همین است که یکی از پربازدیدترین بخش‌های اولین جشنواره‌ی ملی اسباب‌بازی، «نمایشگاه عروسک‌های بومی، آیینی، نمایشی» است که برای اولین‌بار در مرکز آفرینش‌های فرهنگی و هنری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در خیابان حجاب تهران در معرض دید مردم و خانواده‌ها قرار گرفته است.
نمایشگاه حاضر، نتیجه‌ی تلاش چندین ساله مربیان و پژوهش‌گران کانون در زمینه‌ی تحقیق روی فرهنگ شفاهی و گردآوری عروسک‌های بومی و آیینی استان‌های مختلف کشور است. هر یک از استان‌ها و نواحی، متناسب با فرهنگ و آیین خود در زمینه‌های مختلف دارای نمودهایی از فرهنگ شفاهی و عناصری هستند که سینه‌به‌سینه و نسل به نسل منتقل شده‌اند. این بخش از سرمایه‌ی فرهنگی هر سرزمین را «میراث فرهنگی ناملموس» می‌نامند.
در نمایشگاه عروسک‌های بومی، آیینی، نمایشی، با هدف حفظ این بخش از میراث فرهنگی نزدیک به 216 مدل از عروسک‌های 28 استان مختلف جمع‌آوری، بازسازی و به نمایش گذاشته شده‌اند. طبقه‌بندی این عروسک‌ها که هریک پیشینه‌ی تاریخی ارزشمندی دارند، در دو سطح صورت گرفته است؛ یک سطح از طبقه‌بندی بر اساس منطقه‌ی جغرافیایی و به تفکیک هر استان بوده و سطح دیگر، طبقه‌بندی موضوعی است.
ببار ای بارون، ببار
عروسک‌های حاضر در این نمایشگاه از لحاظ موضوعی به سه دسته‌ی بومی و آیینی و نمایشی تقسیم و در نگارخانه چیده شده‌اند. گروهی از این عروسک‌ها با داشتن پیشینه‌ای از یک داستان یا افسانه‌ی قدیمی جنبه‌ی بومی داشته و به این ترتیت به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی هر ناحیه محسوب می‌شوند. گروه دیگر، عروسک‌های آیینی هستند مثل عروسک‌های طلب باران و عروسک‌هایی که مثل عروسک «تکم»، نوید بهار را می‌دهند.
در همین حال عروسک‌های طلب باران در هر ناحیه و در زمان خشک‌سالی طی مراسم خاصی ساخته می‌شدند و مردم این عروسک‌ها را در دست می‌گرفتند و با چرخیدن در میان شهر یا روستا به جمع‌آوری هدیه می‌پرداختند یا مراسم خاصی مثل خوردن خوراکی‌های خاص را در این آیین اجرا می‌کردند. در همین حین شعر طلب باران را می‌خواندند که نوعی حالت نیایش و درخواست باران از خداوند را داشت.
نمایش‌گران بی‌صدا
اما گروه دیگر از آثار نمایشگاه، عروسک‌های نمایشی هستند. شامل عروسک‌های خیمه‌شب‌بازی که در شب برای اجرا استفاده می‌شدند و عروسک‌های دستکشی جی‌جی بی‌جی که مخصوص نمایش‌هایی در طول روز بوده‌اند.
مریم صفری، کارشناس موزه‌ی کودک کانون، درباره‌ی این نمایشگاه ضمن اشاره به استقبال خوب همه‌ی گروه‌های سنی از آن، می‌گوید: این نمایشگاه مقدمه‌ای است برای موزه‌ای شدن عروسک‌های بومی، آیینی و نمایشی سرزمین‌مان. تا به این وسیله حفظ و نگهداری از فرهنگ شفاهی ایران به بهترین شکل میسر شود.
از میان عروسک‌های حاضر در این گالری، تاکنون دو عروسک «مبارک» و «تکم» به تولید انبوه رسیده و برای علاقه‌مندان قابل‌تهیه هستند.
عروسک‌ها، رهگذران خیابان حجاب
امسال در بخشی ویژه، تعدادی از عروسک‌های بومی، آیینی و نمایشی مناطق مختلف ایران در محیط بیرونی جشنواره و در میان نرده‌های ساختمان کانون به نمایش گذاشته شده تا نگاه عابران نیز میزبان میراث فرهنگی سرزمین‌مان باشد.
مردم که رد می‌شوند، عروسک‌هایی را می‌بینند که گاه برای برخی‌شان یادآور سال‌های کودکی است. عروسک‌هایی که تا عصر جمعه، چشم در چشم عابران خیابان حجاب خواهند ماند، و به آنها لبخند خواهد زد.
تهران پر از عروسک‌هایی است که خاطرات چندنسل را مرور می‌کنند؛ به آنها سر بزنید.
گزارش از تهمینه حدادی
