علی‌اکبر امینی
با توجه به اهمیت نقاشی برای کودکان‌ونوجوانان، کارگاه‌های نقاشی از جایگاه ویژه‌ای در فعالیت‌های کانون پرورش فکری بین مربیان و اعضا برخوردار است. از سوی دیگر اگر پرورش مهارت‌ها و کسب روحیه‌ی کار گروهی را هدف اصلی و لایه‌ی درونی تاثیر فعالیت نقاشی در کتاب‌خانه‌های کانون بدانیم، کسب جوایز بین‌المللی و موفقیت هرساله‌ی نقاشی‌های کودکان ایرانی در عرصه‌ی ملی و جهانی نیز می‌تواند به عنوان بیرونی‌ترین تاثیر این هنر تلقی شود.
اعضای کانون هر سال در مسابقه‌های معتبر داخلی و بین‌المللی شرکت می‌کنند و دست به افتخارآفرینی می‌زنند که از آخرین این افتخارات می‌توان به جایزه اول بخش بین‌الملل هجدهمین مسابقه‌ی بین‌المللی «جی کیو ای» کشور ژاپن در سال ۲۰۱۷ و یا کسب چندین جایزه و دیپلم افتخار از دوازدهمین مسابقه بین‌المللی نقاشی کشور بلاروس در 2017 اشاره کرد.
در ادامه‌ی این گزارش در گفت‌وگویی با مربیان و کارشناسان هنری کانون از ویژگی‌های فعالیت هنری نقاشی در کتاب‌خانه‌های کانون و تاثیر آن بر کودکان جویا شده‌ایم.
نقاشی از محبوب‌ترین فعالیت‌های کانون است
شیرین چراغی، کارشناس هنری کانون پرورش فکری در استان یزد است. او که 11 سال است با کانون همکاری می‌کند، کار خود را به عنوان مربی پاره‌وقت هنری شروع کرده و از این حیث تجربه‌های زیادی دارد.
او درباره‌ی فعالیت‌های هنری کانون این‌طور توضیح می‌دهد که هر استانی بر اساس ظرفیت‌ها تعدادی مربی پاره‌وقت و تمام‌وقت دارد که در کارگاه‌های مراکز مختلف استان مشغول به کار هستند. به گفته‌ی این کارشناس مربیان فرهنگی(تمام وقت) و مربیان ادبی و هنری(پاره‌وقت) این کارگاه‌ها را در مراکز برای بچه‌های عضو کتاب‌خانه‌های کانون برگزار می‌کنند.
زیرمجموعه‌ی فعالیت‌های هنری کانون شامل نقاشی، عکاسی، سرود، موسیقی، هنرهای بومی و سنتی، نمایش عروسکی، پویانمایی، سفال‌گری و خوش‌نویسی است. درواقع مربیان هنری بر اساس میزان ساعتی که در اختیار دارند و به تفکیک گرایشی که برای آن‌ها در نظر گرفته شده است، فعالیت مورد نظر را مثل نقاشی، عکاسی و غیره با بچه‌ها در گروه‌های سنی الف، ب، ج، د و ه کار می‌کنند.
چراغی با اشاره به این‌که در استان یزد دو کارشناس هنری فعالیت می‌کند دراین‌باره می‌گوید: ما فعالیت‌های هنری را به دو بخش حوزه‌ی تجسمی و حوزه‌ی فیلم و نمایش عروسکی تقسیم کرده‌ایم. این کارشناس هنرهای تجسمی توضیح می‌دهد که حوزه‌ی هنرهای تجسمی شامل نقاشی، عکاسی، سفال‌گری، خوش‌نویسی و هنرهای بومی و سنتی است و حوزه‌ی دیگر مربوط به سرود، موسیقی، نمایش عروسکی و فیلم‌سازی می‌شود.
این کارشناس هنری با اشاره به این‌که خانواده‌ها عموما بچه‌های خود را با هدف پرورش حواس و خلاقیت به کانون می‌آورند در این رابطه می‌افزاید: در حوزه‌ی هنرهای تجسمی حواس و قوای فکری کودکان و نوجوانان از طریق انجام فعالیت‌های تجسمی با ایجاد هماهنگی بین دست و چشم افزایش پیدا می‌کند.
چراغی با تاکید بر این‌که مربیان هنری کانون دوره‌های آموزشی مختلفی می‌گذرانند، حضور در کارگاه‌های هنری و انجام فعالیت گروهی را در تقویت روحیه‌ی کار جمعی در بچه‌ها بسیار موثر می‌داند. به گفته‌ی این کارشناس طول کارگاه‌های هنری معمولا بین 8 تا 16 جلسه است. او در ادامه می‌افزاید: فعالیت‌هایی چون قصه‌گویی، کتاب‌خوانی، کاردستی یا پخش فیلم که در حوزه‌ی فعالیت‌های فرهنگی کانون رخ می‌دهد با فعالیت‌های ادبی و هنری کانون هم‌سویی دارد و به همین دلیل حتی گاهی مربیان ادبی با مربیان هنری کارگاه‌های مشترک برگزار می‌کنند. چراغی این‌طور توضیح می‌دهد که برای مثال ممکن است در کارگاه ادبی یک داستان خوانده می‌شود و بچه‌ها در کارگاه هنری درباره‌ی همان داستان نقاشی بکشند.
این کارشناس درباره‌ی روند انتخاب فعالیت‌ها بیان می‌کند که اعضا در هنگام ورود به کتاب‌خانه‌ها ابتدا می‌فهمند به کدام فعالیت علاقه‌ی بیشتری دارند. چراغی دراین‌باره می‌گوید: اکثر کودکان در بدو ورود به کتاب‌خانه‌های کانون به کارگاه نقاشی و سفال علاقه‌مند می‌شوند و حتی نهادها و سازمان‌ها در همکاری با کانون به این فعالیت‌ها علاقه‌ی بیشتری نشان می‌دهند.
او دلیل این موضوع را سادگی ظاهری و جذابیت‌های چندلایه‌ی نقاشی و سفال می‌داند و معتقد است بچه‌ها در عین انجام فعالیت هنری با دست و چشم کم‌کم استعدادها و توانایی‌های خود را کشف می‌کنند و ذوق‌زده می‌شوند. او کارگاه‌های نقاشی را این‌طور توصیف می‌کند که مربی با توجه به تجربه‌ای که در سالیان مختلف در حوزه‌ی نقاشی کسب کرده یک‌سری از تکنیک‌ها و روش‌های ابتدایی نقاشی را در اولویت فرآیند کارگاه قرار می‌دهد.
چراغی از پیدا کردن شکل از بین خطوط اتفاقی، وصل کردن خطوط و کشف تصاویر و کلاژ کاغذ رنگی به عنوان فعالیت‌های ابتدایی برای کودکان گروه سنی الف و ب نام می‌برد و می‌افزاید اهداف این دوره از کارگاه پرورش قوای ذهنی و هماهنگی چشم و دست است.
به گفته‌ی این مربی در کنار برگزاری کارگاه‌ها فراخوان مسابقات ملی و بین‌المللی نقاشی هم به دست مربیان می‌رسد که به صورت غیرمستقیم بر روند رشد بچه‌ها اثرگذار است، چرا که این فراخوان‌ها با تکنیک‌های کارگاه‌ها ترکیب می‌شود.
این کارشناس هنری دراین باره می‌گوید: فرآیند این‌طور نیست که مربی به اعضایش بگوید این فراخوان آمده است، بلکه برای مثال اگر فراخوان مسابقه‌ای با موضوع محیط‌زیست به دست مربی رسیده باشد، او سعی می‌کند با بیان چالش‌های محیط‌زیست و انتقال اطلاعاتش ذهن کودک را با این موضوع آشنا کند.
او حاصل این شکل کار آزاد و خلاقانه را بسیار مفید می‌داند و می‌افزاید که معمولا در پایان هر دوره از کارگاه‌های نقاشی نمایشگاهی از آثار بچه‌ها برگزار می‌شود. این کارشناس هم‌چنین عنوان می‌کند که بخشی از آثار برای فراخوان‌های بین‌المللی ارسال می‌شود که این آثار هم در اداره‌ی‌کل کانون استان یا در خود کتاب‌خانه بر اساس تفکیک تکنیک، گروه سنی و گروه موضوعی آرشیو می‌شود. بخشی از آثار هم از سوی خود اعضا نگه‌داری می‌شود.
چراغی درباره‌ی ادامه‌ی راه اعضای نوجوان کارگاه‌های نقاشی کانون می‌گوید: سعی ما این است که عضو نوجوان فعال که از کودکی تا نوجوانی عضو کانون بوده است در کنار مربی قرار بگیرد و در قالب یک کمک‌مربی همراه کارگاه باشد تا از این طریق اعضای علاقه‌مند را در کانون حفظ کنیم. این کارشناس با ذکر این‌که بچه‌های علاقه‌مند به حضور در کارگاه‌ها ادامه می‌دهند، معتقد است نمی‌توان منکر شد که حضور اعضای نوجوان در چند سال اخیر افت کرده است.
او در این رابطه می‌گوید: در حوزه‌ی نقاشی بخش کودک هم‌چنان پررنگ است، ولی سعی ما بر این است که نوجوانان دختر و پسر بعد از کارگاه نقاشی به کارگاه‌های عکاسی و انیمیشن‌سازی وصل شوند. چراغی معتقد است که این نوجوانان با توجه به آشنایی با مفاهیمی چون ترکیب‌بندی و رنگ‌شناسی در نقاشی زمینه‌ی فعالیت در این دو حوزه را دارند و علاوه بر این تفاوت‌های موجود در این حیطه‌ها جذابیت‌های جدیدی برای مخاطبان نوجوان ایجاد می‌کند و باعث پایدارسازی آن‌ها می‌شود.
این کارشناس کانون با تاکید بر این‌که نوجوانان کانونی عموما به عکاسی و ساخت انیمیشن علاقه‌مندند، بیان می‌کند که بسیاری از اعضای کانون همه‌فن‌حریف‌اند و در حوزه‌های مختلف فرهنگی، ادبی و هنری فعالیت می‌کنند. او دراین‌باره می‌افزاید: این اعضا تا جایی که ممکن باشد در کانون می‌مانند و حتی زمانی که از سن عضویت در کانون می‌گذرند، نهایتا دوباره به کانون برمی‌گردند. چراغی به عنوان مثال از طرحی در حوزه‌ی نمایش عروسکی یاد می‌کند که تعدادی از نوجوانان علاقه‌مند در این طرح دوباره به کانون بازگشته و فعالیت کرده‌اند.
در پایان این کارشناس با اشاره به تاثیر فعالیت‌های ادبی، فرهنگی و هنری در زندگی کودکان و نوجوانان از مسئولان می‌خواهد که برای حفظ کیفیت و استمرار این فعالیت‌ها به بحث آموزش، تامین مبانی تشویقی و البته رفع دغدغه‌های مالی و رفاهی مربیان توجه ویژه داشته باشند.
کارگاه نقاشی هم‌چون پناهگاه کودکان
فریبا مختارزاده دارای مدرک کاردانی هنرهای تجسمی از دانشگاه تبریز است و هفت سالی می‌شود که به عنوان مربی هنری با کانون پرورش فکری استان کردستان همکاری می‌کند. مختارزاده با بیان این‌که کتاب‌خانه‌ی کانون در شهر حسن‌آباد یاسوکند در رده‌های سنی مختلف بسیار فعال است، درباره‌ی برگزاری کارگاه نقاشی می‌گوید برای این گروه سنی کودکان (الف، ب و ج) معمولا کارگاه‌ها به صورت آزاد و بدون موضوع برگزار می‌شود.
این مربی با تاکید بر این‌که اعضای کارگاهش این دوره‌ها را رها نمی‌کنند و عضو ثابت هستند معتقد است که روند رشد اعضا از کودکی تا نوجوانی در این کارگاه‌ها به خوبی مشهود است. او با بیان این‌که در شهرهای کوچک معمولا مرکز فرهنگی‌ای غیر از کتاب‌خانه‌ی کانون پرورش فکری وجود ندارد، استقبال بچه‌ها را از این کتاب‌خانه‌ها بسیار پررنگ توصیف می‌کند.
مختارزاده درباره‌ی شرایط کارگاه‌های نقاشی می‌گوید: بچه‌های کارگاه‌های نقاشی به دلیل سابقه‌ی طولانی عضویت در هر دوره بسته به شرایط سنی با تکنیک‌های مختلفی آشنا می‌شوند. او هم‌چنین در بحث فراخوان‌های نقاشی می‌گوید این موضوع‌ها از سوی مربی به صورت غیرمستقیم برای اعضای کارگاه‌ها مطرح می‌شود تا ذهن آن‌ها را درگیر کند و وارد آثارشان شود.
این مربی هنری درباره‌ی آموزش نقاشی به نوجوانان می‌گوید بچه‌های این گروه سنی که با تکنیک‌های اولیه‌ی نقاشی آشنا شده‌اند نیاز دارند به سمت طراحی بروند و عموما بر روی تکنیک‌های رئال متمرکز می‌شوند. مختارزاده در این حوزه از طراحی فیگور مثال می‌آورد و معتقد است که نوجوانان بسته به علاقه‌ی خود ممکن است سبک‌های انتزاعی را در نقاشی ادامه دهند، اما بنا به مقتضیات آن دوره‌ی سنی اکثر آن‌ها تمایل دارند با تکنیک‌های نقاشی رئال و طراحی آشنا شوند.
این مربی با بیان این‌که بچه‌های نوجوان با گذر از سن عضویت در کانون دچار دل‌تنگی می‌شوند، می‌افزاید چند نفر از اعضای این کتاب‌خانه در کانون به فعالیت هنری علاقه‌مند شده و درحال حاضر دانشجوی رشته‌های هنری هستند.
مختارزاده در پایان با اشاره به کمبود امکانات فرهنگی و هنری مورد نیاز کودکان در شهرهای کوچک معتقد است کتاب‌خانه‌ی کانون مانند پناهگاهی برای بچه‌ها است و در رشد شخصیت فردی و اجتماعی آن‌ها بسیار موثر است.
او دراین‌باره با استناد گفته‌ی اعضای کودک و نوجوانش می‌افزاید بچه‌ها توقع خیلی کمی دارند و بسیاری از آن‌ها به من می‌گویند همین که ما را راه‌نمایی کرده‌اید داریم پیش‌رفت می‌کنیم. این مربی کانونی هم‌چنین می‌گوید اگر عضوی واقعا به هنر علاقه‌مند باشد و بخواهد رشته‌ای را ادامه دهد کمک و هدایت بیشتری دریافت می‌کند تا بتواند به دنبال آرزویش برود. این مربی کمک‌کردن به بچه‌ها را دغدغه‌ی شخصی‌اش می‌داند و تلاش می‌کند که بچه‌ها بتوانند راه دل‌خواه خودشان را پیدا کنند.
