آشنایی با شاخص های بصری در ارزیابی کتاب‌های کودک و نوجوان» عصر روز چهارشنبه، پنجم دی ۱۴۰۳ با حضور عباس محمددینی مدیرکل نظارت بر انتشارات کانون، کوروش پارسانژاد تصویرگر و گرافیست، امیر نجفی گرافیست و مدیر هنری انتشارات مهرک و جمعی از تصویرگران و ارزیابان کتاب کودک و نوجوان در سالن سینماتئاتر کانون برگزار شد.
عباس محمددینی، مدیرکل نظارت بر انتشارات کانون با بیان این‌که ما در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به هم‌افزایی احتیاج داریم، گفت: امیدوارم جلسه امروز و هفته آتی بتواند آورده خوبی در راستای هم‌افزایی داشته باشد.
نوجوانان سخت‌ترین گروه برای نویسنده و تصویرگر هستند
در ادامه کوروش پارسانژاد، تصویرگر و گرافیست با اشاره به این‌که تصویر در کتاب کودک و نوجوان گاهی هم‌پای متن و در جاهایی در اولویت قرار می‌گیرد، گفت: تصویر، فرم و فیزیک کتاب نوعی بسته‌بندی محسوب می‌شود. دیدن چندباره آثار و مباحث علمی و دانشگاهی در کیفیت این بسته‌بندی موثر است.
پارسانژاد با بیان این‌که سلیقه دیداری باید در وجود طراحان کتاب باشد، عنوان کرد: زمانی مدیر گرافیک کانون بودم و می‌دیدم کارهای برخی تصویرگران قوام لازم را ندارد. عده‌ای از آن‌ها متوجه اشتباه و ضعف کار خود شدند و آن را رفع کردند. برخی هم متوجه ضعف خود نشدند و بنابراین برای ارتقای کار آن‌ها نمی‌شد، کاری انجام داد.
او با اشاره به این‌که بیشتر کتاب‌های کودک و نوجوان مصور است، بیان کرد: هر چه گروه سنی پایین‌تر آید، نیاز به دیدن تصویر بیشتر می‌شود. استاد فرشید مثقالی از بنیان‌گذاران گرافیک در کانون معتقد بود که گروه نوجوان خیلی به تصویرسازی نیاز ندارد. به‌نظر من سخت‌ترین گروه برای نویسنده، طراح و تصویرگر گروه سنی نوجوان است.
طراحان کتاب باید با قلم‌های مختلف فارسی آشنا شوند
این تصویرگر با بیان این‌که ساختار مغز این طور است که اول می‌بیند و بعد می‌خواند، گفت: جلد کتاب ویترین کتاب است و باید طوری طرحی شود که مخاطب جذبش شود و کتاب را خریداری کند. در گروه سنی بزرگ‌سال این مساله صدق نمی‌کند زیرا آن‌ها به دنبال کتاب با موضوع ویژه هستند. بچه‌ها با محتوای کتاب آشنایی ندارند و برای همین جذابیت طراحی کتاب در اولویت نخست برای آن‌ها قرار می‌گیرد.
پارسانژاد یادآور شد: رودی بادر، طراح گرافیک محیطی که یکی از فرودگاه‌های آلمان را نیز طراحی کرده، گفته است: «تصویر و نوشتار در طراحی گرافیک معاصر جهان، هم‌طراز و هم سنگ هم‌دیگر هستند.» بر این اساس طراحان باید دوره و ورکشاپ در زمینه آشنایی با قلم‌های مختلف فارسی ببینند. بسیاری از قلم‌های فارسی در رایانه خوب نیست.
او با بیان این‌که سفیدخوانی به فضاهای خالی صفحه‌ها گفته می‌شود، گفت: نمود سفیدخوانی در چهار طرف صفحه است. کتاب به لحاظ نوع قلم و سفیدخوانی باید متناسب با سن مخاطب باشد. غیر از حروف چاپی که طراحان برای عنوان‌های کتاب‌ها کار می‌کنند، عنوان‌هایی با دست نوشته می‌شوند و حتی شخصیت‌هایی روی عنوان کتاب می‌نشینند.
ورودی کتاب‌های نوجوان حکم عنوان‌بندی فیلم را دارد
این گرافیست ورودی کتاب‌های نوجوان را به تیتراژ فیلم تشبیه کرد و افزود: قطعا همه فیلم‌هایی دیدیم که عنوان‌بندی‌های ویژه داشتند و ناخودآگاه احساس کردیم با یک فیلم خوب مواجه هستیم. پیشنهاد می‌کنم طراحان و ارزیابان کتاب، عنوان بندی‌های فیلم‌های «سائول باس» را ببینند.
پارسانژاد تصریح کرد: در یک نشر اگر زمان کافی وجود داشته باشد اول باید به چیدمان کتاب فکر شود و سپس تصویرگر انتخاب شود. بیشتر ناشران دولتی صفحه بسم‌الله دارند. به عنوان مثال صفحه بسم‌الله کتاب «تشنه لبان» طراحی شده است. در جاهایی از این کتاب که به اشعار حافظ ارجاع داده شده با خط نستعلیق و اسامی عربی نیز با ثلث نوشته شده است.
آثار طراحان ایرانی رنگ و بوی ایرانی و مدیوم جهانی دارد
او با بیان این‌که امروزه کتاب محصول همه تخصص‌هاست، عنوان کرد: اگر به کتاب‌سازی در ایران از قدیم نگاه کنیم به عنوان مثال می‌بینیم شاهنامه فقط اشعار فردوسی نیست بلکه جماعتی از خوش‌نویس و نقاش دور هم جمع شدند و محصولی ارائه کردند. در حال حاضر هم ایران به طراحان و تصویرسازان ایرانی که کارهای‌شان رنگ و بوی ایرانی و مدیوم جهانی دارد، می‌نازد.
پارسانژاد خاطرنشان کرد: رنگ‌ها در کتاب‌های گروه سنی پایین‌تر به‌ویژه خردسالان باید خالص‌تر و صفحه‌های کتاب نفس‌کشی بیشتری داشته باشد. کتاب‌های این گروه سنی هم‌چنین باید از لحاظ فرم، ترکیب‌بندی راحت‌تری داشته باشد. از نظر قطع هم کتاب‌های خشتی مناسب گروه سنی خردسال و کودک است.
این تصویرساز به ارزیابان و طراحان کتاب حاضر در جلسه توصیه کرد که کتاب‌های فرشید مثقالی، کتاب «مقدمه‌ای بر تصویرسازی برای کودک و نوجوان» اثر محمدعلی بنی‌اسدی و کتاب «مقدمه‌ای بر مصورسازی کتاب‌های کودک و نوجوان» نادر ابراهیمی را مطالعه کنند تا بر مقوله طراحی به لحاظ تئوری تسلط و آگاهی پیدا کنند.
با فقر قلم مواجه هستیم
بر اساس این گزارش، امیر نجفی، طراح و گرافیست در این کارگاه با اشاره به اهمیت سلیقه، گفت: گاهی فرد خوش سلیقه است و این از نوع لباس پوشیدن تا دکور خانه او مشخص هست. بخش مهمی از طراحی کتاب بر عهده هنرمند است. وقتی تقویت ذائقه بصری اتفاق افتد، کم‌کم همه چیز در جای خود قرار می گیرد.
نجفی با بیان این‌که بیش از فونت خوب، فونت بد داریم، عنوان کرد: با فقر فونت مواجه هستیم. استاد ممیز در یک برنامه تلویزیونی گفت: «رسالت هنرمند این است که ذائقه بصری مردم را ارتقا دهد. وقتی هنرمند رسالت خود را انجام‌نمی‌دهد، شاهد فجایع بصری در سطح شهر خواهیم بود.»
دیدن مهم‌ترین مشق طراح است
او اظهار داشت: یکی ازموارد مهم در کتاب، اصول و مبانی هنرهای تجسمی است که اگر رخ دهد کمترین استانداردهای کاری شکل می‌گیرد. مرحله بعدی ظرایف هنری و هنرمندی طراح است که جلوه‌ها را بیشتر می‌کند. مساله دیگر دیدن است. دیدن مهم‌ترین مشق طراح است. مطالعه ما طراحان، بصری است. طراحان کتاب لازم است که اثر خوب ببینند.
مدیر هنری انتشارات مهرک خطاب به طراحان و ارزیابان کتاب بیان کرد: مبانی اولیه را لحاظ کنید و یاد بگیرید، با فونت‌های خوب آشنا شوید، آثار خوب ببینید و در شاخه‌های تجسمی ورود پیدا کنید. طراح باید شعر بخواند و تئاتر ببینید زیرا همه این‌ها به تصویرسازی او کمک می‌کند.
وی با اشاره به این‌که رنج و زحمت زیادی پشت کتاب‌های خوب کودک و نوجوان وجود دارد، گفت: دست‌نویس شدن و توجه به ظرائف کاری، مراحل طراحی کتاب را طولانی‌تر می‌کند. اگر ظرائف هنری پشت مبانی اولیه بیاید، کتاب خواستنی خواهد شد.
در پایان این کارگاه برخی از حاضران سئوال‌های خود را مطرح کردند و دو کتاب برای نمونه مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت.
